Podniesienie kwalifikacji zawodowych i zwiększenie szans na zatrudnienie to kluczowe cele aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Jednym z najważniejszych narzędzi w tym procesie jest odpowiednio zorganizowane szkolenie osób z niepełnosprawnością. Realizacja takich kursów wiąże się jednak z koniecznością spełnienia określonych warunków formalnych. Wyjaśniamy, jakie zasady obowiązują w tym zakresie i kto może je organizować.
Szkolenie osób z niepełnosprawnością – podstawowe zasady
Postępowanie w zakresie szkoleń osób z niepełnosprawnością uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zwanej dalej ustawą.
Jak stanowi art. 37 ustawy, szkolenie osób niepełnosprawnych odbywa się w formach pozaszkolnych w celu:
nauki zawodu,
przekwalifikowania lub
podwyższenia kwalifikacji.
Kierownik powiatowego urzędu pracy (PUP) inicjuje i organizuje szkolenie dla bezrobotnych osób z niepełnosprawnością lub innych osób z niepełnosprawnością poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu, a zarejestrowanych w PUP, w celu zwiększenia ich szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej, a w szczególności w przypadku:
braku kwalifikacji zawodowych;
konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia;
utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.
Powyższym szkoleniem mogą być objęte również osoby z niepełnosprawnością będące w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników.
Placówki szkolące oraz specjalistyczne ośrodki jako podmioty realizujące szkolenia osób z niepełnosprawnością
Szkolenie osób z niepełnosprawnością może odbywać się:
w placówkach szkolących;
w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych (dalej jako „specjalistyczne ośrodki”) zapewniających warunki realizacji określonych zadań.
Do zadań specjalistycznego ośrodka należy:
prowadzenie szkolenia osób, które z powodu niepełnosprawności mają utrudniony lub uniemożliwiony dostęp do korzystania ze szkolenia w innych placówkach;
określanie psychofizycznej sprawności danej osoby w stosunku do wymagań różnych zawodów;
określanie, przez zastosowanie odpowiednich testów sprawności i prób praktycznych, uzdolnienia i możliwości rozwoju zdolności danej osoby;
zapewnienie uczestnikom szkolenia zakwaterowania, wyżywienia, pomocy dydaktycznej oraz opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych.
Specjalistyczne ośrodki są tworzone i likwidowane przez marszałka województwa w porozumieniu z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Samorząd województwa może zlecać innym podmiotom zadania w zakresie określonym dla specjalistycznego ośrodka. Koszty utworzenia, działalności oraz realizacji zadań specjalistycznego ośrodka powinny być pokrywane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Szczegółowe zasady funkcjonowania specjalistycznych ośrodków określono w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2000 roku w sprawie sposobu tworzenia, działania i finansowania specjalistycznych ośrodków szkoleniowo-rehabilitacyjnych oraz trybu sprawowania nadzoru nad ich działalnością (dalej: rozporządzenie).
Zadania ustawowe specjalistyczny ośrodek realizuje poprzez następujące działania:
zorganizowanie i prowadzenie bazy socjalnej zapewniającej uczestnikom szkolenia zakwaterowanie i wyżywienie;
zorganizowanie i prowadzenie bazy dydaktycznej, a w szczególności przez: odpowiednie wyposażenie pomieszczeń dydaktycznych we właściwe pomoce niezbędne do teoretycznej i praktycznej nauki zawodu, opracowanie i ciągłe aktualizowanie programów, metod i form organizacyjnych prowadzonych szkoleń, zapewnienie odpowiedniej kadry dydaktycznej oraz prowadzenie szkoleń skorelowanych z potrzebami rynku pracy;
zorganizowanie bazy diagnostycznej, umożliwiającej dokonywanie kompleksowej oceny predyspozycji psychofizycznych w aspekcie możliwości zawodowych osób niepełnosprawnych przy zapewnieniu dla realizacji tych zadań doświadczonych lekarzy, zapewnienie odpowiedniej kadry i właściwych warunków dla prowadzenia rehabilitacji leczniczej i społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności osób z niepełnosprawnością.
Program indywidualnej rehabilitacji ustalają służby medyczno-rehabilitacyjne specjalistycznego ośrodka dla każdej osoby z niepełnosprawnością, przy czym taki program powinien określać w szczególności formy i przewidywany zakres rehabilitacji oraz osoby odpowiedzialne za realizację tego programu.
Specjalistyczny ośrodek zapewnia warunki niezbędne do:
pełnej realizacji programu szkolenia zgodnie z wymaganiami określonymi na podstawie przepisów odrębnych;
uzyskania dokumentu potwierdzającego ukończenie kształcenia, dokształcania, doskonalenia lub posiadane kwalifikacje zawodowe, zgodnie z obowiązującymi przepisami odrębnymi;
rehabilitacji medycznej i społecznej.
Czas szkolenia osoby z niepełnosprawnością w specjalistycznym ośrodku uzależniony jest od rodzaju szkolenia, jednak nie może być dłuższy niż 36 miesięcy.
Kierowanie osoby niepełnosprawnej na szkolenie oraz koszty szkolenia
Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy kierownik powiatowego urzędu pracy kieruje bezrobotną osobę z niepełnosprawnością lub inną osobę z niepełnosprawnością poszukującą pracy i niepozostającą w zatrudnieniu, zarejestrowaną w PUP, na szkolenie:
z własnej inicjatywy lub na podstawie orzeczenia właściwego organu;
wskazane przez tę osobę, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że szkolenie to zapewni uzyskanie pracy i spełniony jest przynajmniej jeden z warunków niezbędnych w celu objęcia danej osoby szkoleniem; koszt tego szkolenia nie może przekroczyć 10-krotnego przeciętnego wynagrodzenia.
