Osoby prawne mogą występować pod różnymi postaciami. Część z nich jest uprawniona do wykonywania jakiejkolwiek działalności gospodarczej, inne mogą zajmować się tylko określonymi sprawami, niektóre zaś mają całkowity zakaz wykonywania działalności. W artykule przedstawiamy, czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Czym jest fundacja?
Fundacja jest formą prawną organizacji pozarządowych, tuż obok stowarzyszenia drugą pod względem popularności w Polsce. Zgodnie z treścią art. 1 i 2 ustawy o fundacjach fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak:
ochrona zdrowia,
rozwój gospodarki i nauki,
oświata i wychowanie,
kultura i sztuka,
opieka i pomoc społeczna,
ochrona środowiska,
opieka nad zabytkami.
Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Pamiętajmy, że siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
„Okoliczność, iż fundacja może być ustanowiona nie tylko dla celów gospodarczych, ale również dla celów społecznie użytecznych nie zmienia faktu, że nie jest to jednostka organizacyjna kreowana przez obywateli jako organizacja społeczna, lecz powstaje w wyniku złożenia odpowiedniego oświadczenia woli osoby fizycznej wyrażonej w formie aktu notarialnego, tzw. aktu fundacyjnego i stanowi masę majątkową, która ma służyć określonym celom fundacji”.
Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Powszechnie przyjęło się, że fundacje są organizacjami głównie o charakterze dobroczynnym – pomagają w określonych sytuacjach, np. poprzez organizowanie happeningów lub zbiórki pieniędzy. Zdecydowana większość osób uważa, że fundacja nie ma prawa do wykonywania działalności gospodarczej, ponieważ wiązałoby się to z uzyskiwaniem przez nią dochodów (a więc z działalnością typowo zarobkową).
Okazuje się, że fundacje mogą wykonywać działalność gospodarczą, choć ustawodawca w pewnym sensie ogranicza ich swobodę w tym zakresie. Jak stanowi bowiem art. 5 ust. 5 i 6 ustawy o fundacjach omawiane podmioty mogą prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji ich celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 zł. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może określić ulgi i zwolnienia z tytułu przeznaczenia zysków z działalności gospodarczej fundacji na realizację jej zadań statutowych, inne niż ulgi i zwolnienia określone w innych ustawach.
Zakres wykonywanej przez fundację działalności gospodarczej jest więc ograniczany zakresem jej statutu. Innymi słowy, fundacje mogą prowadzić działalność zarobkową tylko w tych obszarach, w których działają oficjalnie.
Przykład 1.
Fundacja X została powołana w celu promowania ochrony zabytków na terenie Lubelszczyzny – jest to jej jedyny zakres działania, który został określony w statucie. Fundacja ta zamierza jednak rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony zdrowia – planuje zatrudniać lekarzy w ramach prywatnej opieki zdrowotnej dla seniorów. Władze fundacji chciałyby przeznaczyć przyszłe zyski z takiej działalności na wsparcie projektów z zakresu ochrony zabytków. W tej sytuacji fundacja nie ma jednak możliwości prowadzenia planowanej działalności, ponieważ nie mieści się ona w zakresie jej statutowych zadań. Fundacja X może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie wtedy, gdy będzie się ona wiązała z ochroną zabytków.
Przykład 2.
Fundacja X zajmuje się ochroną zdrowia oraz opieką i pomocą społeczną – te dwa rodzaje działalności zostały wpisane do jej statutu jako główne zadania. W związku z chęcią zebrania nowych funduszy na rozwój fundacji chciałaby ona rozpocząć działalność gospodarczą w zakresie odpłatnego świadczenia prywatnych usług medycznych. Władze fundacji obawiają się jednak, że jedyną działalnością, którą mógłby podjąć ten podmiot, jest działalność łącząca dwa zadania fundacji – ochronę zdrowia oraz opiekę i pomoc społeczną. W tym przypadku działalność gospodarcza może zostać podjęta, ponieważ odnosi się ona do co najmniej jednego zakresu działalności statutowej tego podmiotu. Nie ma obowiązku, aby planowana działalność gospodarcza odnosiła się do wszystkich statutowych zadań fundacji.
