Proces odzyskiwania wierzytelności nie należy do najprostszych, a na pewno nie najszybszych. Na początek pozew – w zależności od okoliczności sprawy – w postępowaniu elektronicznym, nakazowym, uproszczonym lub zwykłym. Następnie najprawdopodobniej w grę będzie wchodziło postępowanie odwoławcze. Po uzyskaniu upragnionego prawomocnego tytułu wykonawczego trzeba jeszcze postarać się, aby otrzymać tytuł egzekucyjny. Po wielu poświęconych miesiącach, środkach finansowych oraz nerwach komornik może rozpocząć egzekwowanie naszych wierzytelności. Nie jest na szczęście tak, że w przypadku wyzbycia się przez dłużnika pieniędzy, wierzyciel nie może już nic zrobić. Nawet jeżeli dłużnik nie ma żadnych oszczędności, z których mógłby dług spłacić, najprawdopodobniej posiada ruchomości oraz uzyskuje regularne wynagrodzenie, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić. Dzisiaj zajmiemy się właśnie tą grupą dóbr, z której komornik może zaspokoić wierzyciela. Co obejmuje egzekucja z ruchomości? Jakie rzeczy mogą zostać zajęte, a co nie podlega egzekucji? O tym w poniższym artykule.
Kiedy ma miejsce egzekucja komornicza?
Czas na zwrot niezapłaconego długu był do dnia wniesienia pozwu o zapłatę, ewentualnie jeszcze w trakcie trwania procesu. Jeżeli dłużnik tego nie wykonał, sprawy w swoje ręce bierze komornik i rozpoczyna egzekucję. Co do zasady komornik ma prawo zająć wszystko, co należy do dłużnika – nieruchomości, ruchomości oraz środki pieniężne. Obowiązkiem komornika jest jednak pozostawienie dłużnikowi kwoty, która pozwoli mu na egzystencję. Dotyczy to zarówno środków zgromadzonych na rachunkach bankowych czy otrzymywanych tytułem wynagrodzenia, jak i rzeczy, które są niezbędne dłużnikowi do życia. W związku z powyższym warto przyjrzeć się temu, które przedmioty komornik może odebrać dłużnikowi, a które z nich muszą u dłużnika zostać, aby miał on szansę na normalną egzystencję.
Egzekucja komornicza – co w pierwszej kolejności idzie pod młotek?
Jak zostało wskazane w poprzednim akapicie, egzekucja komornicza może dotyczyć nieruchomości, ruchomości oraz środków pieniężnych. I to od tych ostatnich – zasadniczo – komornik rozpoczyna egzekucję. Komornik w pierwszej kolejności zabezpieczy środki na rachunku bankowym dłużnika oraz zajmie wynagrodzenie.
Jeżeli chodzi o środki zgromadzone na rachunku bankowym, to sprawa jest dosyć prosta – komornik blokuje do nich dostęp dłużnikowi. W przypadku wynagrodzenia nie jest to już takie jednoznaczne. Komornik ma pełne prawo zająć wynagrodzenie dłużnika, jednakże w przypadku pracownika zatrudnionego na umowie o pracę, ustawodawca zdecydował się ustanowić pewne ograniczenia. Co do zasady nie może zostać zajęta kwota stanowiąca równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2022 roku kwota ta wynosi 3010 zł brutto, czyli 2363,56 zł netto. Oznacza to, że po odliczeniu od wynagrodzenia pracownika składki na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy pracownikowi pozostawia się kwotę minimalnego wynagrodzenia netto. Jeżeli pracownik pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, jest on chroniony przed egzekucją wynagrodzenia w stopniu proporcjonalnym do wysokości swojego etatu. W przypadku 1/4 etatu kwota niepodlegająca zajęciu będzie wynosiła ćwierć minimalnego wynagrodzenia.
Należy przy tym pamiętać, że ustawodawca ustalił dodatkowy limit zajęcia wynagrodzenia, rozróżniając dłużników alimentacyjnych od pozostałych dłużników. Potrącenia mogą być dokonywane do wysokości:
- 60% wynagrodzenia przy egzekucji z tytułu zaspokojenia świadczeń alimentacyjnych,
- 50% wynagrodzenia przy egzekucji z tytułu zaspokojenia świadczeń innych niż świadczenia alimentacyjne.
Powyższe dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. W przypadku umów cywilnoprawnych limity nie obowiązują. Oznacza to, że komornik ma prawo zająć całość wynagrodzenia. Jeżeli jednak dochód uzyskiwany z danej umowy cywilnoprawnej stanowi jedyne źródło utrzymania pracownika, komornik może wydać zezwolenie na potrącanie maksymalnie 50% wypłaty.
Egzekucja z ruchomości – co może zostać zajęte?
Środki pieniężne to nie wszystkie składniki majątku, jakie może zająć komornik. Przechodzimy zatem do egzekucji z ruchomości. Zajęciu podlegają wszelkiego rodzaju przedmioty reprezentujące wartość w pieniądzu i mogące zostać sprzedane. Są to m.in. samochód, motocykl, sprzęt AGD, RTV, komputery i ich akcesoria czy też ubrania.
