Współczesny rynek charakteryzuje się dużą dynamiką i konkurencyjnością, a firmy stosują różne strategie cenowe, aby przyciągnąć klientów i zdobyć przewagę nad rywalami. Jednym z takich zabiegów jest sprzedaż bez marży, czyli oferowanie towarów i usług po cenach równych lub niższych od kosztów ich zakupu. Choć na pierwszy rzut oka może się to wydawać atrakcyjną ofertą dla konsumentów, w rzeczywistości może prowadzić do nieuczciwej konkurencji i naruszenia przepisów prawa. W niniejszym artykule omówimy, kiedy sprzedaż bez marży może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji oraz jakie konsekwencje cywilnoprawne mogą spotkać podmioty stosujące taką praktykę.
Sprzedaż bez marży jako czyn nieuczciwej konkurencji
Sprzedaż bez marży nie zawsze jest zakazana, ale może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji w sytuacji, gdy zostaje wykorzystana do eliminacji rywali z rynku.
Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi.
Szczególnie istotne jest, czy taka praktyka ma charakter dumpingowy. Dumping cenowy oznacza celowe oferowanie towarów poniżej ich kosztu wytworzenia lub zakupu w celu eliminacji konkurencji, a następnie podwyższenie cen po osiągnięciu dominującej pozycji na rynku.
Ponadto czynem nieuczciwej konkurencji jest także utrudnianie małym przedsiębiorcom, w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców, dostępu do rynku przez sprzedaż towarów lub usług w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 400 m2 po cenie nieuwzględniającej marży handlowej.
Nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji sprzedaż w dużych obiektach handlowych, o której mowa wyżej, jeżeli jest dokonywana w ramach:
- wyprzedaży posezonowej, dokonywanej 2 razy w roku na koniec sezonu letniego i zimowego, trwającej każdorazowo nie dłużej niż miesiąc;
- wyprzedaży ze względu na upływający termin przydatności towarów do spożycia lub upływającą datę minimalnej trwałości;
- likwidacji obiektu handlowego, o ile sprzedaż taka trwa nie dłużej niż 3 miesiące od dnia podania do publicznej wiadomości informacji o likwidacji tego obiektu, a w przypadku likwidacji wszystkich obiektów handlowych przedsiębiorcy w związku z zaprzestaniem przez niego działalności handlowej – nie dłużej niż rok.
Przykład 1.
Spółka XYZ prowadzi wielkopowierzchniowy sklep wielobranżowy. Sklep spółki sąsiaduje z kilkoma małymi, lokalnymi sklepami. Regularnie stosuje on politykę cenową, oferując produkty poniżej kosztów zakupu, aby przyciągnąć do siebie klientów małych sklepów. Takie działania mogą doprowadzić do upadku mniejszych, lokalnych sklepów, które nie są w stanie konkurować cenowo. W efekcie po zniknięciu konkurencji dyskont może podnieść ceny, działając na niekorzyść konsumentów. Taka praktyka może zostać uznana za czyn nieuczciwej konkurencji.
Zgodnie z orzecznictwem: „Utrudnianie dostępu do rynku stanowi nazwany, określony przez samego ustawodawcę czyn nieuczciwej konkurencji, a nie materialnoprawną przesłankę, której wykazanie miałoby dopiero przesądzać o wystąpieniu czynu” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 28 września 2017 roku, I ACa 805/16).
Odpowiedzialność cywilna w przypadku sprzedaży bez marży niezgodnie z przepisami
W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:
- zaniechania niedozwolonych działań;
- usunięcia skutków niedozwolonych działań;
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Sąd, na wniosek uprawnionego, może orzec również o wyrobach, ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji. W szczególności może on orzec ich zniszczenie lub zaliczenie na poczet odszkodowania.
W razie wniesienia bezzasadnego powództwa z tytułu nieuczciwej konkurencji sąd, na wniosek pozwanego, może nakazać powodowi złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Pozwany, u którego na skutek wniesienia takiego powództwa powstała szkoda, może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Sprzedaż bez marży w świetle przepisów prawa podatkowego
W przypadku sprzedaży poniżej kosztów zakupu podatnik nadal jest zobowiązany do naliczenia VAT od ceny sprzedaży. Organy podatkowe mogą jednak badać, czy sprzedaż po cenie niższej niż zakupowa nie stanowi ukrytej darowizny lub czy nie prowadzi do nadużyć podatkowych.
W sytuacji, gdy przedsiębiorca systematycznie sprzedaje towary bez marży, może pojawić się ryzyko uznania takiej działalności za nieuzasadnioną stratę gospodarczą, co może skutkować zakwestionowaniem kosztów uzyskania przychodu przez organy podatkowe.
W przypadku podmiotów powiązanych sprzedaż bez marży może być analizowana pod kątem cen transferowych. Jeżeli przedsiębiorstwo celowo ustala ceny na poziomie nierynkowym, może to prowadzić do obowiązku korekty dochodu.
Sprzedaż bez marży jako naruszająca zbiorowe interesy konsumentów
Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.
Nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma ich indywidualnych interesów.
Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie powyższego zakazu.
W decyzji Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w celu zapewnienia wykonania nakazu, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.
Prezes Urzędu może również nakazać publikację decyzji, w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy.
Środki powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków.
Nie wydaje się jednak powyższej decyzji, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał stosowania praktyki.
Z kolei, gdy w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie uprawdopodobnione – na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych w zawiadomieniu lub będących podstawą wszczęcia postępowania – że został naruszony zakaz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego zakazu, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia lub usunięcia jego skutków, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań.
W decyzji Prezes Urzędu może określić termin wykonania zobowiązań lub zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji lub do publikacji decyzji w całości lub w części na koszt przedsiębiorcy, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna.
Prezes Urzędu nakłada także na przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji zobowiązań.
