Odprawa emerytalna – ile wynosi i komu przysługuje?

W momencie, kiedy pracownik odchodzi na emeryturę, przysługuje mu odprawa emerytalna, która jest szczególną formą wynagrodzenia wypłacaną jednorazowo. Prawo do niej gwarantuje Kodeks pracy (kp), a dokładnie art. 92(1), który nakłada na pracodawcę obowiązek wypłaty tej odprawy. W artykule omówimy, jak wyliczyć odprawę emerytalną, uwzględniając zarówno stałe, jak i zmienne składniki wynagrodzenia.

Odprawa emerytalna

Odprawa emerytalna to jednorazowe świadczenie pieniężne wypłacane pracownikowi w związku z jego odejściem na emeryturę. Prawo do niej przysługuje każdemu pracownikowi, który zakończył stosunek pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę, pod warunkiem że wcześniej nie otrzymał tego typu świadczenia. Odprawa wynosi równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia, jednak sposób jej obliczania może wydawać się skomplikowany, zwłaszcza gdy wynagrodzenie składa się zarówno z elementów stałych, jak i zmiennych.

W tym artykule przedstawimy krok po kroku, jak prawidłowo wyliczyć odprawę emerytalną, jak uwzględnić różne składniki wynagrodzenia, w tym premie, prowizje czy nadgodziny, oraz jakie zasady obowiązują w przypadku, gdy pracownik zarabia na podstawie zmiennego wynagrodzenia.

Kiedy przysługuje odprawa emerytalna?

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownik nabywa prawo do odprawy emerytalnej w momencie, gdy stosunek pracy kończy się z powodu przejścia na emeryturę lub rentę. Ważne jest, aby przyczyna rozwiązania umowy była związana z zakończeniem aktywności zawodowej z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego bądź uzyskania prawa do renty.

Zgodnie z art. 92(1) § 1 kp odprawa wynosi równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Jest to jednorazowe świadczenie, które powinno zostać wypłacone w całości najpóźniej w dniu rozwiązania umowy. Odprawa przysługuje niezależnie od tego, na jakiej podstawie zatrudniony był pracownik – czy była to umowa na czas nieokreślony, określony, czy też umowa na czas próbny.

Składniki wynagrodzenia wliczane do odprawy

Wynagrodzenie, które służy jako podstawa do wyliczenia odprawy emerytalnej, obejmuje różne składniki. Można je podzielić na dwie główne kategorie:

1. Stałe składniki wynagrodzenia

Stałe składniki wynagrodzenia to regularnie wypłacane kwoty, które stanowią podstawę do wyliczenia odprawy emerytalnej. Przykładami są:

• wynagrodzenie zasadnicze (pensja podstawowa),
• dodatki funkcyjne,
• dodatki stażowe,
• premie stałe.

Te elementy są stałe i wypłacane co miesiąc. Z tego względu ich uwzględnienie w wyliczaniu odprawy emerytalnej nie budzi wątpliwości. Stałe składniki są proste do obliczenia, gdyż stanowią regularną kwotę brutto.

2. Zmienne składniki wynagrodzenia

Składniki zmienne wynagrodzenia to te elementy, które mogą ulegać zmianie w zależności od wyników pracy lub sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Należą do nich:

• premie uznaniowe i prowizje,
• dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych,
• dodatki za pracę nocną,
• dodatki za pracę w trudnych warunkach.

W przypadku zmiennych składników wynagrodzenia, które nie są wypłacane regularnie, a ich wysokość zależy od zmiennych okoliczności, np. wyników firmy, pracownika lub innych zmiennych czynników, w celu ustalenia wartości odprawy należy przyjąć średnią wartość zmiennych elementów z okresu 3 miesięcy przed zakończeniem stosunku pracy. Można także zastosować okres 12 miesięcy, jeśli składniki były wypłacane nieregularnie.

Przykłady obliczenia odprawy emerytalnej

Jak już wspomniano, wysokość odprawy emerytalnej zależy od tego, jakie składniki wynagrodzenia otrzymuje pracownik. Sprawdźmy zatem wyliczenia odprawy emerytalnej.

Przykład 1.

Pracownik otrzymuje tylko stałe składniki wynagrodzenia, takie jak: wynagrodzenie zasadnicze (4550 zł), dodatek stażowy (25% × 4550 zł = 1137,50 zł) oraz dodatek funkcyjny (1025 zł).

Wysokość odprawy emerytalnej tego pracownika wynosi 6712,50 zł (4550 zł + 1137,50 zł + 1025 zł). Nie otrzymuje on innych składników zmiennych.

