Zasiłek opiekuńczy a praca zmianowa - komu przysługuje?

Rodzice wychowujący dzieci, w pewnych sytuacjach są zmuszeni pozostać w domu i zaopiekować się nimi osobiście. Powodem może być choroba dziecka lub nagłe zamknięciem placówki opiekuńczej do której uczęszcza dziecko. Również w przypadku konieczności sprawowania opieki nad innym chorym członkiem rodziny może zmusić pracownika do nieobecności w pracy. Za ten czas pracownikowi może przysługiwać zasiłek opiekuńczy. Sprawdź kiedy przysługuje, jeśli wykonywana jest praca zmianowa.

Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Zgodnie z brzmieniem art. 32 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zwana dalej u.ś.p.)

„1. Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

1. dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:

1. nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2016 r. poz. 157 oraz z 2017 r. poz. 60), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem,
2. porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
3. pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;

2. chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;

3. innym chorym członkiem rodziny.

2. Za członków rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 3, uważa się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

3. Za dzieci w rozumieniu ust. 1 i 2 uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie”.

Natomiast zgodnie z art. 34 ustawy o u.ś.p. „zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat”.

Powyższy artykuł stanowi o wyjątkach, kiedy to zasiłek opiekuńczy nie przysługuje. Oświadczenie w kwestii krewnego, który zamieszkuje wspólne gospodarstwo domowe i nie może zaopiekować się członkiem rodziny, ubezpieczony potwierdza we wniosku o wypłatę zasiłku, który stanowi druk ZUS Z-15.

Warto przytoczyć, iż „pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym ma w ubezpieczeniach społecznych różne znaczenia. W ubezpieczeniu emerytalnym i rentowym oznacza tyle, co wspólność środków utrzymania albo pozostawanie na utrzymaniu. Natomiast w ujęciu omawianego przepisu (art. 34 ustawy o u.ś.p.) zwrot ten oznacza raczej brak innej osoby poza pracownikiem, która mogłaby zaopiekować się wymienionymi w przepisie osobami. Istotą ryzyka jest to, że osoby bliskie ubezpieczonemu potrzebują jego opieki (pielęgnacji). W tym sensie warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym będzie spełniony, jeżeli pracownik będzie się opiekował wymienionym członkiem rodziny zamieszkałym także osobno albo gdy ten członek rodziny pozostaje z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym tylko przez okres swojej choroby” (por. Jędrasik-Jankowska Inetta, Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Omówienie, [w:] Prawo socjalne).

Wobec powyższego zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem jednak wyłącznie w sytuacji, w której drugi ubezpieczony małżonek opiekujący się dzieckiem jest chory i nie może sprawować opieki.

Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie internetowej ZUS „zasiłek opiekuńczy przysługuje wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, tj.:

• pracownikom,
• członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
• osobom wykonującym pracę nakładczą,
• osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy -  zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobom z nimi współpracującym, w tym osobom świadczącym pracę na podstawie umowy uaktywniającej określonej przepisami ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat (Dz. U. Nr 45, poz. 235 ze zm.),
• osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym,
• osobom wykonującym odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w  czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• osobom odbywającym służbę zastępczą,
• duchownym”.

Co w sytuacji, gdy jeden z rodziców pracuje na zmiany? - inne zasady wypłaty zasiłku opiekuńczego

Warto wskazać, iż w przypadku, w którym jeden z rodziców świadczy pracę zmianową, obowiązują inne zasady dotyczące wypłaty zasiłku opiekuńczego. „Jeżeli obydwoje rodziców dziecka w wieku do lat 8 pracują w systemie pracy zmianowej lecz na różnych zmianach, to na potrzeby u.ś.p. każde z nich uważa się za stale opiekującego się dzieckiem i w przypadku choroby jednego z nich, drugiemu rodzicowi przysługuje zasiłek opiekuńczy. Jeśli natomiast obydwoje rodziców dziecka w wieku do lat 8 pracują, ale tylko jedno z nich w systemie pracy zmianowej, to zasiłek opiekuńczy przysługuje temu rodzicowi tylko za te dni, w których rodzice (zgodnie ze swoimi rozkładami czasu pracy) pracowaliby na różnych zmianach, przez co ich dziecko pozostawałoby bez opieki z powodu choroby jednego z rodziców” (zob. Ł. Prasołek w: Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe. Komentarz, Warszawa 2012).

Warto dodać, że mimo pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym bliskich osób, nie zawsze możemy zaliczyć ich do tych, którzy zapewnią opiekę, z uwagi na potrzebę odpoczynku po zmianie nocnej, niezdolności całkowitej do pracy, choroby, prowadzenia działalności rolniczej lub działalności pozarolniczej ze stałymi godzinami pracy itp.

W przypadku, gdy jedno z rodziców lub oboje świadczą pracę zmianową, pracodawca może wystąpić z żądaniem informacji o czasie pracy. Stwierdza wtedy prawo do zasiłku opiekuńczego, biorąc pod uwagę harmonogram czasu pracy. Świadczenie będzie wypłacane za dni, kiedy pracownik był jedynym opiekunem zdolnym do opieki nad dzieckiem. Zatem zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni sprawowania opieki nad chorym dzieckiem, jeżeli rodzice świadczyliby pracę na różnych zmianach, a dziecko pozostawałoby bez opieki z uwagi na częściowe pokrywanie się godzin pracy bądź zmiany rodziców przypadałyby w tym samym czasie.

Za każdym razem prawo do zasiłku opiekuńczego warto rozważać indywidualnie poprzez porównanie harmonogramu godzin pracy na zmiany każdego z rodziców w czasie choroby dziecka.

Zasiłek opiekuńczy, a opieka nad chorym dzieckiem

Warto przypomnieć, iż zasiłek opiekuńczy przypada również za czas sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w dni wolne. Wówczas obecność innych członków rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym jest bez znaczenia i świadczenie należy się w wysokości 1/30 części podstawy jego wymiaru. Zgodnie z art. 11 ust. 4 i 5 ustawy o u.ś.p. „zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Ilekroć przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego lub jego wysokości okres jest oznaczony w miesiącach, za miesiąc uważa się 30 dni”.

W celu ustalenia prawa do zasiłku opiekuńczego ważny jest limit dni umożliwiający ubezpieczonemu pobieranie świadczenia. Zgodnie z art. 33 ustawy o u.ś.p. „zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres: 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi i 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny. Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym”.

Konkludując, w przypadku, gdy dziecko wymaga opieki w czasie, w którym ubezpieczony powinien świadczyć pracę, natomiast drugi rodzic ma w tym czasie dni wolne od pracy, to ubezpieczony nie nabywa prawa do zasiłku opiekuńczego za te dni, w których dzieckiem może zająć się drugi rodzic. Warto jednak pamiętać, że świadczenie będzie należne, gdy rodzic będzie odpoczywać po pracy na nocnej zmianie. Świadczenie będzie należne, jeśli godziny zmian pracy rodziców będą się pokrywać. Zasiłek opiekuńczy należy się również za dni wolne od pracy.