Stosowanie w zakładzie pracy zmianowej możliwe jest niezależnie od obowiązującego w nim systemu czy systemów czasu pracy. Praca zmianowa uzasadniona jest rodzajem lub organizacją pracy i może być stosowana ze względu na potrzeby organizacyjne procesu pracy.
Na czym polega praca zmianowa?
Kodeks pracy zawiera definicję pracy zmianowej. Wynika z niego, że praca zmianowa polega na wykonywaniu pracy według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory świadczenia pracy przez poszczególne osoby po upływie określonej liczby godzin, dni, tygodni. Praca zmianowa może być stosowana w każdym systemie czasu pracy w tym w podstawowym, równoważnym czy w ruchu ciągłym. Cechą charakterystyczną pracy zmianowej jest wymienianie się pracowników na tych samych stanowiskach.
Można wyróżnić następujące modele pracy zmianowej:
- praca na dwie zmiany z przerwą w nocy i na koniec tygodnia (system nieciągły);
- praca na trzy zmiany z przerwą w pracy na koniec tygodnia (system półciągły);
- praca trwa 24 godziny we wszystkie dni tygodnia (praca w ruchu ciągłym).
Planowanie pracy zmianowej
Zmianowa organizacja czasu pracy wymusza określenie rozkładu czasu pracy poszczególnych pracowników w niej zatrudnionych. Harmonogramy czasu pracy powinny być sporządzone na dany okres rozliczeniowy. W harmonogramie wskazuje się konkretne dni i godziny świadczenia pracy, a także dni wolne od pracy ze wskazaniem ich rodzaju.
Także podczas pracy na zmiany należy stosować zasadę przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Oznacza to, że praca w jednym tygodniu może być wykonywana przez więcej niż 5 dni, ale należy ją zrekompensować mniejszą liczbą dni pracy w innym tygodniu w danym okresie rozliczeniowym.
Postępowanie pracodawcy wprowadzającego pracę zmianową
Przejście ze stałego rytmu pracy wykonywanej w ramach systemu podstawowego w określonych dniach tygodnia i w stałych godzinach do pracy zmianowej, obejmującej wszystkie dni tygodnia, wymaga wprowadzenia zmian w wewnętrznych aktach prawnych.
Pracodawca ustala systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy w:
- układzie zbiorowym pracy,
- regulaminie pracy,
- obwieszczeniu o czasie pracy (jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy ani nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy).
Warunkiem zastosowania zmianowej organizacji czasu pracy jest więc uprzednie wprowadzenie postanowienia o pracy na zmiany do jednego z wymienionych aktów zakładowych.
Różnice w przypadku zatrudnienia pracownika w systemie zmianowym
Pracodawca wprowadzając pracę zmianową obowiązany jest także do zapewnienia pracownikom:
- w każdej dobie co najmniej 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku,
- w każdym tygodniu co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Jeśli chodzi o pracę zmianową, to odpoczynek tygodniowy pracowników zatrudnionych przy takiej pracy może trwać krócej niż 35 godzin. Możliwe jest to w sytuacji, gdy następuje zmiana pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy. W takim przypadku tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
Również w przypadku zatrudnienia pracownika w systemie zmianowym jest możliwość zlecenia mu pracy w niedziele i święta. Za pracę w niedzielę lub święto przysługuje dzień wolny, a co najmniej raz na 4 tygodnie pracownik powinien korzystać z wolnej niedzieli.
Podsumowując definicja pracy zmianowej znajduje się w kodeksie pracy, polega na wykonywaniu pracy według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy. Pracodawca ustala systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy w przepisach wewnątrzzakładowych.