Przykład 2.

Pan Jan rozwiązuje umowę z końcem listopada 2024 roku z powodu przejścia na emeryturę. Pracownik oprócz składników stałych otrzymuje także składniki zmienne wynagrodzenia. Ustalenie odprawy emerytalnej wygląda następująco:

1. składniki stałe:

• wynagrodzenie zasadnicze: 4500 zł,
• dodatek funkcyjny 750 zł;

2. składniki zmienne:

• wynagrodzenie za nadgodziny: 

• sierpień – 238,50 zł,

• wrzesień – 157,60 zł,

• październik – 34,00 zł,

• premia obecnościowa wypłacana co kwartał:

• wypłacona w styczniu – 650,00 zł,

• w kwietniu – 500,00 zł,

• w lipcu – 650,00 zł,

• w październiku – 0 zł,

• premia roczna wypłacona w styczniu 2024 roku: 12 000 zł.

Do podstawy odprawy emerytalnej należy przyjąć:

• wynagrodzenie zasadnicze: 4500 zł;
• dodatek funkcyjny: 750 zł;
• wynagrodzenie za nadgodziny: 143,37 zł [(238,50 zł +157,60 zł + 34 zł) / 3];
• premia obecnościowa wypłacana co kwartał: 150 zł [(650 zł +500 zł + 650 zł) / 12];
• premia roczna wypłacona w styczniu 2024 roku: 1000 zł (12 000 zł / 12).

Odprawa emerytalna wynosi: 4500 zł + 750 zł + 143,37 zł + 150 zł + 1000 zł = 6543,37 zł brutto.

Jak wyliczyć odprawę w przypadku różnych form zatrudnienia?

Czy różne formy zatrudnienia, takie jak umowa o pracę na czas określony lub nieokreślony, mogą wpłynąć na sposób obliczenia odprawy emerytalnej? Niezależnie od rodzaju umowy o pracę w rozumieniu Kodeksu pracy przy obliczaniu odprawy emerytalnej obowiązują te same zasady. Najważniejsze jest ustalenie, czy pracownik miał stałe, zmienne lub nieregularne wynagrodzenie i jaką średnią należy przyjąć w przypadku składników zmiennych.

W przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia, umowy o dzieło czy kontrakt menedżerski, prawo do odprawy emerytalnej nie przysługuje, ponieważ te formy zatrudnienia nie są objęte regulacjami Kodeksu pracy dotyczącymi odpraw emerytalnych.

Wyjątki od zasady wypłaty odprawy

Odprawa emerytalna nie zawsze przysługuje. Istnieją pewne sytuacje, w których pracownik jej nie otrzyma:

• pracownik otrzymał wcześniej odprawę emerytalną lub rentową u innego pracodawcy;
• pracownik przeszedł na emeryturę z innej formy zatrudnienia, która nie przewiduje wypłaty odprawy;
• rozwiązanie umowy o pracę nie było związane z przejściem na emeryturę lub rentę, np. w przypadku dyscyplinarnego zwolnienia pracownika.

Opodatkowanie odprawy emerytalnej

Odprawa emerytalna, jak każde inne wynagrodzenie, podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Pracodawca jest zobowiązany do odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy. Wysokość potrąceń zależy od indywidualnej sytuacji pracownika – poziomu jego dochodów, obowiązujących kosztów uzyskania przychodu oraz kwoty wolnej od podatku. Natomiast odprawa emerytalna zwolniona jest z oskładkowania ZUS.

Jakie są obowiązki pracodawcy?

Pracodawca jest zobowiązany do prawidłowego obliczenia i wypłaty odprawy emerytalnej w momencie zakończenia stosunku pracy. W przypadku błędnego obliczenia odprawy, pracownik może dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej. Ważne jest, aby odprawa została wypłacona w całości i w terminie, najpóźniej w dniu rozwiązania umowy o pracę.

Podsumowanie

Obliczanie odprawy emerytalnej może wydawać się skomplikowane, szczególnie w przypadku pracowników, których wynagrodzenie składa się zarówno z elementów stałych, jak i zmiennych. Kluczowe jest jednak uwzględnienie wszystkich składników wynagrodzenia oraz zastosowanie odpowiednich metod obliczania średniej w przypadku zmiennych elementów. Dobrze wyliczona odprawa emerytalna zapewnia godziwe wynagrodzenie na zakończenie kariery zawodowej i jest dowodem na to, że pracodawca odpowiednio zadbał o pracownika odchodzącego na emeryturę.