Obowiązki fundacji prowadzącej działalność gospodarczą
Jeśli fundacja zdecyduje się na podjęcie zarobkowej działalności gospodarczej, musi pamiętać o terminowym wypełnianiu obowiązków prawno-skarbowych. W świetle prawa takie fundacje są traktowane tak jak reszta przedsiębiorców – podlegają tym samym regułom podatkowym, muszą więc opłacać podatek dochodowy, a niekiedy także i podatek od towarów i usług (VAT).
Fundacja wykonująca działalność gospodarczą musi corocznie składać sprawozdanie finansowe do właściwego dla siebie urzędu skarbowego oraz Krajowego Rejestru Sądowego. W tym drugim przypadku można to zrobić wyłącznie w formie elektronicznej – niezbędne jest posiadanie aktywnego konta w Portalu Rejestrów Sądowych.
W przypadku fundacji będących podatnikami VAT muszą one pamiętać o konieczności naliczania tego podatku przy swoich transakcjach oraz o comiesięcznym lub kwartalnym rozliczaniu się z urzędem skarbowym z tego tytułu.
Działalność gospodarcza fundacji wymaga także prowadzenia bardziej szczegółowej księgowości – niezbędne staje się wyodrębnienie przychodów oraz kosztów prowadzonej działalności. Obowiązkowe jest także opłacanie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) – rozlicza się go co miesiąc do 20-go dnia każdego następnego miesiąca.
Warto w tym miejscu podkreślić, że fundacja prowadząca działalność gospodarczą nie ma możliwości korzystania z usług wolontariuszy. Jedyną możliwością jest zatrudnienie osób na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej – konieczne jest ustalenie wynagrodzenia za świadczone usługi na rzecz fundacji.
Równie ważną informacją jest to, że zyski uzyskiwane przez fundację z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie mogą być przeznaczane na dowolne cele. Ustawodawca wymaga, aby były one przeznaczane na dalszy rozwój działalności gospodarczej lub na cele statutowe tego podmiotu.
Przykład 3.
Fundacja X prowadzi działalność gospodarczą w zakresie opieki nad zabytkami – taki jest też jej cel statutowy. W 2021 roku fundacja osiągnęła spore zyski ze sprzedaży, w związku z czym jej władze postanowiły udzielić premii finansowej członkom zarządu (osoby te zamierzają wykorzystać dodatkowe pieniądze na opłacenie drogich wakacji dla siebie i swoich rodzin). Taka dyspozycja pieniężna nie jest jednak możliwa, ponieważ naruszałaby obowiązujące przepisy. Zyski fundacji mogą być przeznaczone w tym przypadku wyłącznie na dalszy rozwój prowadzonej działalności (np. inwestycje) albo na cele związane z opieką nad zabytkami.
Zmiana statutu fundacji a działalność gospodarcza
Zdarza się, że fundacja chciałaby podjąć działalność gospodarczą, która nie wiąże się w żaden sposób z jej działalnością statutową. Jest to dopuszczalne, ale tylko, gdy uprzednio dokonana zostanie zmiana statutu. Fundacja będzie musiała w tym celu zmienić swój zakres działalności statutowej, tak aby bez przeszkód mogła podjąć odpowiednią działalność gospodarczą. Zmiana statutu możliwa jest w każdym czasie, aczkolwiek wymaga zgłoszenia odpowiedniego wniosku do KRS – obecnie można go złożyć wyłącznie drogą elektroniczną poprzez Portal Rejestrów Sądowych.
Podsumowanie
Fundacja należy do kategorii organizacji pozarządowych, które są uprawnione do wykonywania zarobkowej działalności gospodarczej. Taka działalność musi jednak pokrywać się z zakresem działalności statutowej tego podmiotu. Wykonywanie działalności gospodarczej przez fundację powoduje, że jest ona utożsamiana z przedsiębiorcą, co oznacza, że podlega takim samym obowiązkom prawno-skarbowym, jak inne osoby wykonujące działalność zarobkową. Zyski z działalności fundacji mogą być przeznaczane wyłącznie na dalszy rozwój takiej działalności lub cele statutowe fundacji.
