Do jakich ubezpieczeń powinien zgłosić się niepełnosprawny przedsiębiorca?

Składki ZUS stanowią jeden z najwyższych kosztów prowadzenia firmy. Każda osoba rozpoczynająca działalność może je obniżyć, korzystając z różnego rodzaju ulg. Niepełnosprawny przedsiębiorca ma dodatkowo prawo starać się o refundację tych opłat. Jakim ubezpieczeniom będzie podlegał? Szczegółowe wyjaśnienie poniżej.

Prawo do renty a ZUS

Prowadzenie przez rencistę działalności pozarolniczej nie zawsze stanowi dla niego tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Art. 9 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa o sus) wskazuje, że osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty mogą podlegać dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Jednakże zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o sus osoby prowadzące działalność pozarolniczą, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. Taka sama zasada stosowana jest do osób pobierających rentę socjalną. Oznacza to, że niepełnosprawny przedsiębiorca pobierający wspomniane świadczenia powinien zgłosić się do ubezpieczeń społecznych.

Z kolei osoby z ustalonym prawem do renty rodzinnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej mogą podlegać wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Emerytalne i rentowe jest dla nich dobrowolne, natomiast w razie zgłoszenia do tych ubezpieczeń obowiązkowe staje się również ubezpieczenie wypadkowe. Potwierdza to decyzja ZUS z 25 września 2018 roku (DI/100000/43/1008/2018).

Z jakich ulg w opłacaniu składek skorzysta niepełnosprawny przedsiębiorca?

Dla przedsiębiorców rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej przewidziane są następujące ulgi w opłacaniu składek:

• ulga na start – można z niej korzystać przez pierwsze 6 pełnych miesięcy funkcjonowania firmy;
• preferencja w opłacaniu składek społecznych i zwolnienie z uiszczania składki na Fundusz Pracy przez 24 miesiące – można z niej skorzystać od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności lub dopiero po zakończeniu ulgi na start;
• mały ZUS, czyli opłacanie obniżonych składek społecznych naliczonych w oparciu o osiągnięty dochód.

Warto podkreślić, że żadna z powyższych ulg nie zwalnia z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne ani nie obniża jej wysokości. Zwolnienie takie przyznawane jest na mocy odrębnych przepisów. Art. 82 ust 9 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej ustawa zdrowotna) określa wprost, że zwolnienie z opłacania składki zdrowotnej otrzyma niepełnosprawny przedsiębiorca, który ma orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz:

• opłaca podatek w formie karty podatkowej 

lub 

• osiąga przychód z działalności nie wyższy niż połowa minimalnej emerytury obowiązującej w danym roku kalendarzowym (669,22 zł w 2022 roku).

Osoby zaliczane do kategorii lekkiego stopnia niepełnosprawności nie skorzystają z tej ulgi.

Przykład 1.

Pani Marta posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Przez 6 pierwszych miesięcy działalności zdecydowała się na korzystanie z ulgi na start. W związku z tym, że w początkowym okresie funkcjonowania firmy nie osiągała żadnych przychodów, mogła korzystać ze zwolnienia z opłacania składki zdrowotnej.

Ważne jest to, że mimo zwolnienia z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorca podlega pod to ubezpieczenie i może korzystać z bezpłatnych świadczeń opieki medycznej. W razie uzyskania prawa do zwolnienia nie należy zatem dokonywać wyrejestrowania. W tym przypadku sporządza się również DRA lub raport imienny, w którym należy wykazać podstawę wymiaru składki zdrowotnej, ale bez naliczania składki.

Zgłoszenie do ZUS-u osoby niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą

Niepełnosprawny przedsiębiorca powinien dokonać rejestracji w ZUS-ie z zastosowaniem odpowiedniego kodu tytułu ubezpieczenia. W przypadku gdy przedsiębiorca posiada prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, wówczas w sytuacji:

• ulgi na start dokonuje zgłoszenia z kodem 05 40;
• preferencyjnych składek dokonuje zgłoszenia z kodem 05 72;
• małego ZUS plus dokonuje zgłoszenia z kodem 05 92;
• standardowego ZUS (duży ZUS bez prawa do ulg) dokonuje zgłoszenia z kodem 05 12.

Warto pamiętać, że kod tytułu ubezpieczenia składa się z sześciu cyfr, przy czym cyfra:

• piąta wskazuje, czy ubezpieczony posiada prawo do emerytury lub renty:
• 0 – osoba, która nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty;
• 1 – osoba, która ma ustalone prawo do emerytury;
• 2 – osoba, która ma ustalone prawo do renty.

• szósta wskazuje na stopień niepełnosprawności ubezpieczonego:

• 0 – osoba nieposiadająca orzeczenia o niepełnosprawności lub osoba, która posiada orzeczenie i nie przedłożyła go płatnikowi składek;
• 1 – osoba, która przedłożyła płatnikowi składek orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności;
• 2 – osoba, która przedłożyła płatnikowi składek orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
• 3 – osoba, która przedłożyła płatnikowi składek orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• 4 – osoba, która przedłożyła płatnikowi orzeczenie o niepełnosprawności wydawane osobom do 16. roku życia.