Egzekucją z ruchomości zajmują się przepisy art. 844 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako kpc). Niestety, ustawodawca nie zdecydował się na umieszczenie w tych przepisach definicji lub katalogu ruchomości. Oznacza to, że interpretacji tego pojęcia trzeba dokonywać poprzez przyjęcie tzw. definicji negatywnej, zgodnie z którą do ruchomości należy zaliczyć te rzeczy, które nie są nieruchomościami.
Kodeks cywilny w art. 46 § 1 wskazuje, że nieruchomościami są grunty, budynki trwale z gruntem związane oraz części tych budynków, tj. lokale. Trzeba zatem przyjąć, że powyższe nie należą do grupy ruchomości. Rzeczami ruchomymi nie będą także dzikie zwierzęta żyjące na wolności (zwierzęta oswojone prawo traktuje jako rzeczy), niewydobyte złoża minerałów, woda, powietrze czy energia elektryczna.
Przyjmuje się, że do ruchomości nie należy zaliczać również dóbr niematerialnych. Są to m.in.:
- dobra osobiste w rozumieniu art. 23 kc,
- dobra stanowiące przedmiot praw autorskich (np. utwory muzyczne, literackie),
- dobra objęte prawem własności przemysłowej (np. wynalazki, wzory użytkowe, wzory zdobnicze),
- znaki towarowe,
- prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką),
- energia (np. elektryczna), która jest przedmiotem obrotu cywilnoprawnego.
Istnieją również rzeczy, które są wyłączone z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych i etycznych. Są to w szczególności zwłoki człowieka, poszczególne organy ludzkie, tkanki i ludzkie komórki. Nie mogą być one w żadnym stopniu brane pod uwagę w aspekcie egzekucji.
[alert-info]Pieniądze stanowią szczególny rodzaj rzeczy, tym samym są przedmiotem egzekucji z ruchomości./alert-info]
Czego komornik nie zajmie?
Mimo że egzekucja może dotyczyć niemalże wszystkich rzeczy w rozumieniu prawa cywilnego, to jednak nie zawsze te rzeczy mogą zostać zajęte i sprzedane. Zasadą jest, że dłużnik musi mieć zagwarantowane minimum niezbędne do przeżycia. Dotyczy to przede wszystkim przedmiotów życia codziennego oraz środków socjalnych. Zgodnie z art. 829 kpc od zajęcia są wolne:
- przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po 1 źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju,
- pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu,
- zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres 1 miesiąca,
- 1 krowa lub 2 kozy albo trzy 3 potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów,
- narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres 1 tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych,
- u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy lub u dłużnika, będącego osobą fizyczną wykonującą działalność gospodarczą – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez 2 tygodnie,
- przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową,
- produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo farmaceutyczne niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres 3 miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy o wyrobach medycznych,
- przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.
Na podstawie innych ustaw szczególnych komornik nie może zająć również:
- świadczeń alimentacyjnych,
- 13 i 14 emerytury,
- zasiłku z programu 500+.
Postępowanie egzekucyjne – w jaki sposób przebiega?
Na wstępie należy podkreślić, że postępowanie egzekucyjne jest procedurą inicjowaną wyłącznie na wniosek wierzyciela. Aby zatem komornik mógł zająć i zlikwidować majątek dłużnika, musi mieć on podstawę prawną w postaci tytułu egzekucyjnego, którą dostarcza mu wierzyciel. Co do zasady egzekucję z ruchomości przeprowadza komornik tego sądu, w którego okręgu znajdują się owe ruchomości. Wierzyciel ma jednak prawo wybrać komornika przynależnego do właściwości innego sądu.
Pierwszym krokiem w postępowaniu egzekucyjnym jest dokonanie zajęcia ruchomości. Zgodnie z art. 845 §1 kpc do egzekucji z ruchomości komornik przystępuje przez ich zajęcie. Zajęcia tego komornik dokonuje poprzez wpisanie ruchomości do protokołu czynności egzekucyjnych. Zasadą jest, że komornik może dokonać zajęcia ruchomości należących do dłużnika i znajdujących się w jego władaniu lub władaniu wierzyciela. Z kolei rzeczy, które pozostają we władaniu osoby trzeciej, można zająć wyłącznie wówczas, gdy osoba trzecia wyrazi na to zgodę lub przyzna, że stanowią one własność dłużnika. Wyjątek stanowi egzekucja świadczeń alimentacyjnych. W tym wypadku komornik jest uprawniony także do zajęcia nieruchomości będących we władaniu osoby zamieszkującej wspólnie z dłużnikiem bez zgody tej osoby, chyba że przedstawi ona dowód, że rzecz te są jej własnością.
Zajęcie ruchomości skutkuje tym, że rozporządzanie zajętą rzeczą staje się niemożliwe. W praktyce fizyczne rozporządzanie przedmiotem (np. jego sprzedaż, wynajem, dzierżawa) nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania, a egzekucja z zajętej ruchomości będzie prowadzona przeciwko nabywcy.
Co robi wierzyciel podczas egzekucji?
