Zastrzeżenie numeru PESEL - co nam daje i jak to zrobić?

W dobie szybkiego rozwoju technologii umożliwiających łatwe zawieranie różnego rodzaju transakcji, również na odległość, wzrastają zagrożenia związane z kradzieżą tożsamości, czyli podawaniem się za inne osoby w celu osiągnięcia określonych korzyści, szczególnie o charakterze finansowym (kredyty, pożyczki itp.). Jednym z instrumentów służących ograniczeniu wspomnianych zagrożeń jest zastrzeżenie numeru PESEL. Jak tego dokonać - omawiamy w poniższym artykule.

Ewidencja ludności i numer PESEL

Ewidencja ludności polega na rejestracji podstawowych danych identyfikujących tożsamość oraz status administracyjnoprawny osób fizycznych. Prowadzi się ją w Powszechnym Elektronicznym Systemie Ewidencji Ludności, który stanowi rejestr PESEL, oraz w rejestrach mieszkańców prowadzonych w systemie teleinformatycznym. Utrzymanie i rozwój rejestru PESEL zapewnia minister właściwy do spraw informatyzacji (art. 2–3, art. 6 ust. 2 Ustawy z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności, dalej „u.e.l.”).

Osobie, której dane są gromadzone w rejestrze PESEL, minister właściwy do spraw informatyzacji nadaje numer identyfikacyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności, który stanowi numer PESEL. Jest to 11-cyfrowy symbol numeryczny jednoznacznie identyfikujący osobę fizyczną, zawierający datę urodzenia, numer porządkowy, oznaczenie płci oraz liczbę kontrolną, przy czym:

1. data urodzenia zawarta jest w pierwszych sześciu cyfrach w następującej kolejności: dwie ostatnie cyfry roku urodzenia, miesiąc urodzenia wraz z zakodowanym stuleciem urodzenia oraz dzień urodzenia;

2. stulecie urodzenia kodowane jest poprzez dodanie do liczby oznaczającej miesiąc urodzenia:

1. liczby 80 – w przypadku osób urodzonych w latach 1800–1899,

2. liczby 0 – w przypadku osób urodzonych w latach 1900–1999,

3. liczby 20 – w przypadku osób urodzonych w latach 2000–2099;

3. liczby oznaczające rok, miesiąc lub dzień, będące liczbami jednocyfrowymi, poprzedza się cyfrą „0”, z zastrzeżeniem zasady określonej w pkt 2;

4. numer porządkowy osoby zawarty jest w cyfrach od siódmej do dziesiątej, przy czym ostatnia cyfra numeru porządkowego zawiera oznaczenie płci: cyfrę parzystą (w tym „0”) dla kobiet, a cyfrę nieparzystą dla mężczyzn;

5. jedenasta cyfra numeru PESEL jest liczbą kontrolną umożliwiającą elektroniczną kontrolę poprawności nadanego numeru identyfikacyjnego (art. 15 ust. 1 i 3 u.e.l.).

Ochrona przed skutkami kradzieży tożsamości

22 lipca 2023 roku weszła w życie Ustawa z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości. Przepisy te obowiązywać będą w pełni od 1 lipca 2024 roku. Akt ten wprowadza omówioną dalej instytucję zastrzeżenia numeru PESEL (patrz art. 23a–23p u.e.l.), która wraz z innymi rozwiązaniami ma zapobiegać zaciąganiu na skradzione dane identyfikujące osobę różnego rodzaju zobowiązań w postaci np. kredytów i pożyczek oraz otwierania rachunków rozliczeniowych przeznaczonych do wykorzystania w działalności przestępczej. Regulacja ta ma również chronić prawa do nieruchomości przez nałożenie konieczności sprawdzania przez notariuszy, czy numer PESEL jest zastrzeżony, w przypadku sprzedaży lub obciążania nieruchomości.

Ustawa przewiduje m.in., że od 1 czerwca 2024 roku:

• bank krajowy, instytucja kredytowa, oddział instytucji kredytowej oraz oddział banku zagranicznego nie będą mogły domagać się od konsumenta i jego następców prawnych zaspokojenia roszczenia z tytułu zawarcia umowy rachunku bankowego, kredytu, pożyczki, leasingu itp., ani zbyć wierzytelności powstałej z tej umowy, jeżeli w chwili zawarcia umowy, z której wynika dochodzone roszczenie, numer PESEL tego konsumenta był zastrzeżony w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL (patrz art. 105d ust. 3 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe);
• kredytodawca nie będzie mógł domagać się, z pewnymi wyjątkami, od konsumenta i jego następców prawnych zaspokojenia roszczenia z tytułu zawarcia umowy o kredyt konsumencki ani zbyć wierzytelności powstałej z tej umowy, jeżeli w chwili zawarcia umowy, z której wynika dochodzone roszczenie, numer PESEL konsumenta był zastrzeżony w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL (patrz art. 9b ust. 2 Ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim);
• dostawca usług płatniczych nie będzie mógł domagać się od konsumenta i jego następców prawnych zaspokojenia roszczenia z tytułu zawarcia umowy rachunku płatniczego lub kredytu w rachunku płatniczym, ani zbyć wierzytelności powstałej z tej umowy, jeżeli w chwili zawarcia umowy, z której wynika dochodzone roszczenie, numer PESEL konsumenta był zastrzeżony w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL (patrz art. 4b ust. 2 Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych).

