Biologiczni rodzice dziecka mogą ubiegać się o zasiłek opiekuńczy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, jeżeli zaistniały ku temu przesłanki ustawowe. Czy z powyższych uprawnień mogą korzystać także rodzice adopcyjni, a jeśli tak, to na jakich zasadach przysługuje im prawo do zasiłku opiekuńczego? Więcej na ten temat w artykule.
Adopcja dziecka — jakie są skutki pełnego przysposobienia?
Procedurę adopcji, czyli przysposobienia dziecka, określono w przepisach Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku — Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zwanej dalej „kro”.
Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie, przy czym przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego małżonka.
Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, z wyjątkiem przypadku, gdy ten nie ma zdolności do czynności prawnych albo gdy porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Dla ustalenia uprawnień rodziców adopcyjnych — m.in. w zakresie prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego — kluczowe znaczenie mają przewidziane w prawie skutki przysposobienia pełnego.
Na tym etapie omawiania uprawnień rodziców adopcyjnych do zasiłku opiekuńczego można przyjąć ogólne założenie, zgodnie z którym prawa tych rodziców są zrównane z prawem rodziców biologicznych. Czy taka teza znajduje odzwierciedlenie w przepisach dotyczących świadczeń z ubezpieczeń społecznych?
Uprawnienia ubezpieczonego do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem
Aktem właściwym w zakresie uprawnień ubezpieczonego do zasiłku opiekuńczego z tytułu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem jest Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, dalej jako „ustawa zasiłkowa”.
Jeżeli chodzi o szczegółowe rozwiązania ustawowe, to zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 Ustawy z dnia 4 lutego 2011 roku o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem,
porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;
chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat;
dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku:
porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.
Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje natomiast w poniższych okolicznościach:
- w razie gdy poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku, z tym że nie dotyczy to opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Polega to na tym, że ubezpieczony ma prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat także wówczas, gdy we wspólnym gospodarstwie domowym pozostają inni członkowie rodziny mający możliwość zapewnienia dziecku opieki;
- w przypadkach, w których ustawa zasiłkowa przewiduje wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego (zasiłek nie przysługuje m.in. za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wypłaty oraz w czasie urlopu bezpłatnego lub urlopu wychowawczego).
Pozostaje kwestia przysługiwania zasiłku opiekuńczego rodzicom adopcyjnym. Czy mogą oni wystąpić o wspomniane świadczenie?
Przykład 1.
Małżeństwo zdecydowało się na przysposobienie małoletniego. Sąd, po przeprowadzeniu postępowania zgodnie z procedurą określoną w kro, ustanowił małżonków opiekunami prawnymi dziecka. Przysposobione dziecko zachorowało, przy czym w gospodarstwie domowym nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić mu opiekę. Czy rodzic adopcyjny może wystąpić do ZUS-u o przyznanie zasiłku opiekuńczego?
Art. 32 ust. 3 ustawy zasiłkowej — określający, które osoby uważa się za dzieci w rozumieniu unormowań dotyczących prawa do zasiłku opiekuńczego — ma w tym przypadku decydujące znaczenie.
Zgodnie z tym przepisem — za dzieci w rozumieniu regulacji ustawy zasiłkowej dotyczących zwolnienia lekarskiego z tytułu konieczności opieki nad dzieckiem z prawem do zasiłku opiekuńczego uważa się:
- dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.
Wniosek o zasiłek opiekuńczy — najważniejsze informacje
Zakres informacji, jakie powinny zostać zawarte we wniosku o zasiłek opiekuńczy, określono w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 roku w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (dalej jako „rozporządzenie”).
Jak stanowi § 27 rozporządzenia, dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego jest, złożony — w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego podpisanego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez ZUS, na elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu lub na adres do doręczeń elektronicznych — wniosek o zasiłek opiekuńczy, zawierający dane określone w załączniku nr 6 do rozporządzenia.
Przykład 2.
Ubezpieczony we wniosku o zasiłek opiekuńczy powinien wskazać — oprócz swoich danych — także:
- okres, za który wnioskodawca ubiega się o zasiłek opiekuńczy, oraz serię i numer zaświadczenia lekarskiego;
- dane dziecka (imię, nazwisko, numer PESEL, a jeżeli nie nadano numeru PESEL – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, stopień pokrewieństwa, datę urodzenia dziecka);
- czy dziecko ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji;
- numer rachunku bankowego wnioskodawcy;
- miejscowość, datę oraz podpis wnioskodawcy.
We wniosku należy ponadto zawrzeć oświadczenie zawierające informacje określone w załączniku nr 6 do rozporządzenia.
Wniosek o zasiłek opiekuńczy powinien obejmować również dodatkowe informacje w przypadku konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 i dzieckiem z orzeczoną niepełnosprawnością. Dotyczy to także sytuacji, gdy ubezpieczony ubiega się o przyznanie i wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki podczas pobytu za granicą.
Adopcja dziecka a prawo do zasiłku opiekuńczego — podsumowanie
Adopcja osoby małoletniej wymaga przeprowadzenia postępowania zgodnie z kro. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Za dzieci w rozumieniu przepisów dotyczących prawa do zasiłku opiekuńczego uważa się także dzieci przysposobione. W celu uzyskania zasiłku opiekuńczego ubezpieczony powinien złożyć wniosek zawierający informacje wymagane na podstawie przepisów wykonawczych.