Z powyższego akapitu wyłania się obraz postępowania, w którym całkowicie pomijany jest wierzyciel, a przecież to on jest tutaj najważniejszą postacią. W końcu komornik, który prowadzi proces, nie robi tego dla siebie, a właśnie dla wierzyciela. W związku z tym wierzyciel ma zagwarantowane prawo do uczestniczenia w egzekucji. Wierzyciel może żądać, aby zajęcie ruchomości nastąpiło w jego obecności. W takim wypadku komornik ma obowiązek zawiadomić go o terminie przeprowadzania czynności. Jeżeli wierzyciel nie stawi się w wyznaczonym miejscu i terminie, nie hamuje to postępowania. Komornik ma prawo dokonać zajęcia mimo nieobecności wierzyciela. Jeśli jednak komornik dokona zajęcia bez zawiadomienia wierzyciela, wierzyciel może zażądać sprawdzenia zajęcia z jego udziałem.
Co dzieje się z ruchomościami po ich zajęciu?
Drugim etapem postępowania egzekucyjnego jest sprzedaż zajętych ruchomości. Co do zasady jednak komornik, zajmując dane dobra, nie zabiera ich ze sobą. Najczęściej ruchomości te komornik pozostawia we władaniu osoby, u której je zajął (zazwyczaj jest to dłużnik), jednakże w uzasadnionych okolicznościach komornik może oddać zajęte ruchomości pod dozór osoby trzeciej, nie wyłączając wierzyciela. Wtedy takie rzeczy zostają faktycznie (i fizycznie) odbierane dłużnikowi.
Sprzedaż zajętych ruchomości następuje co najmniej 7 dni po dniu, kiedy została przeprowadzona czynność zajęcia. Od powyższego istnieje jednak wyjątek w postaci sprzedaży z wolnej ręki, tj. sprzedaży dokonywanej bezpośrednio po zajęciu. Komornik może skorzystać z tej instytucji, jeżeli:
- ruchomości ulegają łatwo zepsuciu albo sprawowanie nad nimi dozoru lub ich przechowywanie powodowałoby nadmierne koszty,
- zajęto inwentarz żywy, a dłużnik odmówił zgody na przyjęcie go pod dozór.
Należy mieć na uwadze, że sprzedaż komornicza nigdy nie zrekompensuje pełnej wartości zajętej ruchomości. Likwidacja dóbr dłużnika zawsze będzie prowadziła niejako do jego pokrzywdzenia – zostaną mu odebrane przedmioty o wartości wyższej, aniżeli środki, jakie otrzyma wierzyciel. Najbardziej powszechną formą sprzedaży ruchomości jest licytacja publiczna. Cena wywołania w pierwszym terminie licytacji publicznej wynosi 3/4 wartości szacunkowej. Jeżeli licytacja w pierwszym terminie nie dojdzie do skutku, wyznacza się drugi termin licytacji. Cena wywołania w drugim terminie licytacyjnym wynosi połowę wartości szacunkowej. Zasadą jest, że sprzedaż licytacyjna nie może nastąpić za cenę niższą od ceny wywołania.
W sytuacji, gdy licytacja nie doszła do skutku i rzecz nie została sprzedana, wierzyciel ma 2 tygodnie, aby zgłosić żądanie wyznaczenia drugiej licytacji lub przejęcia na własność ruchomości wystawionych na sprzedaż po cenie nie niższej od ceny wywołania. Jeżeli druga licytacja również nie wyłoni kupca, wierzycielowi w ciągu 2 tygodni przysługuje prawo przejęcia ruchomości na własność za cenę nie niższą od ceny wywołania.
Może się jednak zdarzyć tak, że mimo wielokrotnie podejmowanych czynności dana ruchomość nie zostanie sprzedana. W takiej sytuacji komornik umorzy postępowanie co do niesprzedanych ruchomości.
Egzekucja z ruchomości – podsumowanie
Wierzyciel, uzyskując tytuł egzekucyjny, powinien jak najszybciej udać się do komornika z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. W ramach tej procedury komornik ma możliwość zjawić się u dłużnika i dokonać zajęcia jego majątku. Obok nieruchomości i pieniędzy, komornik może egzekwować również rzeczy ruchome. Procedura egzekucyjna w takim wypadku składa się z 2 etapów. Pierwszym z nich jest zajęcie ruchomości poprzez zjawienie się w miejscu zamieszkiwania lub siedzibie dłużnika i wpisaniu do protokołu dóbr, które podlegają zajęciu. Jeżeli wymagają tego okoliczności, takie rzeczy mogą być fizycznie odebrane dłużnikowi i oddane do przechowania zarządcy. Zazwyczaj jednak pozostają one we władaniu dłużnika. Drugim etapem postępowania jest z kolei sprzedaż majątku. Jeżeli zajęte ruchomości nie stanowią inwentarza żywego lub nie podlegają łatwemu zepsuciu, sprzedaż następuje w formie licytacji. Zajęte ruchomości mogą zostać sprzedane nawet za połowę ich ceny rynkowej. W przypadku natomiast gdy nie uda się zlicytować danych ruchomości, komornik umorzy wobec nich postępowanie egzekucyjne.