Koszty szkolenia są finansowane ze środków PFRON i obejmują w szczególności:
uprzednio uzgodnioną należność przysługującą jednostce szkolącej;
koszt ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków;
koszt zakwaterowania i wyżywienia w części albo w całości;
koszt przejazdu na szkolenie, w tym koszt przejazdu przewodnika lub opiekuna osoby zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności;
koszt usług tłumacza języka migowego albo lektora dla niewidomych lub osoby towarzyszącej osobie niepełnosprawnej ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności;
koszt niezbędnych badań lekarskich, psychologicznych, diagnostycznych i usług rehabilitacyjnych.
Pracodawca jako organizator szkolenia osób z niepełnosprawnością
Jak wynika z art. 41 ust. 1 ustawy, szkolenie osób z niepełnosprawnością może być organizowane także przez pracodawcę. Koszty szkolenia zatrudnionych osób z niepełnosprawnością mogą być zrefundowane – na wniosek pracodawcy.
Przykład 1.
Pracodawca podjął działania w zakresie szkolenia osób z niepełnosprawnością. Zgodnie z przepisami ustawy (art. 41 ust. 2) pracodawca może się zwrócić z wnioskiem o refundację z PFRON kosztów poniesionych przez niego na szkolenia zatrudnionych osób z niepełnosprawnością. Refundacja może nastąpić do wysokości 70% tych kosztów, nie więcej jednak niż do wysokości dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę.
Szczegółowe warunki i tryb dokonywania refundacji kosztów szkolenia określono w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2014 roku w sprawie refundacji kosztów szkolenia pracowników niepełnosprawnych (dalej: rozporządzenie).
Refundacja nie może przekroczyć:
70% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą – w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorców;
60% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą – w odniesieniu do dużych przedsiębiorców.
Wniosek o przyznanie refundacji składa się przed rozpoczęciem projektu szkoleniowego do starosty właściwego ze względu na miejsce siedziby pracodawcy.
Starosta pisemnie informuje pracodawcę o sposobie rozpatrzenia wniosku w terminie 30 dni od dnia otrzymania prawidłowo sporządzonego dokumentu wraz z wymaganymi załącznikami. W przypadku:
negatywnego rozpatrzenia wniosku – starosta sporządza uzasadnienie;
pozytywnego rozpatrzenia wniosku – starosta informuje pracodawcę o rozpatrzeniu wniosku, wzywając go do negocjacji warunków umowy. Negocjacje powinny zakończyć się w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania.
Zgodnie z § 7 ust. 1 rozporządzenia w terminie 14 dni od dnia zakończenia negocjacji starosta zawiera umowę z pracodawcą. Określa ona w szczególności:
termin przekazania i wysokość refundacji ustalonej w drodze negocjacji;
liczbę osób z niepełnosprawnością, które skierowano na szkolenie;
możliwość zweryfikowania przez starostę prawidłowości realizacji warunków umowy przez pracodawcę;
zobowiązanie pracodawcy do umożliwienia wykonania przez starostę czynności wskazanych wyżej w pkt 3.
Umowę zawiera się na piśmie, przy czym jej zmiana wymaga także formy pisemnej.
Starosta przekazuje kwotę refundacji na rachunek wskazany we wniosku w terminie 14 dni od dnia przedstawienia przez pracodawcę dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów objętych refundacją oraz pisemnie informuje pracodawcę o numerze referencyjnym programu pomocowego, na podstawie którego refundacja jest udzielana.
Pracodawca, dokonując rozliczenia refundacji, posługuje się danymi zawartymi we wniosku o refundację i w umowie zawartej ze starostą. Do obowiązków pracodawcy należy także przechowywanie dokumentacji dotyczącej refundowania kosztów szkolenia.
Przykład 2.
Pracodawca wnioskował o refundację szkolenia osób z niepełnosprawnością i otrzymał z tego tytułu środki od starosty. W takim przypadku przechowuje dokumentację pozwalającą na sprawdzenie zgodności przyznanej pomocy z przepisami rozporządzenia przez okres 10 lat od dnia przyznania pomocy.
Obowiązek przekazywania informacji o przebiegu szkoleń
Stosownie do treści art. 41a ust. 1 ustawy placówki szkolące i specjalistyczne ośrodki oraz pracodawcy przeprowadzający szkolenia przesyłają samorządowi województwa półroczne informacje o przebiegu szkoleń.
Ponadto powyższe informacje przekazuje się, na jego wniosek, kierownikowi powiatowego urzędu pracy, który skierował osobę niepełnosprawną na szkolenie.
Szkolenie osób z niepełnosprawnością – aktualne zasady. Podsumowanie
Szkolenie osób z niepełnosprawnością odbywa się w formach pozaszkolnych w celu nauki zawodu, przekwalifikowania lub podwyższenia kwalifikacji. Może odbywać się w placówkach szkolących lub w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych. Kierownik powiatowego urzędu pracy kieruje na szkolenie bezrobotną osobę z niepełnosprawnością lub inną osobę z niepełnosprawnością poszukującą pracy i niepozostającą w zatrudnieniu, zarejestrowaną w urzędzie. Szkolenie może być organizowane także przez pracodawcę, wówczas koszty szkolenia zatrudnionych osób z niepełnosprawnością mogą być zrefundowane.
