W bardzo wielu miejscach w ustawach podatkowych występuje termin obowiązek podatkowy. Przedsiębiorcy, księgowi i wiele innych grup zawodowych i społecznych różnie interpretują tę definicję. Czym więc jest obowiązek podatkowy? Z czym się wiąże? Na te niełatwe pytania odpowiedziano w niniejszej publikacji.
Czym jest obowiązek podatkowy?
Obowiązek podatkowy to zobowiązanie podatnika do opodatkowania przychodu, dochodu, zaistnienia zdarzenia, wykonania czynności.
Obowiązek podatkowy to inaczej obowiązek opodatkowania czegoś, co stanowi dla podatnika przysporzenie, lub czegoś, co stanowi dla podatnika wykonanie ustawowej czynności objętej opodatkowaniem. Obowiązek opodatkowania może nastąpić także w momencie zaistnienia określonego zdarzenia.
Dlatego niezwykle istotne jest zrozumienie, czym jest obowiązek podatkowy, czyli obowiązek opodatkowania.
W niniejszej publikacji zwrócono szczególną uwagę na obowiązek podatkowy występujący w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących działalności.
Obowiązek podatkowy w PIT
W podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązek podatkowy powstaje w różnych momentach w zależności od źródła przychodu:
- stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta;
- działalność wykonywana osobiście;
- pozarolnicza działalność gospodarcza;
- działy specjalne produkcji rolnej;
- najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze;
- kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w pkt 8 lit. a-c;
- odpłatne zbycie:
- nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
- spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
- prawa wieczystego użytkowania gruntów,
- innych rzeczy
– jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a-c – przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy – przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany; - działalność prowadzona przez zagraniczną jednostkę kontrolowaną;
- niezrealizowane zyski;
- inne źródła.
W przypadku uzyskiwania przychodów z działalności gospodarczej obowiązek opodatkowania (podatkowy) powstaje w dniu wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż w dniu:
- wystawienia faktury, albo
- uregulowania należności.
Jeżeli strony ustalą, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.
Obowiązek podatkowy w PIT a usługi o charakterze ciągłym
Zgodnie z art. 14 ust. 1e ustawy o PIT, jeżeli strony ustalą, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.
„[…] usługi, dla których w związku z ich świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, swym zakresem obejmują nie tylko usługi świadczone w sposób ciągły, lecz także wszystkie inne usługi z założenia powtarzające się, jeśli strony danej transakcji umówiły się na rozliczanie ich w ustalonych okresach rozliczeniowych”.
Powyższe wskazuje na to, że jeżeli strony transakcji wskazały w umowie okresy rozliczeniowe, w których usługa będzie realizowana (przynajmniej 1 okres rozliczeniowy w roku), to ostatni dzień okresu rozliczeniowego będzie dniem, w którym należy ująć i opodatkować przychód z wykonania tej usługi.
Obowiązek podatkowy w VAT
Obowiązek opodatkowania VAT dotyczy (poza wyjątkami) wszystkich podatników, w tym osób fizycznych, które wykonują działalność gospodarczą i są czynnymi podatnikami VAT. Co więcej, obowiązek opodatkowania VAT dotyczy nawet podatników, którzy nie są zarejestrowani jako czynni podatnicy VAT, a wykonują czynności zbliżone do działalności gospodarczej.
Nawiązując do art. 19a Ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (zwanej dalej ustawą o VAT), obowiązek opodatkowania podatkiem VAT powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.
Obowiązek podatkowy VAT może także powstać w momencie otrzymania zaliczki na poczet przyszłej dostawy towarów lub usług.
W szczególnych przypadkach obowiązek podatkowy VAT może wystąpić także w dacie wystawienia faktury.
Ponadto w podatku VAT występuje też obowiązek opodatkowania VAT usług wykonywanych cyklicznie albo w sposób ciągły.
Zgodnie z art. 19a ust. 3 ustawy o VAT usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.
Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. W odniesieniu do przyjmowanych częściowo usług usługę uznaje się również za wykonaną w przypadku wykonania części usługi, dla której części określono zapłatę.
Obowiązek podatkowy w VAT – zasady szczególne
Obowiązek opodatkowania VAT powstaje także w różnych szczególnych momentach w zależności od wystąpienia konkretnego zdarzenia objętego ustawą o VAT. Mówi o tym art. 19a ust. 5 ustawy o VAT. Zależności te przedstawiono w poniższej tabeli.
Szczególne momenty, w który podatnik ma obowiązek dokonać opodatkowania VAT | |||
Otrzymanie całości lub części zapłaty z tytułu | Otrzymanie całości lub części | Wystawienie faktury w przypadkach | Wystawienie faktury z tytułu (z wyjątkiem importu usług) |
Wydania towarów przez komitenta komisantowi na podstawie umowy komisu | Dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze | Świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych | Dostaw energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego |
Świadczenia, na podstawie odrębnych przepisów, na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, z wyjątkiem importu usług | Czynności polegających na drukowaniu książek z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów z wyjątkiem importu usług | Świadczenia usług telekomunikacyjnych | |
Świadczenia usług wymienionych w poz. 24-37, 50 i 51 załącznika nr 3 do ustawy o VAT | |||
Świadczenia usług najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze | |||
Przeniesienia z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienia z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie | Dostawy książek drukowanych z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów, drukowanych z wyjątkiem dostaw towarów dokonywanych na rzecz podatnika ułatwiającego dostawy towarów oraz przez tego podatnika | ||
Dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów | |||
Świadczenia usług przedmiotowo zwolnionych z VAT (np. ubezpieczeniowe, obrót papierami wartościowymi) | |||
Przykład 1.
