Tajemnica służbowa oraz tajemnica zawodowa nie są co do zasady zdefiniowane w przepisach prawa. Czym jest zatem tajemnica zawodowa a czym służbowa, na czym ona polega? Jakich osób, w szczególności, dotyczy obowiązek jej zachowania? Czy możliwe jest zwolnienie osoby z zachowania tej tajemnicy i na jakich zasadach? Między innymi na te pytania zostanie udzielona odpowiedź w dalszej części artykułu.
Definicja tajemnicy służbowej i zawodowej
Obecnie przepisy prawne nie zawierają definicji tajemnicy służbowej i zawodowej.
Ostatnia definicja zawarta była w Ustawie z dnia 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych. Zgodnie z nią tajemnica służbowa to informacja niejawna, niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.
Dokumenty, materiały, które zawierały tajemnicę służbową, były oznaczane jako „poufne” lub „zastrzeżone”, zależnie od stopnia ważności informacji.
Ustawa ta została uchylona Ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 roku o ochronie informacji niejawnych.
Nie ma zatem obecnie uniwersalnej, standardowej, definicji tajemnicy służbowej. Niezależnie od tego, wiele zawodów ma swoje tajemnice, które są uregulowane w odrębnych przepisach.
Tajemnica zawodowa również nie jest nigdzie zdefiniowana. Można jednak wskazać na podstawie obserwacji, doświadczenia życiowego, że jest to informacja pozyskana w trakcie świadczenia pracy, wykonywania czynności na rzecz pracodawcy.
Taka tajemnica zawodowa może stanowić element kodeksu etycznego pracy – związany z obowiązkiem lojalności pracownika wobec pracodawcy. Pracownik bez w zasadzie żadnych oświadczeń, dokumentów, zobowiązań, ma obowiązek zachowania w tajemnicy uzyskanych informacji w związku z wykonywaniem pracy.
Oczywiście tajemnica zawodowa, jej zakres, mogą zostać określone w odrębnych przepisach, na przykład obowiązujących w danej organizacji. Może mieć to formę:
- umowy lojalnościowej;
- załącznika do umowy o pracę;
- oświadczenia pracownika.
Kogo obowiązuje szczególna tajemnica zawodowa?
Do zawodów, które w sposób szczególny są zobowiązane do zachowania tajemnicy zawodowej, zalicza się między innymi:
- lekarza;
- pielęgniarkę;
- farmaceutę;
- psychologa;
- psychoterapeutę;
- adwokata;
- radcę prawnego;
- notariusza;
- komornika;
- rzecznika patentowego;
- policjanta;
- rzeczoznawcę majątkowego;
- biegłego rewidenta;
- doradcę podatkowego;
- pośrednika ubezpieczeniowego;
- dietetyka.
Jest to oczywiście otwarty katalog, gdyż przybywa coraz więcej nowych zawodów, które związane są tajemnicą zawodową, jak na przykład kosmetolodzy, którzy przeprowadzają coraz bardziej zaawansowane zabiegi i wymagają od swoich klientów, pacjentów, więcej bardziej szczegółowych i osobistych informacji. Mogą na przykład wpisywać informacje o przyjmowanych lekach, przebytych zabiegach, a także chorobach.
Oczywiście tajemnica zawodowa radcy prawnego czy adwokata będzie znacznie różnić się od tajemnicy lekarskiej. Obie jednak mają na celu ochronę odpowiednio klientów lub pacjentów. To interes tych osób trzecich stanowi podstawę tajemnicy zawodowej – jej przyczynę i cel.
W przypadku zaś pracowników i innych przedsiębiorców istnieje tajemnica przedsiębiorstwa – określone techniki realizowania działań, lista kontrahentów. Pracownicy są dopuszczani do tych, niejawnych dla innych, wiadomości. Pracodawcy zaś często dbają o to, aby te wiadomości nie przedostały się do powszechnej informacji albo do konkurencji, która mogłaby wykorzystać je w sposób naruszający zasady uczciwej konkurencji.
Zwolnienie z tajemnicy służbowej, zawodowej
W postępowaniu karnym, zgodnie z art. 180 Kodeksu postępowania karnego, osoby, które są obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” bądź tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji, mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek.
Sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości może zwolnić takie osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej.
Osoba, która jest zwalniana od obowiązku zachowania tajemnicy, może, w terminie 7 dni od wydania postanowienia, złożyć zażalenie.
Notariusze, adwokaci, radcowie prawni, doradcy podatkowi, lekarze, dziennikarze, statystycy, radcy prawni Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwani co do faktów objętych tajemnicą związaną z ich zawodami tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Taki dowód powinien zatem być przeprowadzany w ostateczności. Decyzję w tym przedmiocie podejmuje zaś wyłącznie sąd na wniosek prokuratora – prokurator nie może samodzielnie o tym postanowić. Są to zatem wyższe rygory niż przy przesłuchaniu innych osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej. Na takie postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
W przypadku dziennikarzy zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych, które umożliwiałyby identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.
Sąd, gdy zdecyduje się zwolnić osobę od zachowania tajemnicy zawodowej, przesłucha taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności.
W postępowaniu cywilnym sąd nie ma możliwości zwolnienia osoby od zachowania tajemnicy zawodowej. Nie przewidują tego przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Osoby, które składają w postępowaniu cywilnym zeznania, mogą odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli zeznanie było połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
