Kody zawodów nie są nowym pomysłem ZUS-u. Pierwsze próby klasyfikowania zawodów i specjalności występujących na polskim rynku pracy miały miejsce już w 1965 roku. Kody zawodu obowiązywały do końca roku 2008, natomiast od 1 stycznia 2009 roku do 15 maja 2021 roku nie były wykazywane w deklaracjach ZUS. Od 16 maja 2021 roku obowiązek ten został reaktywowany i konieczne jest zgłoszenie kodu zawodu dla każdego ubezpieczonego. W artykule wyjaśniamy, jak to zrobić i na co zwrócić uwagę!
Czym jest klasyfikacja zawodów i specjalności?
Klasyfikacja zawodów i specjalności jest usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Stanowi „spis z natury” zawodów zidentyfikowanych na rynku pracy. Klasyfikacja opracowana została w oparciu o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO-08.
- 1965 rok – pierwsze próby klasyfikowania zawodów i specjalności występujących na polskim rynku pracy. Powstała wówczas „Nomenklatura zawodów i specjalności”;
- 1981 rok – została opracowana klasyfikacja zawodów i specjalności, dokument nie był publikowany w Dzienniku Ustaw. Klasyfikacja z 1981 roku została wydana w formie książkowej;
- 1995 rok – powstaje pierwsza polska klasyfikacja, która opracowywana jest w oparciu o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO.
Obecnie podawany w dokumentach ZUS ZUA i ZUS ZZA kod wykonywanego zawodu powinien być zgodny z klasyfikacją zawodów. Jest ona określona przepisami Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 roku w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. z 2018 r. poz. 227).
Cel i podział klasyfikacji
Głównym celem klasyfikacji oraz kodów zawodu są cele statystyczne. Dodatkowo dane, jakie są przekazywane do ZUS-u, mają służyć na potrzeby analiz, badań czy prognozowania. Na podstawie kodów zawodu tworzone są opracowania dotyczące rynku pracy.
W myśl rozporządzenia kody zawodowe podzielone zostały na:
- przedstawicieli władz publicznych, wyższych urzędników i kierowników;
- specjalistów;
- techników i innego średniego personelu;
- pracowników biurowych;
- pracowników usług i sprzedawców;
- rolników, ogrodników, leśników i rybaków;
- robotników przemysłowych i rzemieślników;
- operatorów i monterów maszyn i urządzeń;
- pracowników wykonujących prace proste;
- przedstawicieli Siły Zbrojnej.
Zgłoszenie kodu zawodu do ZUS-u
Jak już wcześniej wspomniano, od 16 maja 2021 roku należy podawać na ZUS ZUA i ZZA informację o zawodzie wykonywanym przez ubezpieczonego. W formularzu:
- ZUS ZUA będzie do tego służyło pole 01 „Kod wykonywanego zawodu” w bloku X;
- ZUS ZZA w bloku V „Kod tytułu ubezpieczenia i kod wykonywanego zawodu”; informację tę wprowadzać się będzie w pole 02 – „Kod wykonywanego zawodu”.
Obowiązek ten dotyczy wszystkich aktywnych grup zawodowych, czyli pracowników, zleceniobiorców i samozatrudnionych, tj. osoby prowadzące własną, jednoosobową działalność gospodarczą. Kod zawodu trzeba uzupełniać w przypadku zgłoszeń, korekt i zmian tych deklaracji wysyłanych po 16 maja 2021 roku.
Aby wybrać kod zawodów, można skorzystać z wyszukiwarki opisów zawodów dostępnej pod adresem: Wyszukiwarka opisów zawodów.
Wybór zawodu – jak tego dokonać?
Jeżeli w klasyfikacji nie ma stanowiska, na jakim pracuje pracownik, wówczas należy wybrać taki zawód, którego opis jest jak najbardziej zbliżony do wykonywanych na nim zadań. Jeśli chodzi o zleceniobiorcę, to kod zawodu wybiera się na podstawie opisu zawodu i wskazuje taki, który najbardziej odpowiada czynnościom realizowanym przez zleceniobiorcę. W przypadku przedsiębiorców i osób współpracujących należy wybrać kod zawodu na podstawie opisu, który jak najbliżej opisuje wykonywane przez nich czynności.
Wnioskodawcami o wprowadzenie do klasyfikacji nowych zawodów/specjalności mogą być:
- ministerstwa lub urzędy centralne,
- stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje pracodawców i inne instytucje merytorycznie kompetentne dla danego zawodu/specjalności.
Aby wniosek był prawidłowy, powinien posiadać odpowiednie dane, takie jak szczegółowy opis zawodu, wymagane wykształcenie, zadania zawodowe oraz uzasadnienie celowości wprowadzenia zawodu do klasyfikacji. Co ciekawe, można także zgłosić wniosek o wykreślenie z klasyfikacji zawodu lub zmiany nazwy zawodu, wraz z uzasadnieniem jego celowości. Wniosek kieruje się na adres: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, ul. Nowogrodzka 11, 00–513 Warszawa.
Zmiana kodu zawodu
Jeśli kodem zawodu ulegnie zmianie, to powinno zgłosić się zmianę na formularzu ZUS ZUA albo ZUS ZZA. W takim przypadku obowiązują ogóle zasady, które nakazują zawiadamianie ZUS o wszelkich zmianach w stosunku do wcześniej wykazanych w zgłoszeniu.
Najczęstsze problemy podczas zgłoszeń do ZUS-u
Choć obowiązek zgłoszenia kodu zawodu istnieje od kilku miesięcy, to pracodawcy, ale i samozatrudnieni mają niekiedy rozterki, jak kod zawodu wpisać. Sytuacje niejasne występują, jeśli np. dane stanowisko obejmuje dwa zawody. W przypadku dużych wątpliwości sprawę zaleca się skonsultować bezpośrednio z ZUS-em.
Brak kodu zawodu
W sytuacji kiedy interesujący nas zawód nie jest wykazany w klasyfikacji, zawody lub specjalności, których nie można przyporządkować do konkretnej pozycji, należy klasyfikować w pozycji „xx90 … gdzie indziej niesklasyfikowani”. Kody te znajdują się w większości z podgrup kodów zawodu. Można także równolegle wystąpić z wnioskiem o wpisanie zawodu do klasyfikacji; wniosek taki trzeba odpowiednio opisać i uargumentować.
Zadania typowe dla kilku zawodów
Bywają sytuacje, kiedy pracownik ma w swojej umowie o pracę dwa stanowiska pracy, np. sprzedawca-magazynier albo spawacz-malarz. Pojawia się wówczas pytanie, jaki kod zawodu wpisać. Zgodnie z objaśnieniami do klasyfikacji zawodów i specjalności „w przypadku gdy zadania danego pracownika są typowe dla kilku zawodów, pracownik powinien być klasyfikowany w zawodzie o przeważającym zespole czynności”, a ustalony w ten sposób kod wykonywanego zawodu powinien zostać wykazany na zgłoszeniu do ubezpieczeń. Stanowisko wielozawodowe należy więc przeanalizować pod kątem przeważającej czynności. Innymi słowy trzeba wziąć pod uwagę, ile czasu pracownik poświęca na wykonanie danych czynności i które zadania mają większą rangę.
Przykład 1.
Pracownik jest zatrudniony na stanowisku sprzedawca-magazynier. Wykonuje zadania takie jak sprzedaż towarów, przyjmowanie zapłaty, prezentowanie towarów, a także przyjmuje dostawy, rozładowuje je i wprowadza na stan magazynu, dostarcza towar z magazynu na stoisko sprzedaży. Pracownik odpowiada jednak głównie za magazyn, zatrudniony w tym zakresie jest kontrolowany i od wyników zależy jego premia. Pracownik nie jest kontrolowany pod względem sprzedaży, od tego jego wypłata nie zależy. W tej sytuacji należy zgłosić pracownika z kodem magazyniera.
Przedsiębiorca to kierownik czy specjalista?
Samozatrudnieni prowadzący własną działalność gospodarczą mają niekiedy problem z określeniem, czy kod zawodu powinien być klasyfikowany na poziomie menedżera/kierownika, czy po prostu zwykłego specjalisty. Czy samo prowadzenie firmy wystarczy, aby samozatrudniony wybrał kod zawodu kierowniczy? Otóż nie do końca. W przypadku osób prowadzących własną działalność powinny być one „klasyfikowane zależnie od tego, czy ich zadania i obowiązki są zasadniczo podobne do menedżera (kierownika), czy do pracownika wykonującego prace związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa”.
Czyli jeśli samozatrudniony prowadzi działalność np. jako sprzedawca lub piekarz i w swojej firmie nie zarządza ludźmi ani nie wykonuje obowiązków kierowniczych, to w klasyfikacji powinien występować jako sprzedawca i piekarz. Fakt, czy „pracujący właściciel” zatrudnia pracowników, czy też nie, nie powinien mieć znaczenia w ocenie, czy konieczne jest zastosowanie kodu kierowniczego. Jeśli jednak ten sam samozatrudniony wykonuje zadania kierownicze i są one przeważające w działalności, to należy klasyfikować omawiane stanowiska w grupie tzw. wielkiej, czyli jako kierownik/menedżer.
Przykład 2.
Pan Jan jest samozatrudniony i prowadzi działalność marketingową, zarządza zespołem projektowym, jest odpowiedzialny za pracowników, układa pracę, nadzoruje działalność działu zajmującego się sprzedażą i marketingiem. Jego głównym zadaniem jest opracowanie, wdrażanie i kontrolowanie działań marketingowych oraz kierowanie sprzedażą produktów. W tej sytuacji pan Jan powinien zostać zgłoszony jako kierownik do spraw marketingu.
Kody zawodów – podsumowanie
Od 16 maja 2021 roku kody zawodu muszą być obowiązkowo wykazywane w deklaracjach zgłoszeniowych do ZUS-u. Klasyfikacja jest istotnym narzędziem, bowiem umożliwia prowadzenie badań statystycznych, analiz i prognoz. Jeśli podczas zgłoszenia nie możemy znaleźć odpowiedniego kodu zawodu, wówczas potrzebę utworzenia nowego kodu trzeba zgłosić do odpowiedniej instytucji.
