Wcześniejsza emerytura – kto może z niej skorzystać?

Emerytura to wypłacane co miesiąc świadczenie pieniężne przysługujące osobie ubezpieczonej, która rozwiązała stosunek pracy. Jest przyznawana po przepracowaniu odpowiedniej liczby lat i po osiągnięciu odpowiedniego wieku. Obecnie co do zasady wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, ale są również osoby, które mogą skorzystać z prawa do emerytury wcześniej. Szczegółowe zasady dotyczące warunków uzyskania wcześniejszej emerytury znajdziemy w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sprawdźmy, komu przysługuje wcześniejsza emerytura i jakie warunki trzeba spełnić, aby ją otrzymać.

Wcześniejsza emerytura dla osób urodzonych w latach 1949–1968, które pracowały w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze

Wcześniejsza emerytura należy się osobom, które urodziły się w latach 1949–1968 i pracowały w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, a na 31 grudnia 2008 r. spełniły następujące warunki:

• osiągnęły wiek emerytalny, który zależy od płci oraz rodzaju pracy;
• mogą udokumentować okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
• mają udokumentowany staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (informacja musi być zawarta na świadectwie pracy);
• nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego OFE albo za pośrednictwem ZUS-u złożą wniosek o przekazanie zgromadzonych na rachunku środków na rzecz budżetu państwa.

Praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest zdefiniowana w art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. Jest nią praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub o znacznej uciążliwości bądź wymagająca wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca taka powoduje przyspieszenie naturalnego procesu zmniejszania sił pracownika poprzez czynniki zewnętrzne występujące w środowisku pracy. Aby osobie przysługiwała wcześniejsza emerytura, jej czas pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze musi trwać 15 lat dla kobiet do osiągnięcia przez nie 55 lat i dla mężczyzn do osiągnięcia przez nich 60 lat. Do tych prac zalicza się między innymi prace:

• w górnictwie i energetyce,
• w hutnictwie i przemyśle metalowym,
• w zakładach chemicznych,
• w przemyśle drzewnym i papierniczym,
• w transporcie i łączności,
• w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym,
• w przemyśle poligraficznym,
• w służbie zdrowia i opiece społecznej,
• wykonywane na statkach żeglugi powietrznej i w portach morskich,
• w hutnictwie,
• przy przetwórstwie azbestu, produkcji ołowiu i kadmu,
• wykonywane przez dziennikarzy pod warunkiem objęcia ich układem zbiorowym dziennikarzy,
• wykonywane w Najwyższej Izbie Kontroli oraz pracowników organów kontroli państwowej i administracji celnej,
• nauczycieli, wychowawców oraz innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela,
• żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Granicznej i Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, jeżeli nie spełniają warunków lub utracili prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób.

Praca wykonywana w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze musi być zgodna z wykazem A i B zawartym w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także musi zostać zawarta na wydanym pracownikowi świadectwie pracy. Musi też być wykonywana stale i  pełnym wymiarze czasu pracy.

Emerytura dla osób wykonujących działalność twórczą lub artystyczną

Wcześniejsza emerytura dla osób wykonujących działalność twórczą lub artystyczną należy się twórcom i artystom, którzy urodzili się w latach 1949–1968 i nie są członkami OFE lub złożą wniosek o przekazanie środków tam zgromadzonych na rzecz budżetu państwa. Osoby te do końca 2008 r. muszą osiągnąć wiek emerytalny wymagany dla pracowników wykonujących działalność twórczą i artystyczną, a także muszą posiadać wymagany staż wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat działalności artystycznej lub twórczej. 

Wcześniejsza emerytura należy się także twórcom i artystom, którzy urodzili się po 1948 r. i nie są członkami OFE lub złożą wniosek o przekazanie środków na rzecz budżetu państwa, a którzy osiągnęli wiek emerytalny dla pracowników wykonujących działalność twórczą i artystyczną i do 1 stycznia 1999 r. osiągnęli wymagany staż wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym 15 lat działalności twórczej lub artystycznej.

Wiek emerytalny dla osób wykonujących działalność artystyczną lub twórczą wynosi:

• 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn w przypadku wykonywania zawodu tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera;
• 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn w przypadku wykonywania zawodu solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych;
• 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn wykonujących zawód muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych lub klawiszowych, a także operatora obrazu filmowego oraz fotografika.

Wcześniejsza emerytura górnicza – jak ją uzyskać?

Emeryturę górniczą można uzyskać:

• na zasadach obowiązujących od 1 stycznia 2007 r. (na nowych zasadach)

Należy się ona osobom, które nie są członkiem OFE lub przekazały za pośrednictwem ZUS-u środki na rzecz budżetu państwa. Muszą także ukończyć 55 lat i mieć 20 lat pracy górniczej lub równorzędnej w przypadku kobiet lub 25 lat dla mężczyzn – w tym 10 lat pracy górniczej. Emerytura taka należy się także tym, którzy ukończyli 50 lat i mają 20 lat pracy górniczej lub równorzędnej dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn – w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej.
Emeryturę górniczą można także uzyskać bez względu na wiek pod warunkiem zrezygnowania z OFE i posiadania co najmniej 25 lat pracy górniczej wykonywanej stale pod ziemią i w pełnym wymiarze czasu pracy.

• na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2006 r. (na starych zasadach)

Emeryturę na zasadach obowiązujących do wejścia w życie nowych przepisów może uzyskać osoba, która urodziła się przed 1 stycznia 1969 r., a do 31 grudnia 2008 r. ukończyła 55 lat i posiada okres pracy górniczej lub równorzędnej wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn – w tym co najmniej 5 lat pracy górniczej. Na starych zasadach emeryturę górniczą otrzyma  także osoba, która ukończyła 50 lat i posiada okres pracy górniczej, który łącznie z okresem pracy równorzędnej i okresami zaliczanymi do pracy górniczej wynosi co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn – w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej. Dodatkowym warunkiem, aby otrzymać emeryturę na tych zasadach, jest rezygnacja z członkostwa w OFE oraz rozwiązanie stosunku pracy.

Emeryturę można także uzyskać bez względu na wiek, pod warunkiem urodzenia się przed 1 stycznia 1969 r. i do 31 grudnia 2008 r. posiadania co najmniej 25 lat pracy pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Dodatkowo należy nie być członkiem OFE i rozwiązać stosunek pracy.

Emerytura dla osób zajmujących się dzieckiem wymagającym stałej opieki

Wcześniejsza emerytura będzie także przysługiwać osobom, które zrezygnowały z pracy, aby opiekować się dzieckiem, które wymaga stałej opieki. W tej sytuacji wymagane jest, aby osoba ubiegająca się o wcześniejszą emeryturę do 31 grudnia 1998 r. miała 20-letni staż pracy w przypadku kobiet i 25-letni w przypadku mężczyzn. Ponadto, aby osobom tym przysługiwała wcześniejsza emerytura muszą spełniać następujące warunki:

• nie być członkiem OFE – jeśli urodziły się po 1948 r.;
• ostatnio przed 1 stycznia 1999 r. były ubezpieczone z tytułu umowy o pracę; 
• przed 1 stycznia 1999 r. nie mogły pracować z powodu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki. Dziecko to musiało być całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji bez względu na rodzaj choroby lub całkowicie niezdolne do pracy z powodu choroby wymienionej w § 2 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. W obu przypadkach niezdolność do pracy musiała istnieć od urodzenia lub powstać przed ukończeniem przez dziecko 18 lat.

Wcześniejsza emerytura - jak ją otrzymać?

Pierwszym krokiem jest złożenie wniosku o emeryturę w dowolnej jednostce ZUS, jednak złożenie go w odpowiednim oddziale ze względu na miejsce zamieszkania przyspieszy rozpatrzenie sprawy. Można to zrobić na piśmie i wysłać pocztą lub złożyć w placówce, zgłosić ustnie do protokołu lub przesłać elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych PUE – w tej sytuacji konieczne będzie posiadanie profilu zaufanego albo bezpiecznego podpisu elektronicznego.

Wcześniejsza emerytura - czy wniosek o emeryturę może złożyć pracodawca?

Często pracownicy pytają, czy pracodawca może za nich złożyć wniosek o emeryturę. Tak było, owszem, ale dotyczyło to emerytur przyznanych na „starych zasadach”, czyli dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Obecnie pracodawcy nie mają takiego obowiązku i pracownik musi sam złożyć wniosek – osobiście lub przez swojego pełnomocnika.

Czy staż pracy musi być potwierdzony świadectwem pracy?

Świadectwo pracy jest podstawowym dokumentem, którym należy potwierdzić staż pracy (okresy składkowe, nieskładkowe i pracy rolnej). Jednak w razie braku możliwości uzyskania świadectwa pracy, ZUS może wziąć pod uwagę inne dokumenty, np. umowę o pracę, pisma o angażu, o przyznaniu nagrody, zaświadczenia wystawione przez pracodawcę, a także wpisy do legitymacji ubezpieczeniowej czy „książeczkowego” dowodu osobistego. W niektórych sytuacjach ZUS może wziąć pod uwagę zeznania świadków, które dotyczą między innymi okresów zatrudnienia przed 15 listopada 1991 r. Świadek może złożyć zeznania na druku Rp-8 lub ustnie do protokołu w jednostce ZUS. Aby ZUS wziął zeznania w tej formie pod uwagę, musi je złożyć co najmniej dwóch świadków.