Wykonywanie zawodu radcy prawnego wiąże się z koniecznością regularnego dopełniania wielu różnych obowiązków, np. uiszczania składek do samorządu, odbywania specjalnych szkoleń i podnoszenia kwalifikacji, a także przestrzegania zasad etyki zawodowej. W tym miejscu powinniśmy zadać pytanie – czy zatrudnienie radcy prawnego na etacie jest możliwe?
Radca prawny a adwokat
Wiele osób myli dwa odrębne zawody prawnicze, jakimi są radcowie prawni oraz adwokaci. Mimo że zakres kompetencji, które im przysługują, jest praktycznie identyczny, należą oni do dwóch odrębnych samorządów prawniczych. Każdy z wymienionych zawodów ma swój własny kodeks etyki oraz ustawę regulującą zarówno dostęp, jak i wykonywanie odpowiedniej profesji.
Zasadnicze różnice pomiędzy radcami prawnymi a adwokatami występują przede wszystkim na gruncie dopuszczalności zawierania umów o pracę oraz dopuszczalnej dla danego zawodu formy zatrudnienia. To, co jest dozwolone dla radców, może być całkowicie zakazane wśród adwokatów. W praktyce nie ma to jednak wpływu na sprawy, z którymi przychodzą klienci tych dwóch profesji, jest jednak bardzo istotne dla samych prawników. Naruszenie zakazu podejmowania określonej formy zatrudnienia w skrajnych przypadkach może bowiem wiązać się z utratą tytułu zawodowego.
Wykonywanie zawodu radcy prawnego
Radca prawny, który chce wykonywać swój zawód w ramach własnej kancelarii, musi założyć działalność gospodarczą. Prawo uznaje bowiem takiego prawnika za przedsiębiorcę, którego dotyczą obowiązki obciążające innych przedsiębiorców. Radcowie prowadzący własne kancelarie muszą więc opłacać składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy (są przy tym podatnikami podatku VAT).
Radcowie prawni mogą jednak, w odróżnieniu od adwokatów, być zatrudniani na podstawie różnych tytułów. Daje to szeroką gamę możliwości wykonywania omawianego zawodu – adwokaci mają bowiem zakaz zawierania umów o pracę, chyba że dotyczy to podjęcia zatrudnienia o charakterze dydaktycznym.
Zgodnie z treścią art. 8 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce:
- cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
- partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
- komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeśli radca prawny zdecyduje się podjąć zatrudnienie w spółce, trzeba pamiętać, że przedmiotem jej działalności może być wyłącznie świadczenie pomocy prawnej. Radcowie są więc w pewnym stopniu ograniczeni zawodowo – nie wolno podejmować im pracy, która nie miałaby związku z udzielaniem wsparcia prawnego.
Nierzetelne informowanie o doświadczeniu zawodowym radcy prawnego stanowi delikt dyscyplinarny. Wykonywanie zawodu przez radcę prawnego w formie prawnej nieprzewidzianej w art. 8 ustawy o radcach prawnych stanowi delikt dyscyplinarny. Nie ma znaczenia dla zakazu określonego w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych to, czy radca prawny osiągnął z tytułu świadczenia pomocy prawnej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dochód lub inną korzyść majątkową czy nie. Zakaz dotyczy formy wykonywania zawodu przez radcę prawnego, a nie osiągania dochodu w określonej formie.
Obowiązujące przepisy pozwalają na zatrudnianie radców prawnych na etacie i to zarówno na podstawie każdej umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej. Jedynym podstawowym warunkiem jest tutaj świadczenie pracy o charakterze doradztwa prawnego oraz zgłoszenie podjęcia zatrudnienia do właściwej OIRP. Warto przy tym nadmienić, że etatowy radca prawny nie musi prowadzić swojej kancelarii prawnej, choć oczywiście przysługuje mu to prawo.
Obowiązki związane z zatrudnieniem radcy prawnego
Radca prawny jest obowiązany zawiadomić radę właściwej okręgowej izby radców prawnych o podjęciu wykonywania zawodu i formach jego wykonywania, o adresie i nazwie kancelarii lub spółki oraz podać adres do doręczeń. Radca prawny ma obowiązek niezwłocznie zawiadamiać o każdej zmianie tych danych. Zakres pomocy prawnej, terminy i warunki jej wykonywania oraz wynagrodzenie określa umowa, którą zawarł radca.
Pomoc prawna polegająca na występowaniu przez radcę prawnego w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe może być świadczona w ramach wykonywania przez niego zawodu na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce, pod warunkiem że radca prawny nie pozostaje w stosunku pracy. Zakaz zatrudnienia nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych.
Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. Jeżeli jednostka organizacyjna zatrudnia dwóch lub więcej radców prawnych, jednemu z nich powierza się koordynację pomocy prawnej w tej jednostce. W organie państwowym lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawny może być zatrudniony także w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej kierownikowi. Radcy prawnemu nie można polecać wykonania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej.
Kary za zatrudnienie radcy prawnego
Jeśli radca prawny podejmie zatrudnienie, które nie wiąże się w żaden sposób ze świadczeniem przez niego pomocy prawnej lub nie zgłosi swojego zatrudnienia odpowiednim władzom samorządu radcowskiego, naraża się na odpowiedzialność dyscyplinarną. Stosowne postępowanie może zostać przy tym wszczęte z urzędu przez Okręgową Izbę Radców Prawnych, do której należy dany radca.
Zgodnie z treścią art. 65 ust. 1 ustawy o radcach prawnych karami dyscyplinarnymi są:
- upomnienie;
- nagana;
- kara pieniężna;
- zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat, a w stosunku do aplikantów radcowskich – zawieszenie w prawach aplikanta na czas od jednego roku do trzech lat;
- pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego.
Zatrudnienie radcy prawnego w firmie - podsumowanie
W świetle obowiązujących regulacji radca prawny ma prawo podjąć zatrudnienie na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (umowy o dzieło lub zlecenie), nie musi przy tym prowadzić swojej kancelarii prawnej. Konieczne jest jednak, aby wykonywana przez niego praca na etacie wiązała się ze świadczeniem pomocy prawnej, zaś zatrudnienie zostało zgłoszone do właściwej Okręgowej Izby Radców Prawnych. Przepisy nie wskazują jednak, w jakim terminie takie zgłoszenie musi zostać dokonane.
