Prowadzenie działalności zorganizowanej nie zawsze musi być nastawione na zysk. Czasami ludzie zrzeszają się po to, aby zrobić coś dobrego dla innych. Może to być niesienie pomocy potrzebującym – osobom chorym, ochrona zwierząt czy próba ratowania środowiska. Takie jednostki organizują się w większe grupy i zakładają fundacje lub stowarzyszenia. Niektórzy są tak pochłonięci tą działalnością, że poświęcają na nią dziennie „pełny etat” albo i dłużej. Pomoc pomocą, ale mimo wszystko coś trzeba jeść. Dlatego też powstaje pytanie, czy wynagrodzenie w fundacji jest możliwe? Jeżeli tak, to dla kogo i w jaki sposób się je otrzymuje?
Fundacja – czym tak właściwie jest?
Mimo że fundacja otrzymała własną ustawę, która reguluje wszelkie aspekty jej działalności, to nie znalazła się tam legalna definicja tego podmiotu. Musimy zatem skorzystać z doktryny, która wypracowała w miarę spójne stanowisko co do opisania tego pojęcia. Zgodnie z nią fundację określa się jako jednostkę organizacyjną typu zakładowego, wyposażoną w przymiot osobowości prawnej, utworzoną z inicjatywy osób fizycznych bądź osób prawnych do realizacji w sposób trwały i na podstawie wpływów uzyskiwanych z przekazanego im majątku, wskazanych w akcie fundacyjnym celów użyteczności publicznej (por. H. Cioch, Fundacje, s. 23).
Prawidłowo funkcjonującą fundację charakteryzują 4 istotne cechy, mianowicie:
- ma osobowość prawną;
- ma cel, majątek oraz odpowiednią strukturę organizacyjną, umożliwiającą wykonanie woli fundatora;
- realizuje wyłącznie cele społecznie lub gospodarczo użyteczne;
- realizuje cele użyteczności publicznej.
Fundacje nie mogą powstawać w każdym celu. Aby dany podmiot uzyskał taki status, musi spełniać ustawowe wymogi. Nie są one jednak zbyt restrykcyjne. Przede wszystkim cele podmiotu muszą być zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej oraz posiadać charakter społecznie lub gospodarczo użyteczny. Zgodność z podstawowymi interesami RP oznacza tyle, że fundacja nie może działać w sprzeczności z obowiązującym porządkiem prawnym.
Społecznie użyteczne działanie fundacji należy rozumieć jako realizowanie zadań powiązanych z funkcjonowaniem administracji publicznej, dopełnianie jej oraz udzielanie pomocy w tych sferach, w których organy administracyjne sobie nie radzą. Za cele mogą zostać obrane między innymi ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.
Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Ustawa wskazuje na możliwość posiadania przez fundację charakteru gospodarczo-użytecznego. Oznacza to zatem, że jak najbardziej podmioty te mogą prowadzić działalność gospodarczą. Mogą przynosić zyski, jednakże nie mogą stać się zwykłym przedsiębiorstwem, którego celem jest wyłącznie zarabianie.
Działalność gospodarcza fundacji musi być powiązana z jej społecznymi celami. Gospodarczy aspekt funkcjonowania podmiotu nie może być celem samoistnym ani też priorytetowym, a jedynie pobocznym. Całość dochodów, jakie uzyska, musi zostać przeznaczona na realizację zadań określonych w statucie.
Za przykład możemy wziąć fundację, która szerzy wiedzę na temat korzyści z zatrudniania osób z niepełnosprawnościami oraz pomaga takim osobom znaleźć pracę. Organizacja ta może przy tym np. prowadzić szkolenia dla pracodawców przygotowujące ich do zatrudnienia oraz współdziałania z osobami z niepełnosprawnościami i pobierać za to opłaty. Jest to działalność nastawiona na zysk, ale jednocześnie jest skorelowana z realizowanym przez fundację celem społecznym.
Wynagrodzenie w fundacji – jak to jest z tymi zarobkami?
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, natomiast jej dochody muszą być wydatkowane zgodnie z jej celem określonym w statucie. Czy to oznacza, że osoby, które w niej pomagają, zawsze muszą robić to za darmo? Nie, fundacja może rozwiązać tę kwestię na kilka różnych sposobów.
Ustawa o fundacjach nie posiada zapisów na temat zatrudnienia członków fundacji. Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że tak robić nie można. To, w jaki sposób będzie wyglądało wynagrodzenie w fundacji, zależy od tego, co fundator zapisze w statucie organizacji.
Praca na zasadzie wolontariatu
Statut może przewidywać, że wszystkie osoby działające w fundacji będą działały pro bono, a prościej – za darmo. Będzie to dotyczyło zarówno wszelkich organów organizacji, takich jak zarząd, oraz innych osób angażujących się w działalność społeczną fundacji.
Nie wydaje się to jednak dobrym rozwiązaniem, aby już na starcie (w czasie powstawania podmiotu) ograniczać sobie możliwości funkcjonowania. Z czasem fundacja może urosnąć, a podejmując coraz to nowe, większe akcje, może wymagać pozyskania osób umiejących zająć się konkretnymi sprawami w pełni profesjonalnie. Tak, jak nie jest niczym „nieetycznym”, że w fundacjach działają grupy wolontariuszy pomagający w niej po godzinach i w czasie wolnym, to już zaangażowanie kogoś na pełny etat, w całości za darmo, może być wręcz niemożliwe.
