Artykuł skierowany jest przede wszystkim do dłużników, którzy, po zakończonym postępowaniu egzekucyjnym muszą ponosić związane z prowadzoną egzekucją opłaty egzekucyjne. W artykule zostanie wskazane, czym są opłaty egzekucyjne oraz czy możliwe jest obniżenie opłaty egzekucyjnej – jaka jest ku temu podstawa prawna i kiedy można się tego domagać. Ponadto przedstawiona zostanie informacja, czy złożenie takiego wniosku może spowodować całkowite zwolnienie z opłaty.
Czym są opłaty komornicze?
Zgodnie z Ustawą z dnia 28 lutego 2018 roku o kosztach komorniczych opłaty komornicze obejmują:
- opłaty egzekucyjne za:
- przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego,
- wykonanie zabezpieczenia roszczenia,
- wykonanie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym,
- wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu środka dowodowego,
- wykonanie postanowienia nakazującego wydanie środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej,
- opłaty za przeprowadzenie innego postępowania albo dokonanie innych czynności.
Opłaty są stałe lub stosunkowe. Wysokość opłat stałych oraz sposób ustalania opłat stosunkowych jest uregulowana w ustawie o opłatach komorniczych.
Obniżenie opłaty egzekucyjnej
Na podstawie art. 48 ustawy o kosztach egzekucyjnych dłużnik może złożyć wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej za egzekucję świadczeń pieniężnych, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności odnoszące się do nakładu pracy komornika lub sytuacji majątkowej dłużnika oraz wysokości jego dochodów. W przypadku, o którym mowa w art. 29 albo art. 30 ustawy o kosztach komorniczych, wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej może złożyć wierzyciel.
Przepis ten stanowi podstawowe narzędzie realizacji zasady humanitaryzmu postępowania egzekucyjnego na gruncie przepisów o kosztach postępowania egzekucyjnego. Warto mieć na uwadze, że odnosi się on jednak wyłącznie do możliwości miarkowania opłat egzekucyjnych – nie można zatem zastosować go do opłat komorniczych niebędących opłatami egzekucyjnymi.
Ten przepis jest konsekwencją przyjętej na gruncie obowiązujących przepisów konstrukcji prawnej opłaty egzekucyjnej, zgodnie z którą opłata ta jest niepodatkową należnością budżetu państwa, natomiast pozostałe opłaty komornicze stanowią prywatny dochód komornika, stąd też przyjęto, że brak jest podstaw, aby państwo miało w jakikolwiek sposób ingerować w ich wysokość. Jest zatem możliwe, na podstawie obecnie obowiązujących przepisów, obniżenie opłaty egzekucyjnej.
Wniosek o obniżenie opłaty – wymogi formalne
Nigdy jednak opłata nie będzie mogła zostać obniżona z urzędu przez komornika. W tym celu niezbędne jest złożenie stosownego wniosku o obniżenie opłaty egzekucyjnej. Wniosek wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o pobraniu lub ustaleniu opłaty. Do złożenia wniosku uprawniony jest zatem co do zasady dłużnik, a w ustawowo określonych przypadkach – również wierzyciel. Z powyższego wynika, że nie wchodzi w rachubę obniżenie przez sąd opłaty egzekucyjnej z urzędu – na podstawie odpowiednio stosowanego art. 759 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Wniosek składa się do komornika, który może go uwzględnić lub nie – w przypadku negatywnego rozpoznania go, przekazuje on wniosek w terminie 3 dni do sądu rejonowego, który sprawuje kontrolę nad działaniami komornika sądowego. Do wniosku o obniżenie opłaty stosuje się, odpowiednio, przepisy o skardze na czynności komornika. Taki wniosek powinien czynić zadość wymaganiom pisma procesowego, w szczególności określać postanowienie komornika o ustaleniu opłaty, które jest przedmiotem wniosku – z podaniem komornika, który je wydał, sygnatury akt sprawy oraz daty postanowienia, jak również zawierać wniosek o obniżenie opłaty w stosownym zakresie wraz z uzasadnieniem. Co ważne, wniesienie wniosku wstrzymuje wykonanie postanowienia, ponieważ tylko prawomocne postanowienie zawierające wezwanie do uiszczenia kosztów komorniczych podlega wykonaniu bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności. Na niekorzystne postanowienie sądu w przedmiocie obniżenia opłaty przysługuje środek zaskarżenia – zażalenie lub skarga, gdyby rozstrzygnięcie wydał referendarz sądowy. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza sądowego utrzymuje w mocy albo je zmienia. We wniosku należy udowodnić przesłanki obniżenia opłaty.