Przykład 2. 

Pan Roman prowadzi działalność gospodarczą od kilku lat. Posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz pobiera rentę w związku z częściową niezdolnością do pracy. Aktualnie nie korzysta z żadnych ulg i musi opłacać tzw. duży ZUS. W związku z tym jego kod tytułu ubezpieczenia wygląda tak: 05 12 23.

Przykład 3.

Pani Anna opłaca preferencyjne składki ZUS. Posiada lekki stopień niepełnosprawności, nie uzyskała prawa do renty. W tym wypadku powinna zgłosić się do ubezpieczeń z kodem 05 70 01.

Okresowe obowiązki względem ZUS

Samozatrudniony musi pamiętać o sporządzaniu deklaracji DRA z wykazaniem składek na ubezpieczenia, jakim podlega. Od stycznia 2022 roku obowiązują następujące terminy do przekazywania dokumentów rozliczeniowych i opłacania składek:

• do 5. dnia następnego miesiąca – dla jednostek i zakładów budżetowych;
• do 15. dnia następnego miesiąca – dla płatników posiadających osobowość prawną, dotyczy to m.in. spółek akcyjnych, spółek z o.o., spółdzielni, stowarzyszeń i fundacji;
• do 20. dnia następnego miesiąca – dla pozostałych płatników składek, chodzi tu o przedsiębiorców opłacających wyłącznie składki na własne ubezpieczenia, przedsiębiorców i inne podmioty nieposiadające osobowości prawnej zatrudniające innych ubezpieczonych, w tym spółki osobowe (spółka: cywilna, jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, wspólnik jednoosobowej spółki z o.o.).

W sytuacji gdy termin przypada w dzień wolny od pracy (sobotę, niedzielę lub święto), wtedy zostaje przesunięty na pierwszy następujący po nim dzień roboczy. Termin złożenia deklaracji jest tożsamy z terminem opłacenia składek.

Refundacja składek ZUS z PFRON

Jeżeli niepełnosprawny przedsiębiorca (posiadający orzeczenie o niepełnosprawności) opłaca składki społeczne, może starać się o refundację składek emerytalnych i rentowych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Aby było to możliwe, należy spełnić kilka warunków formalnych, tj.:

• dokonać rejestracji w ewidencji prowadzonej przez PFRON;
• przekazać wymagane przez PFRON dokumenty – można je znaleźć w broszurze informacyjnej znajdującej się na stronie pfron.org.pl;
• opłacać terminowo składki ZUS.

Wysokość refundacji zależna jest stopnia niepełnosprawności, jakie przedsiębiorca posiada; i tak w przypadku orzeczonego:

• lekkiego stopnia niepełnosprawności można liczyć na zwrot 30% składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe;
• umiarkowanego stopnia niepełnosprawności można liczyć na zwrot 60% składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe;
• znacznego stopnia niepełnosprawności można liczyć na zwrot 100% składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Niepełnosprawny przedsiębiorca może korzystać z ulg w opłacaniu składki zdrowotnej oraz starać się o refundację składek emerytalnych i rentowych z PFRON. Ważne przy ustalaniu dodatkowych przywilejów jest w tym przypadku to, jaki stopień niepełnosprawności został orzeczony oraz czy samozatrudniony posiada prawo do renty.

Rozliczanie składek przedsiębiorcy w systemie wFirma.pl

Niepełnosprawny przedsiębiorca jest zobowiązany do rejestracji w ZUS-ie oraz do sporządzania i deklaracji rozliczeniowych. Wszystkie te dokumenty może generować bezpośrednio w systemie wFirma.pl. W pierwszej kolejności należy wybrać odpowiedni schemat w zakładce USTAWIENIA » PODATKI » ZUS » OGÓLNE. Po wyborze odpowiedniej opcji można zaznaczyć również zwolnienie ze składki zdrowotnej, a następnie wybrać odpowiedni kod tytułu ubezpieczenia, oznaczyć prawo do emerytury czy renty, a także stopień niepełnosprawności.

Po wprowadzeniu danych właściciela w USTAWIENIA » DANE PODSTAWOWE » RODZAJ FIRMY I WŁAŚCICIELE można wygenerować deklarację zgłoszeniową. W tym celu należy przejść do START » ZUS » DEKLARACJE ZGŁOSZENIOWE i wybrać DODAJ DEKLARACJĘ. Zgłoszenie dokonuje się na:

• ZUS ZUA, jeśli przedsiębiorca podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu;
• ZUS ZZA, jeśli przedsiębiorca podlega wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Po zakończeniu miesiąca w odpowiednim terminie trzeba sporządzić deklaracje DRA. Można to zrobić w START » ZUS » DEKLARACJE ZGŁOSZENIOWE » DODAJ DEKLARACJĘ wybierając odpowiedni miesiąc. Dane do tej deklaracji zaczytywane są z ustawień.

Dzięki integracji systemu wFirma z EWD ZUS sporządzone dokumenty można wysłać bezpośrednio do ZUS-u, o czym szczegółowo warto przeczytać w opracowaniu E-ZUS, czyli wysyłka deklaracji ZUS bezpośrednio z wFirma.pl.