Systemy ubezpieczeń społecznych należą do dziedzin objętych integracją europejską. Ma to swój wyraz m.in. przy ustalaniu uprawnień do zasiłku chorobowego. Dzięki zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia chorobowego z różnych państw unijnych, wielu pracowników może otrzymać zasiłek chorobowy bez okresu wyczekiwania tuż po powrocie do Polski.
Prawo do zasiłku chorobowego
Zasiłek chorobowy przysługuje osobie objętej ubezpieczeniem chorobowym, czyli ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, określonym w Ustawie z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, która stała się niezdolna do pracy z powodu choroby w czasie trwania tego ubezpieczenia. Na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:
w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
z powodu przebywania w: stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego lub szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów
(art. 6 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Jak wynika z powyższego, objęcie ubezpieczeniem chorobowym jest warunkiem nabycia prawa do zasiłku chorobowego przez osobę niezdolną do pracy z przyczyn zdrowotnych. Jednak wspomniane prawo powstaje dopiero po upływie pewnego okresu trwania ubezpieczenia nazywanego okresem wyczekiwania.
Okres wyczekiwania
Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:
po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;
po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
Do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli:
przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub
była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Okres wyczekiwania wynoszący 30, ewentualnie 90 dni nie dotyczy następujących kategorii ubezpieczonych, którym prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego:
absolwentów szkół lub uczelni lub osób, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, gdy zostały objęte ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej;
osób, których niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;
ubezpieczonych obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego;
posłów i senatorów, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji;
funkcjonariuszy Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pracy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 Ustawy z dnia 16 listopada 2016 roku – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej i stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej
(art. 4 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Ze szczególnym przypadkiem nabycia prawa do otrzymywania zasiłku chorobowego możemy mieć do czynienia wówczas, gdy dana osoba podejmuje pracę w Polsce po okresie pobytu za granicą. Jeżeli przed powrotem do kraju była ona objęta ubezpieczeniem chorobowym w innym państwie, to okres ubezpieczenia może podlegać sumowaniu z okresem ubezpieczenia w Polsce. W konsekwencji osoba taka może nabyć prawo do zasiłku bez okresu wyczekiwania.
Zasiłek chorobowy bez okresu wyczekiwania a praca za granicą
W art. 6 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ustalono zasadę sumowania okresów ubezpieczeń, którymi dana osoba była objęta w różnych państwach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii. Zgodnie z tym przepisem właściwa instytucja państwa członkowskiego, której ustawodawstwo uzależnia:
nabycie, zachowanie, przysługiwanie lub odzyskanie prawa do świadczeń;
objęcie przez ustawodawstwo lub
dostęp do ubezpieczenia obowiązkowego, fakultatywnego kontynuowanego lub dobrowolnego bądź zwolnienie z niego
– od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, bierze pod uwagę w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione na podstawie ustawodawstwa każdego innego państwa członkowskiego, tak jakby były to okresy spełnione na podstawie stosowanego przez nie ustawodawstwa.
Wymiana informacji i sposób sumowania okresów ubezpieczenia
Stosowaniu wyżej przywołanego przepisu służy regulacja zawarta w art. 12 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Zgodnie z nią właściwa instytucja – w przypadku Rzeczypospolitej Polskiej: Zakład Ubezpieczeń Społecznych – kontaktuje się z instytucjami państw członkowskich, których ustawodawstwu zainteresowany (osoba, która ma otrzymywać zasiłek chorobowy) również podlegał, w celu ustalenia wszystkich okresów spełnionych zgodnie z ich ustawodawstwem.
Obowiązuje generalna reguła, że odpowiednie okresy ubezpieczenia, pracy najemnej, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego są dodawane do okresów spełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdego innego państwa członkowskiego, o ile jest to konieczne do celów stosowania art. 6 rozporządzenia nr 883/2004, pod warunkiem że okresy te się nie pokrywają.
ZUS uzyskuje potwierdzenie okresów ubezpieczenia za granicą w dokumencie SED S040, który zastąpił wcześniej stosowany formularz E 104 – „Zaświadczenie dotyczące sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania. Choroba – macierzyństwo – śmierć (zasiłek)”. W związku z tym pracodawca (płatnik składek) zatrudniający pracownika powinien wystąpić do właściwego ze względu na swoją siedzibę oddziału ZUS o uzyskanie potwierdzenia okresów ubezpieczenia przez instytucję właściwą danego państwa członkowskiego.
Przykład 1.
Pracownik zatrudniony w firmie w Berlinie i objęty z tego tytułu w Niemczech ubezpieczeniami społecznymi, po przepracowaniu dwóch lat przeniósł się do Polski. Stosunek pracy łączący go z firmą niemiecką został rozwiązany 31 marca 2025 roku. W Polsce pracownik podjął zatrudnienie u nowego pracodawcy 28 kwietnia 2025 roku i od tego dnia został objęty ubezpieczeniem chorobowym w ramach polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. W związku z tym, że przerwa między okresami ubezpieczenia w Niemczech i w Polsce nie przekroczyła 30 dni, okres ubezpieczenia w Niemczech podlegał zsumowaniu z okresem ubezpieczenia w Polsce. W konsekwencji pracownikowi przysługuje w Polsce prawo do zasiłku chorobowego w razie wystąpienia niezdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych, od pierwszego dnia zatrudnienia u polskiego pracodawcy, czyli bez okresu wyczekiwania. ZUS uzyskał od niemieckiej instytucji, właściwej w sprawach ubezpieczeń społecznych, potwierdzenie okresu ubezpieczenia w Niemczech w dokumencie SED S040.
O ile państwa Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii objęte są jednolitą regulacją dotyczącą sumowania okresów ubezpieczenia, o tyle stosowanie zasady sumowania w odniesieniu do systemów ubezpieczeń społecznych innych państw zależy każdorazowo o istnienia i treści łączących te państwa umów.