Jedni otrzymują wynagrodzenie, inni nie
Wynagrodzenie w fundacji jest możliwe, ale kwestia ta nie jest zero-jedynkowa. Fundator może tak określić zasady działania organizacji, że organy fundacji (zarząd, rada fundatorów, rada nadzorcza, komisja rewizyjna) działają społecznie (nieodpłatnie), z kolei osoby zatrudnione do realizowania konkretnych projektów już wynagrodzenie otrzymują. Opłacanie pracowników może być kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizacji. Praca wyłącznie dla idei jest godna pochwały, jednakże na dłuższą metę może stać się uciążliwa. Nie da się przy tym ukryć, że większość z nas, wiedząc, że na końcu czeka nas nagroda, pracuje o wiele efektywniej. Ponadto istnieje wówczas szansa na zatrudnienie osób, dla których może i cele fundacji nie są ważne, jednak mają kompetencje i umiejętności, których nie jest w stanie zastąpić żaden z wolontariuszy.
Możliwe jest również zapisanie w statucie, że zarabiać będą mogli np. członkowie zarządu, natomiast reszta osób będzie musiała to robić nieodpłatnie. Taka konfiguracja wydaje się jednak mało sprawiedliwa i może być odczytywana jako chęć cynicznego wzbogacenia się na „idei”, rękami osób trzecich, wierzących w nią i oddających swój czas za darmo.
Wynagrodzenie w fundacji dla wszystkich
Statut może również stanowić, że wynagrodzenie w fundacji obejmie wszystkie osoby działające w niej, niezależnie czy chodzi o członków zarządu, czy „zwykłych” pracowników.
Takie rozwiązanie oznacza spore koszty dla organizacji, a co za tym idzie – konieczność stałego dbania o odpowiedni poziom zysku, czy to przez poszukiwanie sponsorów, czy też przez rozwijanie działalności gospodarczej. Taki zabieg zwiększa jednak profesjonalizm w działaniu fundacji, jest ona bowiem w stanie angażować na stałe do swoich projektów osoby z odpowiednimi kwalifikacjami, umiejętnościami i doświadczeniem. Koniec końców inwestowanie w pracowników może dawać większe korzyści dla działań społecznych fundacji niż liczenie wyłącznie na wolontariuszy. Chęć niesienia pomocy nie oznacza wcale, że nie można przy tym uzyskiwać stosowanego wynagrodzenia za wykonaną pracę.
Zatrudnienie w fundacji – jakie mamy możliwości?
W zasadzie w kwestii zatrudnienia pracowników fundacja nie różni się od innych podmiotów działających na rynku. W zależności od rodzaju wykonywanych obowiązków organizacja może zawierać umowy o pracę (każdy jej rodzaj) oraz umowy cywilnoprawne, takie jak zlecenie czy o dzieło. W przypadku tzw. śmieciówek fundacja stosuje odpowiednie przepisy prawa cywilnego. Do umowy o pracę zastosowanie ma Kodeks pracy. Więcej o stosunku pracy pisaliśmy w artykule Umowa o pracę – poznaj podstawowe informacje.
Z racji tego, że fundacja podlega pod takie same zasady zatrudnienia co inne podmioty gospodarcze, obowiązują ją również przepisy o minimalnym wynagrodzeniu. Oznacza to, że nie można zatrudniać pracowników w fundacji za niższe stawki niż te minimalne określone przez prawodawcę. Dla przypomnienia minimalna krajowa w 2024 roku wynosi:
- od 1 stycznia 2024 roku – 4242 zł brutto;
- od 1 lipca 2024 roku – 4300 zł brutto.
Z kolei w przypadku umowy zlecenie minimalna stawka godzinowa to:
- od 1 stycznia 2024 roku – 27,70 zł;
- od 1 lipca 2024 roku – 28,10 zł.
Umowa z członkiem zarządu fundacji
Tym, na co należy zwrócić szczególną uwagę, powołując fundację i tworząc jej struktury, jest fakt, że zarząd działający w imieniu fundacji nie może zawierać umów z członkami tego organu. Przepis art. 108 Kodeksu cywilnego stanowi wprost, że pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa, albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.
Potwierdził to zresztą Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29 stycznia 2016 roku (sygn. akt: II CSK 231/14), zauważając, że organy zarządzające określoną osobą prawną nie powinny samodzielnie decydować o wierzytelnościach przysługujących im wobec podmiotów zarządzanych. Wynagrodzenie członków zarządu z całą pewnością stanowi taką wierzytelność.
Co zatem w takiej sytuacji? Sposób zatrudnienia członków organów fundacji oraz sposób jej reprezentacji powinien zostać określony w statucie. Najczęstszym sposobem rozwiązania omawianego zagadnienia jest ustalenie, że w umowach między fundacją a członkami zarządu tę pierwszą będzie reprezentowała rada fundacji (czy też rada nadzorcza). Reprezentantem organizacji przy tego typu zobowiązaniach może być również fundator. Wymogiem jest jednak, aby nie wchodził on w skład zarządu.
