Wbrew wolności słowa i informacji tajemnica zawodowa dalej odgrywa ważną rolę w życiu społecznym. Mimo że przepisy prawa nie odnoszą się do niej bezpośrednio, to wiele wewnętrznych regulacji określonych grup zawodowych zastrzega obowiązek utrzymania w tajemnicy wszystkiego, co zostało ujawnione w trakcie czynności wykonywanych w związku z pełnieniem danego stanowiska. Dotyczy to między innymi lekarzy, dziennikarzy, adwokatów, notariuszy czy żołnierzy zawodowych. Zdziwić może jednak fakt, że ta instytucja dotyczy także twórców. Tajemnica autorska została wskazana w ustawie o prawie autorskim. Dotyczy ona w szczególności zachowania w tajemnicy źródeł informacji wykorzystanych w utworze.
Tajemnica autorska – co mówi o niej ustawa?
Tajemnica autorska znajduje się w art. 84 ustawy o prawie autorskim. Przepis ten nakazuje, aby twórca, a na jego żądanie również wydawca lub producent, zachowali w tajemnicy źródła informacji wykorzystane w utworze oraz nie ujawniali związanych z tym dokumentów. Jednocześnie ujawnienie tajemnicy jest dozwolone, o ile osoba, która ją powierzyła, zezwoliła na to. Z tajemnicy autorskiej może również zwolnić właściwy sąd w swoim postanowieniu.
Tajemnica autorska stanowi wyjątek od ogólnej zasady wolności informacji. Uznaje się, że informacji nie można zmonopolizować, gdyż byłaby to nadmierna ingerencja w zasadę wolności słowa i swobodę komunikowania się. Stąd też nie można uznawać, że twórca musi utrzymywać w sekrecie wszystko, co pozyskał w trakcie tworzenia dzieła. Chodzi tu o „tajemnicę” w ścisłym znaczeniu tego słowa.
Definiując pojęcie tajemnicy, wskazać trzeba, że są to dane lub informacje, których ujawnienie osobom nieuprawnionym jest zakazane ze względu na normy prawne lub inne normy społeczne. Jednocześnie złamanie tajemnicy mogłoby narazić na szkodę w zdrowiu lub majątku osobę, która zastrzegła określone informacje. Wynika z tego, że danych, które są ogólnie znane lub są oczywiste, nie można uznawać za sekret.
Próbując przełożyć powyższe na praktykę, należy traktować tajemnicę autorską analogicznie do tajemnicy przedsiębiorstwa. W końcu twórcy w większości to również przedsiębiorcy. Przez taką tajemnicę należy zatem rozumieć informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Czego dokładnie dotyczy tajemnica autorska?
Jak wskazuje art. 84 ustawy o prawie autorskim, obowiązek zachowania tajemnicy dotyczy źródeł informacji wykorzystanych w utworze oraz związanych z tym dokumentów. Zwrot „źródła informacji” dotyka tożsamości osoby powierzającej tajemnicę. Nie mogą być zatem ujawniane żadne dane, na podstawie których możliwe byłoby zidentyfikowanie osoby powierzającej twórcy tajemnicę. Z kolei sformułowanie „związane z tym dokumenty” oznacza wszelkiego rodzaju dokumenty, które zawierają treść tajemnicy, tj. mają informację, która została przez informatora objęta tajemnicą. Może to być np. korespondencja mailowa albo nagranie z rozmowy z informatorem.
Istotne jest, że obowiązek dochowania tajemnicy dotyczy wyłącznie źródeł informacji i dokumentów wykorzystanych w danym utworze. Jeśli zatem „dzieło” nie posiada elementów wymaganych, aby stać się utworem w rozumieniu prawa autorskiego, omawiany przepis nie ma zastosowania.
Kiedy tajemnica autorska obowiązuje?
Powstanie tajemnicy zawodowej jest sytuacją wyjątkową. Nie jest tak, że twórcę niejako „z urzędu” obowiązuje tajemnica wobec wszystkiego tego, czego dowiedział się w trakcie tworzenia swojego dzieła.
Aby tajemnica autorska mogła powstać niezbędne jest spełnienie łącznie dwóch warunków:
- udzielający informacji przed lub w trakcie jej przekazywania wyraźnie zastrzegł obowiązek jej nieujawniania bądź określił zakres tajemnicy;
- utwór już powstał.
Jednocześnie omawiana instytucja nie wyłącza możliwości stosowania przepisów o tajemnicy zawodowej, zobowiązaniach umownych, osobistych i majątkowych prawach autorskich czy też ochronie dóbr osobistych.
Aby powstała tajemnica autorska, określone informacje muszą więc zostać jasno i jednoznacznie zastrzeżone przez informatora. Nie ma tutaj znaczenia forma, w jakiej wyda on swoje oświadczenie woli. Ważne jest jedynie, aby forma ta była zrozumiała dla osoby, której zostaje powierzona tajemnica.
Trzeba pamiętać, że nie tylko twórca może zostać objęty obowiązkiem zachowania dla siebie danej tajemnicy autorskiej, lecz także wydawca i producent. Tutaj również nie obowiązuje żadna szczególna forma. Wystarczy, aby odbiorcy żądania zrozumieli, czego oczekuje od nich twórca.
Zwolnienie z tajemnicy autorskiej
Powstała tajemnica autorska może zostać uchylona. Dzieje się tak w dwóch przypadkach:
- kiedy informator wyrazi zgodę na ujawnienie tajemnicy lub
- kiedy sąd wyda postanowienie w przedmiocie uchylenia tajemnicy.
Co do pierwszej okoliczności, nie ma tutaj większych problemów z interpretacją tego przepisu. Osoba, która zastrzegła tajemnice, może następnie „wycofać” swoje oświadczenie woli. W tym wypadku również nie ma znaczenia forma, w jakiej zostanie to dokonane. Ważne, aby owo cofnięcie było jasne i zrozumiałe przez odbiorców. To samo dotyczy twórcy, który zażądał zachowania w sekrecie określonych informacji przez wydawcę lub producenta. Sytuacja jest analogiczna.
Nieco więcej problemów może być z przypadkiem, kiedy to tajemnicę uchyla sąd. Prawodawca nie wyjaśnił bowiem, jaki sąd jest właściwy w tych sprawach oraz w jakim trybie powinien tego dokonywać. Jedyne, co jest wiadome, to że orzeczenie w omawianym przedmiocie musi mieć formę postanowienia.
Ponadto sam twórca może zwolnić się z obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli otrzymane informacje przestały być tajemnicą. Dzieje się tak, gdy zostały już one ujawnione przez inne źródło.
Tajemnica autorska a procedura karna
W praktyce sądy wobec tajemnicy autorskiej najczęściej wykorzystują procedurę karną. Przyjmowane jest bowiem, że jest to jedna z tajemnic zawodowych wskazanych w Kodeksie postępowania karnego (kpk). Zgodnie zatem z tymi przepisami osoby obowiązane do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej.
Przepis regulujący tajemnicę autorską ma charakter szczególny wobec przepisów kpk. W omawianym przypadku z tajemnicy nie może zwalniać prokurator. Jest to wyłączna kompetencja sądu.
Aby sąd mógł zwolnić twórcę od tajemnicy autorskiej, muszą zostać łącznie spełnione dwa warunki:
- musi być to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości oraz
- okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.
Postanowienie sądu o zwolnieniu z tajemnicy zawodowej nie może być wydawane niejako z automatu. Jest to poważna i doniosła sprawa. Jak wskazuje Sąd Najwyższy: „Konieczne staje się każdorazowo rozważenie okoliczności konkretnej sprawy i podejmowanie decyzji o zwolnieniu z obowiązku zachowania tajemnicy tylko wtedy, gdy ujawnienie okoliczności objętych tą tajemnicą jest rzeczywiście nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego orzekania, gdyż brak jest w tym przedmiocie innych wystarczających dowodów. Nie wystarczy jedynie przydatność do dokonania ustaleń faktycznych, przesłanka niezbędności dla dobra wymiaru sprawiedliwości wymaga czegoś znacznie więcej” (por. postanowienie SN z 19 maja 2020 roku, sygn. akt: I KZ 8/20).
Powyższe statuuje orzecznictwo sądów powszechnych. Dla przykładu Sąd Apelacyjny w Szczecinie podkreślił, że zwolnienie z tajemnicy zawodowej „winno być stosowane, z uwagi na funkcje i znaczenie tej tajemnicy, jedynie incydentalnie, po starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy obligatoryjnym wypełnieniu ustawowych przesłanek. W szczególności zaś możliwość przeprowadzenia dowodu na podstawie informacji objętych tajemnicą musi być zawsze poprzedzona wnikliwą analizą tego, czy in concreto interesy wymiaru sprawiedliwości w drodze wyjątku uzasadniają naruszenie chronionego przez nią interesu publicznego i prywatnego. Sąd, jako organ stojący na straży praworządności w demokratycznym państwie prawa, bacząc na okoliczność, że tajemnica ta stanowi istotę i esencję wykonywanego zawodu adwokata, musi być w takim wypadku gwarantem zachowania zarówno właściwej formuły procedowania, jak i merytorycznej zasadności wniosku prokuratora, a podjęta decyzja procesowa, zmierzająca do wyjątkowego wzruszenia zakazu dowodowego w imię dobra wymiaru sprawiedliwości, musi w swej logice uwzględniać istotę praw i wolności obywatelskich zawarowanych w Konstytucji RP” (por. postanowienie SA w Szczecinie z 29 października 2013 roku, II AKz 330/13).