Przedsiębiorca X jest właścicielem komisu samochodowego. W ramach działalności 29 maja dokonał sprzedaży samochodu przedsiębiorcy Z. Natomiast zapłatę za sprzedany samochód przedsiębiorca Z otrzymał dopiero 12 czerwca. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy?
W przytoczonej sytuacji obowiązek podatkowy w VAT u przedsiębiorcy Z powstanie z dniem otrzymania płatności, czyli 12 czerwca.
Przykład 2.
Przedsiębiorca Y 5 kwietnia otrzymał odszkodowanie za nieruchomość gruntową, na której prowadził działalność gospodarczą. Nieruchomość została przejęta przez gminę w związku z przeprowadzeniem inwestycji na cel publiczny. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy?
Obowiązek podatkowy w tym przypadku powstanie 5 kwietnia, czyli w momencie otrzymania odszkodowania na rachunek bankowy.
Przykład 3.
Czynny podatnik VAT świadczy usługi stałej obsługi biurowej. Faktury wystawia z góry, ostatniego miesiąca poprzedzającego dany miesiąc z terminem płatności upływającym 14. dnia okresu rozliczeniowego. Fakturę za czerwiec podatnik wystawił zatem 31 maja. Kiedy powstanie obowiązek podatkowy? Obowiązek podatkowy z tytułu świadczenia stałej obsługi biurowej powstanie 31 maja, czyli w momencie wystawienia faktury.
Obowiązek podatkowy w VAT a KSEF
Wejście w życie obowiązku wystawiania faktur ustrukturyzowanych za pomocą Krajowego Systemu e-Faktur nie spowoduje zmian w zasadach rozpoznania obowiązku podatkowego w VAT.
Dla przypomnienia obowiązek wystawiania faktur ustrukturyzowanych za pomocą Krajowego Systemu e-Faktur wystąpi, począwszy od:
- 1 lutego 2026 roku w przypadku dużych podmiotów (u których wartość sprzedaży wraz z kwotą należnego podatku VAT przekroczyła w 2024 roku 200 000 000 zł),
- 1 kwietnia 2026 roku w przypadku pozostałych podmiotów.
Należy jednak mieć na uwadze podstawowe zasady KSEF w kwestii wystawiania i przyjmowania faktur ustrukturyzowanych:
- fakturę ustrukturyzowaną uznaje się za wystawioną w dniu jej przesłania do Krajowego Systemu e-Faktur,
- otrzymywanie faktur ustrukturyzowanych przy użyciu Krajowego Systemu e-Faktur wymaga akceptacji odbiorcy faktury,
- faktura ustrukturyzowana jest uznana za otrzymaną przy użyciu Krajowego Systemu e-Faktur w dniu przydzielenia w tym systemie numeru identyfikującego tę fakturę.
Przedsiębiorcy, którzy jeszcze nie wystawiają faktur w KSEF, mają pewną dowolność (oczywiście w ramach przepisów ustawy o VAT) co do daty wystawienia faktury w przyjętym w swoim systemie porządku chronologicznym.
Nierzadkim zjawiskiem wśród przedsiębiorców jest wystawianie faktury do ostatniego dnia poprzedniego miesiąca.
W przypadku stosowania KSEF wiele takich praktyk nie będzie mogło mieć miejsca.
Fakturę ustrukturyzowaną uznaje się za wystawioną w dniu jej przesłania do KSEF, a zatem nie będzie w tym wypadku dowolności. Sprzedawca wystawi fakturę ustrukturyzowaną w KSEF, prześle ją do KSEF (zaakceptuje) i ona automatycznie trafi do odbiorcy, jeżeli ten z kolei zaakceptował odbieranie faktur ustrukturyzowanych w KSEF.
Z kolei po stronie nabywcy fakturę ustrukturyzowaną uznaje się za otrzymaną przy użyciu KSEF w dniu przydzielenia w tym systemie numeru identyfikującego tę fakturę.
Jak widać, data wystawienia faktury ustrukturyzowanej, a więc dzień jej przesłania do KSEF, będzie miał olbrzymi wpływ na kwestię rozpoznania obowiązku podatkowego u sprzedawców, którzy w dacie wystawienia faktury mają obowiązek opodatkować VAT realizowaną sprzedaż (pomimo że zasady powstania obowiązku podatkowego nie uległy zmianie, w tym także, gdy faktura jest wystawiana w KSEF).
Dokumentowanie sprzedaży w systemie wFirma.pl
System wFirma.pl umożliwia dokumentowanie sprzedaży, wówczas wystawiona faktura ujmuje się automatycznie w ewidencji księgowej w momencie powstania obowiązku podatkowego.
W celu wystawienia faktury należy kliknąć w PRZYCHODY » SPRZEDAŻ » WYSTAW » FAKTURĘ, gdzie trzeba wskazać dane nabywcy oraz w zakresie sprzedaży.
Po wybraniu opcji ZAPISZ faktura zostanie ujęta automatycznie w dacie powstania obowiązku podatkowego w kolumnie 7. KPiR Sprzedaż towarów i usług/Ewidencji przychodów oraz w rejestrze VAT sprzedaży.
Polecamy:
