Komu przysługuje prawo do odprawy i jaka jest jej wysokość?

Odprawa pieniężna ma charakter jednorazowy i stanowi swoistą rekompensatę dla pracownika za rozwiązanie stosunku pracy. Należy przypomnieć, że kwestie odpraw dla pracowników zostały uregulowane w ustawie z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. 2016 poz. 1474). Prawo do odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn nieleżących po stronie pracownika może być przyznane pracownikom zwalnianym w ramach procedury zwolnień grupowych (art. 8 powyższej ustawy) lub w trybie indywidualnym (art. 10 ust. 1 w związku z art. 8 powyższej ustawy).

Kiedy przysługuje prawo do odprawy?

Podstawowym kryterium, zgodnie z którym pracownik nabywa prawo do odprawy, jest rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn od niego niezależnych. Ponadto brana jest pod uwagę liczba pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy. Warto wspomnieć, że przepisy ustawy stosuje się „w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników –  zwanego dalej "grupowym zwolnieniem” (art. 1 powyższej ustawy).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 wyżej wspomnianej ustawy pracownik ma prawo do odprawy również w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1.

Prawo do odprawy nabywa pracownik, jeśli przyczyny rozwiązania umowy o pracę leżą wyłącznie po stronie pracodawcy. Najczęściej są to przyczyny:

• ekonomiczne,
• organizacyjne,
• reorganizacja zakładu pracy,
• likwidacja stanowiska pracy.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2001 roku (sygn. akt I PKN 722/00) rozwiązanie stosunku pracy w związku ze zmianą organizacyjno-prawnego modelu funkcjonowania księgowości przedsiębiorstwa, przynoszącą pracodawcy istotne zmniejszenie kosztów pracy, może być uznane za zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu pracy, choćby nie pociągało za sobą zmniejszenia liczby zatrudnionych. (…) Jest to bowiem zmiana o charakterze organizacyjno-ekonomicznym, która stanowi wyłączny powód decyzji o zwolnieniu, w następstwie czego dochodzi do zmniejszenia zatrudnienia, aczkolwiek mierzonego nie tyle liczbą zatrudnionych czy tak zwanych etatów, ile kosztów pracy. Takie podejście do kategorii zmniejszenia zatrudnienia jest szczególnie uzasadnione w sferze przedsiębiorstw, dla których redukcja etatów nie jest celem, a jedynie środkiem prowadzącym do obniżania kosztów działalności. Ten sposób rozumowania zapewnia też lepszą ochronę pracownikom zwalnianym z oszczędnościowych względów, gdyż nie wyklucza nabycia roszczenia o odprawę przewidzianą w art. 8 ustawy.

Warto podkreślić, że prawo do odprawy ma również pracownik, który nie podlegał procedurze zwolnień grupowych i był jedynym zwolnionym z pracy w danym czasie (jednak w tym przypadku pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników).

Warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2002 roku (sygn. akt III PZP 4/02), w którym stwierdzono, że rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy na podstawie art. 10 tej ustawy nie traci charakteru indywidualnego przez fakt, że w okresie wypowiedzenia pracodawca rozpoczął zwolnienia grupowe.

Czy pracownik ma prawo do 3-miesięcznej odprawy w przypadku rozwiązania umowy za porozumieniem stron?

Nie tylko wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn niezależnych od pracownika uprawnia go do odprawy, również rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron może dawać takie uprawnienie. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku roszczenia o odprawę pracownik będzie musiał udowodnić, że rozwiązanie umowy za porozumieniem stron zainicjował pracodawca.

Warto dodać, że przepisy powyższej ustawy mają zastosowanie również wobec pracowników, którym pracodawca wręczył wypowiedzenia zmieniające, na które pracownik nie wyraził zgody, a w następstwie została rozwiązana umowa o pracę.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2000 roku (sygn. akt I PKN 79/00) rozwiązanie stosunku pracy wskutek wypowiedzenia warunków płacy, które prowadziłoby do radykalnego obniżenia wynagrodzenia pracownika (przy niezmienionych wymaganiach), jeżeli nastąpiło z przyczyn wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy może być uznane za dokonane wyłącznie z tych przyczyn (w pojęciu art. 10 ust. 1 tej ustawy) i uzasadniać jego roszczenie o odprawę pieniężną.

Jaka jest wysokość odprawy i termin wypłaty?

Na wysokość odprawy wpływa staż pracy u pracodawcy i wysokość wynagrodzenia, które pracownik otrzymywał przed wypowiedzeniem. Zgodnie z art. 8 powyższej ustawy pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
• dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
• trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Przykład 1.

Pan Jan Kowalski był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w firmie abc przez 6 lat. Z powodu likwidacji stanowiska pracy 31 stycznia 2024 r. rozwiązano z nim stosunek pracy. Pracownik otrzymywał stałe miesięczne wynagrodzenie w kwocie 4 500 zł brutto wypłacane do 10. dnia kolejnego miesiąca. Odprawę w jakiej wysokości otrzyma pan Jan Kowalski?

W związku z tym, że pracownik był zatrudniony w danej firmie przez okres 6 lat, przysługuje mu odprawa w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia. Wysokość miesięcznej odprawy: 4 500 zł × 2 = 9 000 zł.

Warto dodać, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2000 roku (sygn. akt III ZP 12/00) przy ustalaniu wysokości odprawy pieniężnej przewidzianej w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu podstawę jej wyliczenia stanowi miesięczne średnie wynagrodzenie z okresu poprzedzającego nabycie prawa do tej odprawy ustalone zgodnie z regułami określonymi w § 14-17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczególnych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14).

W jakiej sytuacji pracodawca może ustalić korzystniejsze warunki wypłaty odprawy?

Warto wskazać, że niezależnie od regulacji zawartych w ustawie o zwolnieniach grupowych, pracodawcy mogą na podstawie wewnętrznych przepisów prawa pracy ustalać dla pracowników korzystniejsze warunki wypłaty odprawy. Ponadto pracodawcy małych firm zatrudniających mniej niż 20 osób również mogą w wewnętrznych przepisach ustalać zasady, zgodnie z którymi pracownicy będą uprawnieni do odpraw z tytułu rozwiązania umowy o pracę. Zasady te mogą uszczegóławiać przyczyny wypowiedzenia, inny niż w powyższej ustawie staż pracy u pracodawcy, liczbę zwalnianych pracowników w danym miesiącu, w konsekwencji umożliwiające nabycie prawa do odprawy.

Ponadto w umowach o pracę, pracodawcy mogą przyznawać pracownikom dodatkowe odprawy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano powyższą możliwość. W wyroku z dnia 16 września 2002 roku (sygn. akt PKN 592/01) możemy przeczytać, że wprowadzenie aneksem do umowy o pracę prawa pracownika do odprawy w razie rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem przez pracodawcę zasadniczo nie może być traktowane jako czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Podsumowując, należy podkreślić, że prawo do odprawy nabywa pracownik, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn od niego niezależnych. Pracodawca powinien zatrudniać w zakładzie pracy co najmniej 20 pracowników, natomiast odprawa będzie należna pracownikom zwalnianym w trybie zwolnień grupowych, ale i jedynemu zwolnionemu. Nie tylko wypowiedzenie z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, ale także rozwiązanie umowy za porozumieniem stron przy wyłącznej inicjatywie pracodawcy, będzie wymagało wypłaty odprawy pracownikowi przez pracodawcę. Warto pamiętać, że staż pracy pracownika wpływa na wysokość odprawy.

Odprawa w systemie wFirma 

System wFirma.pl umożliwia również masowe wprowadzanie dodatków dla pracowników. Dzięki funkcji dodatki i potrącenia można dodawać, usuwać i modyfikować składniki wynagrodzenia, zarówno dodatki (premie, nagrody, ekwiwalenty) oraz odprawy. 

Dodatki i potrącenia dostępne są w oknie szczegółów pracownika. Żeby zobaczyć szczegóły dotyczące konkretnego pracownika, należy przejść do modułu KADRY oraz kliknąć na imię i nazwisko pracownika (dostępne z poziomu dowolnej zakładki). Następnie w otwartym oknie Szczegóły pracownika należy przejść do zakładki DODATKI I POTRĄCENIA, gdzie po kliknięciu DODAJ można wybrać z listy odprawę, którą chcemy wypłacić.

System wFirma.pl umożliwia również masowe wprowadzanie dodatków dla pracowników. Dokonuje się tego z poziomu zakładki KADRY » LISTY PŁAC » ZBIORCZE, gdzie mając wygenerowaną już listę płac, należy ja zaznaczyć i kliknąć MODYFIKUJ » DODAJ ZBIORCZO DODATEK.