Rejestr zastrzeżeń

Minister właściwy do spraw informatyzacji prowadzi rejestr zastrzeżeń numerów PESEL w celu zapobiegania negatywnym konsekwencjom nieuprawnionego wykorzystania danych osobowych osób, które dokonają zastrzeżenia numeru PESEL. W rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL gromadzone są dane dotyczące osób pełnoletnich:

• numer PESEL;
• informacja o zastrzeżeniu numeru PESEL;
• informacja o chwili zastrzeżenia numeru PESEL;
• informacja o cofnięciu zastrzeżenia numeru PESEL;
• informacja o chwili cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL;
• oznaczenie organu albo podmiotu rejestrującego zastrzeżenie albo cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL.

Zastrzeżenie numeru PESEL - jak tego dokonać?

Przez zastrzeżenie numeru PESEL rozumie się zamieszczenie w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL informacji o zastrzeżeniu. Rejestrując zastrzeżenie i cofnięcie zastrzeżenia w rejestrze, odnotowuje się chwilę dokonania tej czynności oznaczaną jako dzień, godzina, minuta i sekunda. Nie można dokonać zgłoszenia zastrzeżenia numeru PESEL przez 30 minut od chwili, w której dokonano cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL.

Osobie pełnoletniej, której dane są gromadzone w rejestrze PESEL, umożliwia się nieodpłatne zastrzeżenie i cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL. Zastrzeżenia i cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL dokonuje się:

• przy użyciu usługi elektronicznej udostępnionej przez ministra właściwego do spraw informatyzacji po odpowiednim uwierzytelnieniu (przy pomocy profilu zaufanego, podpisu kwalifikowanego, e-dowodu lub danych do logowania do bankowości elektronicznej) lub
• na wniosek składany osobiście w organie dowolnej gminy na piśmie utrwalonym w postaci papierowej, opatrzonym własnoręcznym podpisem.

W przypadku niemożności złożenia wniosku o zastrzeżenie numeru PESEL spowodowanej chorobą, niepełnosprawnością lub inną niedającą się pokonać przeszkodą, zastrzeżenia można dokonać przez pełnomocnika. W imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych albo posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych wniosek o zastrzeżenie albo cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL może złożyć opiekun prawny albo kurator.

Wniosek o zastrzeżenie albo cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL zawiera:

• numer PESEL;
• nazwisko i imię (imiona);
• adres poczty elektronicznej lub numer telefonu komórkowego;
• własnoręczny podpis wnioskodawcy albo adnotację o przyczynie braku podpisu;
• nazwisko i imię (imiona) oraz rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości opiekuna prawnego lub kuratora;
• nazwisko i imię (imiona), rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości pełnomocnika oraz uzasadnienie okoliczności niemożności złożenia wniosku osobiście przez wnioskodawcę;
• informację o wyrażeniu zgody na przekazanie danych do rejestru danych kontaktowych osób fizycznych.

Zastrzeżenie numeru PESEL - weryfikacja informacji 

Każdy może nieodpłatnie zweryfikować informację o aktualnym zastrzeżeniu numeru PESEL albo zastrzeżeniu numeru PESEL w określonej przez weryfikującego chwili, przy użyciu usługi elektronicznej udostępnionej przez ministra właściwego do spraw informatyzacji. Skorzystanie z tej usługi jest możliwe po:

• uwierzytelnieniu zainteresowanego przy pomocy profilu zaufanego, podpisu kwalifikowanego, e-dowodu lub danych do logowania do bankowości elektronicznej, lub
• wskazaniu numeru PESEL oraz serii i numeru ostatniego wydanego dowodu osobistego lub dokumentu paszportowego zamieszczonych w rejestrze PESEL – w przypadku weryfikacji zastrzeżenia numeru PESEL obywatela polskiego;
• wskazaniu numeru PESEL oraz serii i numeru ostatniego dokumentu podróży cudzoziemca lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo zamieszczonego w rejestrze PESEL – w przypadku weryfikacji zastrzeżenia numeru PESEL cudzoziemca.

Organ dowolnej gminy, na wniosek zainteresowanej osoby złożony na piśmie utrwalonym w postaci papierowej, opatrzony własnoręcznym podpisem, lub w postaci elektronicznej, opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, obowiązany jest wydać zaświadczenie zawierające pełny lub częściowy odpis danych dotyczących tej osoby przetwarzanych w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL.

Zastrzeżenie numeru PESEL ma zapobiegać negatywnym skutkom kradzieży tożsamości, ewentualnie zmniejszeniu uciążliwości tych skutków.