Jeżeli w stosunku do kontrahenta jednostki prowadzone są czynności egzekucyjne, to możliwe jest otrzymanie informacji o zajęciu przez organ egzekucyjny danej wierzytelności. W takim przypadku zapłata następuje nie na rzecz kontrahenta, lecz na rzecz organu egzekucyjnego. W poniższym artykule wyjaśnimy, jak wygląda prawidłowe księgowanie zajęcia wierzytelności
Na czym polega zajęcie wierzytelności?
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, w jaki sposób odbywa się zajęcie wierzytelności. W przypadku egzekucji prowadzonej przez organ podatkowy kwestia ta jest regulowana ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: PEA), gdzie w art. 89 par. 1 czytamy, że organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności pieniężnej przez przesłanie do dłużnika zobowiązanego zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego i jednocześnie wzywa dłużnika zajętej wierzytelności, aby należnej od niego kwoty do wysokości egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi bez zgody organu egzekucyjnego nie uiszczał zobowiązanemu, lecz należną kwotę przekazał organowi egzekucyjnemu na pokrycie należności.
Zajęcie wierzytelności jest dokonane z chwilą doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu, o którym mowa powyżej. Zajęcie wierzytelności z tytułu dostaw, robót i usług dotyczy również wierzytelności, które nie istniały w chwili zajęcia, a powstaną po dokonaniu zajęcia z tytułu tych dostaw, robót i usług.
Jednocześnie z przesłaniem zawiadomienia, o którym mowa, organ egzekucyjny:
- wzywa dłużnika zajętej wierzytelności, aby w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia złożył oświadczenie dotyczące tego, czy:
- uznaje zajętą wierzytelność zobowiązanego,
- przekaże organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie należności lub z jakiego powodu odmawia tego przekazania,
- i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się albo toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność;
- zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno mu zajętej kwoty odebrać ani też rozporządzać nią lub ustanowionym dla niej zabezpieczeniem;
- doręcza zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony, a także odpis wniosku o wpis do księgi wieczystej.
Oświadczenie, o którym mowa, powinien złożyć każdy dłużnik zajętej wierzytelności. Przy czym, jak wskazał NSA w wyroku z 8 maja 2025 roku (III FSK 176/24) termin tygodniowy do jego złożenia nie ma charakteru zawitego, jednakże brak takiego oświadczenia lub złożenie nienależytego oświadczenia ma ten skutek, że okoliczności faktyczne, co do których oświadczenie takie miało być złożone, mogą zostać potraktowane jako przyznane. Tym samym brak wyraźnego oświadczenia o uznaniu zajętej wierzytelności zobowiązanego lub o tym, czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, stanowi dla organu egzekucyjnego wystarczającą podstawę do traktowania takiej wierzytelności jako uznanej przez dłużnika.
Z chwilą doręczenia zawiadomienia o zajęciu wierzytelności, zajęciu podlegają nie tylko istniejące wierzytelności, lecz także te z tytułu dostaw, robót i usług, które nie istniały w chwili zajęcia. Przepis ten nie uzależnia możliwości zajęcia przyszłych wierzytelności od istnienia chociaż jednej wierzytelności na dzień zajęcia albo od istnienia w dniu zajęcia stosunku prawnego (umów). Istotne jest, aby przyszłe wierzytelności były należne z tytułu dostaw, robót i usług.
Z przepisów nie wynika obowiązek organu egzekucyjnego do występowania każdorazowo do zobowiązanego o wskazanie, czy przysługuje mu jakakolwiek wierzytelność i od kogo, przed zastosowaniem środka egzekucyjnego w postaci egzekucji z innych wierzytelności pieniężnych. Organ egzekucyjny w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego, mając wiedzę o wierzytelnościach przysługujących zobowiązanemu od dłużnika zajętej wierzytelności, dokonuje ich zajęcia.
Na mocy art. 89 analizowanej ustawy dłużnik zajętej wierzytelności jest zobligowany do złożenia oświadczenia, czy uznaje zajętą wierzytelność zobowiązanego, czy przekaże organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie należności lub z jakiego powodu odmawia tego przekazania oraz w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się albo toczyła sprawa o zajętą wierzytelność.
Księgowanie zajęcia wierzytelności
Przepisy ustawy o rachunkowości nie stanowią wprost o sposobie księgowania przypadku zajęcia wierzytelności. Trzeba wskazać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
W myśl natomiast art. 4 ust. 2 ww. ustawy zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną. Przepis ten wyraża zasadę przewagi treści ekonomicznej nad formą. To oznacza, że każde zdarzenie gospodarcze powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie w księgach rachunkowych jednostki.
Przykład 1.
Spółka A otrzymała od naczelnika urzędu skarbowego zawiadomienie o zajęciu wierzytelności spółki B, która sprzedała spółce A towar o wartości 10 000 zł. Spółka A przelała wynagrodzenie za dostarczone towary do naczelnika US zamiast do dostawcy. Jak powinna ująć tę operację w księgach rachunkowych?
Dokonany przelew może zostać zaksięgowany zapisem:
- Wn konto 220 Rozrachunki publicznoprawne,
- Ma konto 131 Bieżące rachunki bankowe.
Na podstawie otrzymanej informacji o zajęciu wierzytelności należy dokonać kompensaty rozrachunków:
- Wn konto 202 Rozrachunki z dostawcami krajowymi,
- Ma konto 220 Rozrachunki publicznoprawne.
W sytuacji, gdy zajęcie wierzytelności następuje przez komornika sądowego w ramach postępowania cywilnoprawnego, operacja zaksięgowania zajęcia wierzytelności za wykonaną usługę może przebiegać w następujący sposób:
- Zajęcie wierzytelności przez komornika:
- Wn 201 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami,
- Ma 240 Pozostałe rozrachunki.
- Faktura za usługi porządkowe za dany miesiąc:
- Wn 402 Usługi obce;
- Ma 201 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami.
- Przekazanie zajętej wierzytelności na rachunek bankowy komornika:
- Wn 240 Pozostałe rozrachunki;
- Ma 130 Rachunek bieżący jednostki (subkonto wydatków).
Na zakończenie warto też wskazać, że zgodnie z art. 71a par. 9 ww. ustawy, jeżeli w wyniku kontroli stwierdzono, że dłużnik zajętej wierzytelności bezpodstawnie uchyla się od przekazania zajętej wierzytelności albo części wierzytelności organowi egzekucyjnemu, organ ten wydaje postanowienie, w którym określa wysokość nieprzekazanej kwoty. Na postanowienie w sprawie wysokości nieprzekazanej kwoty przysługuje zażalenie.
W myśl zaś art. 71b ustawy PEA, jeżeli dłużnik zajętej wierzytelności bezpodstawnie uchyla się od przekazania zajętej wierzytelności albo części wierzytelności organowi egzekucyjnemu, zajęta wierzytelność albo część wierzytelności może być ściągnięta od dłużnika zajętej wierzytelności w trybie egzekucji administracyjnej. Podstawą wystawienia tytułu wykonawczego jest postanowienie, o którym mowa w art. 71a § 9. Tytuł wykonawczy wystawia organ egzekucyjny, który dokonał u dłużnika zajętej wierzytelności zajęcia wierzytelności.
Polecamy:
