Specjalny zasiłek opiekuńczy jest przyznawany od 2013 roku roku. Należy przypomnieć, że powyższe świadczenie zostało uregulowane w ustawie o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. (Dz. U. 2017 nr 1952 z zm.) oraz w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682).
Warto wskazać, że okres zasiłkowy, w którym przysługuje specjalny zasiłek opiekuńczy trwa od listopada w jednym roku do października kolejnego roku. Uprawnienia do tego zasiłku przyznaje się na czas wydania orzeczenia o niepełnosprawności, jeśli wydane zostało okresowo lub na okres zasiłkowy. W tym przypadku prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się na czas ważności okresowego orzeczenia o niepełnosprawności, jednak nie dłużej niż do końca okresu zasiłkowego.
Komu przysługuje specjalny zasiłek opiekuńczy?
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w szczególności osobom, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny, także małżonkom, w sytuacji gdy:
nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, z uwagi na potrzebę „sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki,
lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji” (zob. art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Należy wskazać, że specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje również rolnikom, którzy zrezygnowali z prowadzenia gospodarstwa rolnego, ich małżonkom lub członkom rodziny, którzy przestali wykonywać pracę w gospodarstwie rolnym, z uwagi na rezygnację z prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Wysokość specjalnego zasiłku opiekuńczego
Warunkiem otrzymania powyższego świadczenia jest przede wszystkim kryterium dochodowe. Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty wskazanej w art. 5 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych.
W okresie świadczeniowym trwającym od 01.11.2022 r. do 31.10.2023 r. nie może przekroczyć 764 zł na osobę.
Zgodnie z art. 16a ust. 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 620 zł miesięcznie. Warto dodać, że w sytuacji, w której łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu w ustalanym okresie, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. Jeśli w kolejnym roku kwota dochodu zostanie przekroczona, wówczas zasiłek nie będzie należny (zob. 16a ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych). Warto pamiętać, że przy ustalaniu okresu zasiłkowego świadczeniobiorca powinien wskazać kwotę dochodu za poprzedni rok.
Zgodnie z art. 27 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych „w przypadku zbiegu uprawnień do następujących świadczeń:
- świadczenia rodzicielskiego,
- świadczenia pielęgnacyjnego,
- specjalnego zasiłku opiekuńczego,
- dodatku do zasiłku rodzinnego,
- zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów
- przysługuje jedno z tych świadczeń wybrane przez osobę uprawnioną – także w przypadku gdy świadczenia te przysługują w związku z opieką nad różnymi osobami”.
Powyższy zasiłek opiekuńczy jest przyznawany jedynie w okresach zasiłkowych, a świadczeniobiorca jest zobowiązany złożyć kolejny wniosek, jeśli ponownie stara się o świadczenie na następny okres zasiłkowy. Powyższe wynika ze zmiennego kryterium dochodowego, które podlega weryfikacji w kolejnych okresach zasiłkowych.
Warto wskazać, że prawo do świadczeń rodzinnych ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego (art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych).
W przypadku ustalania prawa do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności osoby, prawo do świadczeń rodzinnych ustala się na okres zasiłkowy, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W tym przypadku prawo do świadczeń rodzinnych ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia, nie dłużej jednak niż do końca okresu zasiłkowego (art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych).
Ustalając prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, organ właściwy zwraca się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w celu weryfikacji okoliczności dotyczących sprawowania opieki, o której mowa w art. 16a ust. 1 (art. 24 ust. 4e ustawy o świadczeniach pieniężnych). Aktualizację wywiadu, o którym mowa powyżej, przeprowadza się po upływie 6 miesięcy, jeżeli do końca okresu, na który ustalone zostało prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, pozostało więcej niż 3 miesiące, oraz w każdej sytuacji, gdy zaistnieją wątpliwości co do sprawowania opieki (art. 24 ust. 4f ustawy o świadczeniach pieniężnych).
Komu specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje?
W art. 16a ust. 8 ustawy o świadczeniach rodzinnych wskazano sytuacje, w których specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje. Zatem z prawa do tego świadczenia wyłączone zostały osoby sprawujące opiekę, które mają:
- ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;
- ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
- orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- uprawnienie za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Ponadto osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu. Zarejestrowanie w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy lub posiadanie statusu bezrobotnego nie ma wpływu na uprawnienie do specjalnego zasiłku opiekuńczego (zob. art. 16a ust. 8 ustawy o świadczeniach rodzinnych).
„Należy podkreślić, że z założenia specjalny zasiłek opiekuńczy ma charakter rekompensaty za niepodejmowanie zatrudnienia lub rezygnację z aktywności zawodowej na rzecz sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, stąd bezsporne jest, że powinien istnieć związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem zatrudniania lub rezygnacją z zatrudnienia a podjęciem opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny (…) Wydaje się również, że w sytuacji gdy zachodzi korelacja czasowa między rezygnacją z zatrudnienia przez osobę sprawującą opiekę a uzyskaniem stopnia niepełnosprawności przez osobę wymagającą opieki, nie ma znaczenia podstawa prawna wypowiedzenia stosunku pracy (czy to było wypowiedzenie przez pracownika, pracodawcę, porozumienie stron, czy nawet porzucenie pracy), istotne jest wykazanie, że faktycznie decyzja o rezygnacji z zatrudnienia leżała po stronie osoby mającej sprawować opiekę” (zob. Małysa-Sulińska Katarzyna (red.), Komentarz do ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Konkludując, należy podkreślić, że specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje na okres zasiłkowy od listopada jednego roku do października kolejnego roku. Warunkiem przyznania powyższego świadczenia jest kryterium dochodowe. Aktualnie wysokość specjalnego zasiłku opiekuńczego wynosi 520 zł na miesiąc. W celu otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego na kolejny okres zasiłkowy należy ponownie złożyć wniosek.
