Pracownik powinien liczyć się z tym, że nie wywiązując się ze swoich obowiązków, może ponosić nie tylko odpowiedzialność określoną w Kodeksie pracy, ale również sankcje wynikające z innych ustaw. Naruszona przez pracownika tajemnica przedsiębiorstwa może być właśnie takim przykładem.
Pracowniczy obowiązek zachowania poufności
W art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy wśród obowiązków pracownika wymieniono dbanie o dobro zakładu pracy, chronienie jego mienia oraz zachowywanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Co do zasady z obowiązku przestrzegania tajemnicy, o której mowa w tym przepisie, pracownik nie może się zwolnić, wskazując, że pracodawca nie podjął ze swojej strony określonych kroków w celu jej specjalnego zabezpieczenia (nie dotyczy to jednak przypadku tajemnicy przedsiębiorstwa – patrz dalsza część niniejszego artykułu). Wskazane jest jednak poinformowanie pracownika przez pracodawcę o zakresie poufności informacji. Może to nastąpić w szczególności poprzez zamieszczenie stosownych postanowień w regulaminie pracy, umowie o pracę lub w odrębnym piśmie.
Wśród tajemnic, które powinien zachowywać pracownik, znajdować się mogą m.in. tajemnice podlegające prawnej ochronie na podstawie przepisów szczególnych, w tym tajemnice przedsiębiorstwa, zawodowa, bankowa, skarbowa, jak również dane osobowe oraz informacje niejawne. Wówczas nieuprawnione ujawnienie danej tajemnicy jest nie tylko naruszeniem wspomnianego przepisu Kodeksu pracy, ale także odnośnych przepisów odrębnych.
Tajemnica przedsiębiorstwa
Jedną z prawnie chronionych tajemnic jest tajemnica przedsiębiorstwa, którą zdefiniowano w art. 11 ust. 2 Ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2022 r. poz. 1233) – dalej „UZNK” – jako informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Podjęcie niezbędnych działań w celu zachowania poufności informacji ma prowadzić do sytuacji, w której chroniona informacja nie może dotrzeć do wiadomości osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez żadnych specjalnych starań z ich strony. Na przedsiębiorcy (pracodawcy) spoczywa zatem dodatkowy ciężar podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych i porządkowych w celu utrzymania danej wiadomości w tajemnicy. Powinien on ponadto poinformować pracownika o poufnym charakterze wiedzy, techniki, urządzenia itp., co jednak nie oznacza, że osoby, które przypadkowo weszły w posiadanie danej informacji, są zwolnione od obowiązku zachowania tajemnicy. Konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku zapewnienia poufności informacji lub powiadomienia zainteresowanego pracownika o tym, że przekazana mu wiadomość jest objęta tajemnicą przedsiębiorstwa, obciążają przedsiębiorcę (pracodawcę). Decyzja o utajnieniu poszczególnych informacji nie może jednak wynikać tylko ze swobodnego uznania przedsiębiorcy, lecz powinna opierać się na uzasadnionym przypuszczeniu, że dana wiadomość nie była jeszcze publicznie znana, że jej ujawnienie zagrażałoby istotnym interesom przedsiębiorcy oraz że wiadomość ta może być uważana za poufną w świetle zwyczajów i praktyki danej branży lub zawodu (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 3 października 2000 roku, I CKN 304/00).
Czyn nieuczciwej konkurencji
Zgodnie z art. 11 ust. 1 UZNK czynem nieuczciwej konkurencji jest:
- ujawnienie,
- wykorzystanie lub
- pozyskanie cudzych informacji
- stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści.
Wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.
Sankcje karne, porządkowe i materialne
W myśl art. 23 UZNK kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej. Karze tej podlega też ten, kto ujawnia lub wykorzystuje informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, z którą zapoznał się, biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego dotyczącego roszczeń z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa albo przez dostęp do akt takiego postępowania, jeżeli w postępowaniu tym została wyłączona jawność rozprawy.
Niezależnie od powyższego, za niezachowanie tajemnicy przedsiębiorstwa pracownik może ponieść odpowiedzialność porządkową, o której mowa w art. 108 i nast. Kodeksu pracy, lub materialną (za szkodę wyrządzoną pracodawcy), na podstawie art. 114 i nast. Kodeksu pracy. Pracodawca może również zdecydować o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę z powodu naruszenia obowiązków pracowniczych – w zależności od powagi tego naruszenia – bez wypowiedzenia, z winy pracownika albo w drodze wypowiedzenia.
Kopiowanie danych
Jak wynika z powyższego, czynem nieuczciwej konkurencji jest m.in. nieuprawnione kopiowanie dokumentów objętych tajemnicą przedsiębiorstwa. Jeden z takich przypadków przedstawiono w poniższym przykładzie, zaczerpniętym z wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 8 marca 2022 roku, II PSKP 91/21.
Przykład 1.
Pracownik przed odejściem z pracy przeniósł (skopiował) na prywatny komputer bazę danych klientów i potencjalnych klientów pracodawcy, w której znajdowały się również informacje niedostępne publicznie. Miał świadomość tego, że są to dane poufne, wobec których pracodawca podjął niezbędne czynności dla ich ochrony. Tym samym pracownik dopuścił się czynu nieuczciwej konkurencji. Nie miało przy tym znaczenia, że informacje te nie zostały przekazane przez niego innym podmiotom (zewnętrznym). Wystarczy bowiem, że znalazły się w rękach byłego pracownika jako osoby nieuprawnionej do dysponowania nimi, co potencjalnie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, stwarzając możliwość wykorzystana ich przez podmiot konkurencyjny. Były pracownik w sposób bezprawny pozyskał informację handlową o wymiernej wartości ekonomicznej. Wartość skopiowanej bazy danych wynikała z tego, że zawierała ona wyselekcjonowane grono podmiotów (kontrahentów), które rzeczywiście uczestniczą w obrocie ściśle określonymi towarami i usługami i które pozostają w stałych kontaktach handlowych z danym przedsiębiorcą oraz podmiotów, z którymi ten przedsiębiorca zamierza wejść w relacje gospodarcze, a których ustalenie jest poprzedzone choćby wstępnym rozeznaniem dotyczącym rynku zbytu określonych towarów i usług. Powstawała ona latami i była sukcesywnie aktualizowana. Nie był to więc zbiór dostępnych powszechnie w internecie danych teleadresowych firm, ale szczegółowa informacja o rynku zbytu towarów i usług danego przedsiębiorcy i planach jego rozszerzenia, a więc informacja o doniosłym znaczeniu z punktu widzenia prowadzonej działalności gospodarczej. „Wyprowadzanie” z firmy poufnych dokumentów i gromadzenie ich dla własnych celów pracownika pozostawało w sprzeczności z jego podstawowym obowiązkiem dbałości o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia. Działanie takie stanowiło także zagrożenie interesów przedsiębiorcy przez wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Jeśli poufny charakter informacji wynika z jej wymiernej wartości ekonomicznej (gospodarczej), to pozostawanie takiej informacji poza domeną przedsiębiorcy stwarza istotne zagrożenie jego interesów. W szczególności transferowanie dokumentów pracodawcy z jego serwera na prywatną pocztę elektroniczną pracownika należy kwalifikować jako naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych oraz jako czyn nieuczciwej konkurencji.
Zbieg odpowiedzialności wynikającej z przepisów Kodeksu pracy z odpowiedzialnością określoną w Ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji wiązać się może dla pracownika z dolegliwymi konsekwencjami porządkowymi, materialnymi, a nawet karnymi.
