Składanie pism przygotowawczych w postępowaniu cywilnym

Postępowanie cywilne jest postępowaniem sformalizowanym, gdzie obowiązują pewne reguły i zasady postępowania, do których strony sporu muszą się zastosować. Kluczowe znaczenie przy rozstrzyganiu spraw cywilnych mają pisma przygotowawcze, które zawierają twierdzenia stron postępowania, jak również wnioski dowodowe będące podstawą do przeprowadzenia dowodów w toku rozprawy. Jakie zasady obejmują składanie pism przygotowawczych w postępowaniu? Czy obowiązuje pewna kolejność, czy można je składać dowolnie aż do zakończenia sprawy? Odpowiedź poniżej.

Pismo inicjujące postępowanie

Pismem inicjującym postępowanie jest pozew lub wniosek (w postępowaniu nieprocesowym np. wniosek o zasiedzenie, ustanowienie służebności, o stwierdzenie nabycia spadku).

Zgodnie z art. 126 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego każde pismo procesowe powinno zawierać:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
2. imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
3. oznaczenie rodzaju pisma;
4. osnowę wniosku lub oświadczenia;
5. w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
6. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
7. wymienienie załączników.

Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:

1. oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron albo w przypadku gdy strona jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej – adres do doręczeń wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
2. oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy przedstawicieli ustawowych i pełnomocników stron;
3. numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go, nie mając takiego obowiązku;
4. numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.

Do pisma procesowego dołącza się załączniki wymienione w tym piśmie.

W procesie cywilnym obowiązuje zasada równości stron, która wymaga, żeby każda strona miała możność twierdzenia i replikowania na twierdzenia i wnioski drugiej strony. Strona powodowa, kierując określone roszczenie przeciwko pozwanemu, niewątpliwie subiektywnie przytacza jego podstawę faktyczną (art. 187 § 1 pkt 1 kpc). Przytoczone fakty są jednak przedmiotem dowodu, jeżeli z punktu widzenia prawa materialnego mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Z kolei pozwany, przeciwnik tej strony przytacza fakty uzasadniające jego zarzuty przeciwko temu roszczeniu. Dowodzenie tych faktów jest obowiązkiem samych stron (art. 6 kc, art. 3, 126 § 1 pkt 3, art. 187 § 1 pkt 2, art. 232 zd. pierwsze i in. kpc). Art. 3 kpc nakłada na każdego uczestnika postępowania określone obowiązki, stanowiąc w szczególności, że strony obowiązane są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Tak więc to powód przytacza podstawę faktyczną uzasadniającą żądanie.

Zgodnie z art. 187 § 1 kpc pozew powinien czynić zadość ww. warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

1. dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2. oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
3. wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
4. informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Składanie pism przygotowawczych w postępowaniu cywilnym

Po uznaniu, że pozew został złożony w sposób poprawny, przewodniczący składu orzekającego zarządza doręczenie pozwu pozwanemu i wzywa go do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż 2 tygodnie.

Przewodniczący zarządza zwrot odpowiedzi na pozew złożonej z uchybieniem terminu.

Jak wskazuje art. 205³ § 1 kpc, w uzasadnionych przypadkach, w szczególności w sprawach zawiłych lub obrachunkowych, przewodniczący może zarządzić wymianę przez strony pism przygotowawczych, oznaczając porządek składania pism, terminy, w których pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione.

Przewodniczący może zobowiązać stronę, by w piśmie przygotowawczym podała wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pod rygorem utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego postępowania. W takim przypadku twierdzenia i dowody zgłoszone z naruszeniem tego obowiązku podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie w piśmie przygotowawczym nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później.

Oczywiście w przypadku składania pism przygotowawczych nie jest tak, że strona nie może ich składać w toku postępowania bez terminu wyznaczonego przez sąd. Zgodnie z art. 205¹² § 2 kpc, jeżeli nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów kpc mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 4 grudnia 2015 roku (I CSK 928/14), dowody zgłaszane w toku postępowania, ale stanowiące rozwinięcie i sprecyzowanie twierdzeń powoda przedstawionych w pozwie i będące adekwatną reakcją na sposób obrony pozwanego, w zasadzie nie mogą być uznane za spóźnione w rozumieniu art. 207 § 6 (205¹²) kpc.

Podsumowując, strona procesu:

1. musi stosować się do wytycznych sądu w zakresie składania pism przygotowawczych, zarówno co do wytycznych treści pisma, jak i terminu, w jakim pismo należy złożyć;
2. w przypadku otrzymania pisma procesowego strony przeciwnej, jeżeli sąd nie zobowiąże do złożenia pisma przygotowawczego, strona może złożyć wniosek o zobowiązanie jej i wyznaczenie terminu na złożenie takiego pisma;
3. może złożyć pismo przygotowawcze w toku procesu bez zobowiązania sądu pod warunkiem racjonalnego uzasadnienia, dlaczego takie pismo przygotowawcze jest składane (np. konieczność wyniknęła z okoliczności i twierdzeń podniesionych przez stronę przeciwną).

Oczywiście strona, która złożyła pismo po upływie terminu lub bez zezwolenia sądu, musi liczyć się z tym, że sąd nie uzna argumentacji i odmówi przyjęcia pisma lub pominie twierdzenia i dowody, które były w tym piśmie złożone.