Podstawa wniosku o obniżenie opłaty
Ustawa określa przesłanki obniżenia opłaty egzekucyjnej. Może to nastąpić, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności. Warto pamiętać, że obniżenie opłaty stanowi wyjątek od reguły i sądy korzystają z tej instytucji w sposób wstrzemięźliwy. Przesłanki miarkowania opłaty są uregulowane bardziej rygorystycznie niż przesłanki zwolnienia od kosztów sądowych, dla którego uzyskania wystarczające jest złożenie oświadczenia, z którego wynika, że strona nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ponoszenie opłat egzekucyjnych stanowi konsekwencję zapadnięcia niekorzystnego dla dłużnika prawomocnego orzeczenia sądowego, a w przypadku wierzyciela – konsekwencję nadużycia przysługujących mu praw. Zatem na tym etapie nie zachodzi już potrzeba zapewnienia tym osobom dostępu do wymiaru sprawiedliwości (która z zasady została już wymierzona w toku postępowania sądowego). U podstaw miarkowania leży więc nie potrzeba zagwarantowania stronie prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, lecz wyłącznie względy humanitarne.
Szczególne okoliczności, które mogą uzasadniać obniżenie opłaty egzekucyjnej, odnoszą się do:
- nakładu pracy komornika,
- sytuacji majątkowej dłużnika oraz wysokości jego dochodów.
Katalog przesłanek pozwalających sądowi na miarkowanie opłaty egzekucyjnej ma charakter zamknięty, ale przesłanki te mają charakter oceny – każdorazowo sąd będzie musiał uwzględnić co najmniej jeden z dwóch przeciwstawnych interesów – dłużnika i komornika. Dla zastosowania instytucji miarkowania opłaty wystarczy wystąpienie jednej z nich, jednak w większości wypadków konieczne będzie jednoczesne zważenie na szali interesów zarówno dłużnika, jak i komornika.
Przyjmuje się, że oparcie się wyłącznie na nakładzie pracy komornika albo wyłącznie na sytuacji majątkowej dłużnika mogłoby sprawić, że końcowa ocena sądu miałaby charakter nazbyt arbitralny. Za taką wykładnią przemawia w szczególności fakt, że każda z tych okoliczności powinna mieć charakter „szczególny”. Za zwolnieniem przemawiać zatem może szczególnie niewielki – w stosunku do ustalonej opłaty – nakład pracy komornika (przy jednoczesnej trudnej sytuacji majątkowej dłużnika) albo też szczególnie trudna sytuacja majątkowa dłużnika (przy umiarkowanym nakładzie pracy komornika). Za każdym razem to sąd będzie oceniał wystąpienia przesłanek ku miarkowaniu opłaty.
Przykładami szczególnych sytuacji mogą być:
- trudna sytuacja dłużnika, zwłaszcza związana ze stanem zdrowia,
- szybka wpłata należności egzekucyjnej, na przykład kilka dni po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, i niepodjęcie przez komornika dalej idących czynności egzekucyjnych,
- zajęcie rachunku bankowego niewypłacalnego przedsiębiorstwa, takiego jak na przykład szpital, który ma problemy z regulowaniem bieżących zobowiązań.
To tylko kilka przykładów, bo jak wskazano, szczególne okoliczności są pojęciem nieostrym, otwartym i każdorazowo to sąd zdecyduje, co jest taką sytuacją, a co nią nie jest.
Granice miarkowania opłaty
Zgodnie z art. 48 ust. 5 ustawy o kosztach komorniczych opłata obniżona nie może być niższa niż ⅓ opłaty należnej na podstawie ustawy, nie niższa jednak niż 200 zł. Zabezpiecza to w pewien sposób komorników, zapewniając dający się przewidzieć przychód minimalny. Ma to związek z tym, by wynagrodzić komornika w związku ze skutecznie prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym i wpisuje się w szerszą koncepcję, zgodnie z którą każda sprawa powinna dawać określony przychód. Jeśli komornik ustali opłatę na poziomie maksymalnym, to jest 50 000 zł, to nie można ona zostać obniżona poniżej kwoty 16 666,66 zł. Przed przystąpieniem do rozpoznania wniosku o obniżenie opłaty sąd powinien ustalić, jaka jest należna wysokość opłaty i czy komornik określił ją prawidłowo. Jeżeli zatem komornik nieprawidłowo ustalił opłatę na poziomie 36 000 zł, podczas gdy zgodnie z ustaleniami sądu powinna ona wynosić 30 000 zł, to opłata może zostać obniżona do poziomu 10 000 zł. Postanowienie sądu powinno w tym zakresie zawierać stosowne uzasadnienie. W niektórych przypadkach może to także prowadzić do sytuacji, w których mimo stwierdzenia braku podstaw do obniżenia opłaty sąd może zmienić postanowienie o pobraniu lub ustaleniu opłaty na podstawie art. 759 § 2 kpc, o ile opłata została określona przez komornika w sposób nieprawidłowy. Kwota 200 zł stanowi minimum, poniżej którego zmiarkowanie opłaty nie jest dopuszczalne.
