Wycofanie się z biznesu w aktualnych warunkach rynkowych staje się coraz bardziej „popularną” decyzją. Może na nią wpływać wiele czynników np. przejście przedsiębiorcy na emeryturę, przebranżowienie się czy zmiana miejsca zamieszkania, jednakże najczęściej spotykanym powodem jest właśnie problem natury finansowej. Zbyt duża konkurencja, niewłaściwy marketing, zmiana przyzwyczajeń klientów lub nader dolegliwe obciążenia fiskalne – niezależnie od tego, co bezpośrednio wpłynęło na decyzję właściciela firmy, nie zawsze ostatnie słowo w sprawie będzie należało do niego. Pomimo faktu, że tylko jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą albo jest udziałowcem w spółce prawa handlowego, to decyzja o sprzedaży przedsiębiorstwa lub udziałów nie zawsze będzie zależała wyłącznie od niego. W tego typu czynnościach trzeba zwracać uwagę na stan cywilny przedsiębiorcy. Jeżeli w małżeństwie obowiązuje wspólność majątkowa, zbycie przedsiębiorstwa może zależeć od wyrażenia zgody nie tylko przez właściciela firmy, ale również przez jego małżonka. Jak należy rozumieć pojęcie przedsiębiorstwa? Kiedy wchodzi ono do majątku wspólnego oraz kiedy wymagana jest zgoda drugiego z małżonków na zbycie przedsiębiorstwa?
Jak rozumieć pojęcie przedsiębiorstwa?
Przedsiębiorstwo zostało zdefiniowane w art. 55[1] Kodeksu cywilnego. Zgodnie z przepisem przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Oznacza to, że za przedsiębiorstwo należy uważać zespół narzędzi potrzebnych do realizacji funkcji gospodarczej. Nie muszą być to koniecznie rzeczy namacalne jak budynek, w którym znajduje się siedziba firmy czy urządzenia, przy pomocy których przedsiębiorca wykonuje działalność zarobkową.
W doktrynie podnosi się, że przedsiębiorstwo stanowi samoistne, niematerialne dobro prawne o charakterze majątkowym i jako taka całość występuje w obrocie gospodarczym. Przedsiębiorcy natomiast przysługuje bezwzględne prawo podmiotowe do przedsiębiorstwa. Co do zasady zatem ma on prawo do dowolnego rozporządzania majątkiem firmy. Może go sprzedać, nająć, wydzierżawić czy oddać w darowiźnie w całości lub w części.
W skład przedsiębiorstwa wchodzą składniki materialne i niematerialne. Najważniejszym dobrem niematerialnym firmy jest jej nazwa, tj. jej zindywidualizowane oznaczenie. Nazwa podlega czynnościom rozporządzającym w takim samym stopniu jak reszta składników. Do innych niematerialnych składników przedsiębiorstwa możemy zaliczyć wierzytelności, środki pieniężne i prawa z papierów wartościowych, koncesje, licencje i zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej oraz majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne.
Z kolei do najważniejszych składników materialnych wchodzą przede wszystkim nieruchomości i ruchomości takie jak urządzenia, materiały, towary i wyroby stanowiące przedmiot własności przedsiębiorcy.
Zbycie przedsiębiorstwa a małżeństwo
Przedsiębiorstwo zasadniczo jest traktowane przez ustawodawcę tak jak każde inne aktywa. Zatem tak jak inne rzeczy może on wchodzić w skład majątku wspólnego małżonków. Jeżeli się tak stanie, rozporządzenie przedsiębiorstwem lub jego częścią nie jest już suwerenną decyzją przedsiębiorcy, który prowadzi firmę, a obojga małżonków.
Na mocy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako kro), jeżeli przed zawarciem małżeństwa strony nie zawrą umowy o rozdzielności majątkowej, tzw. intercyzy, w chwili zawarcia aktu małżeństwa między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej. Rzadziej spotykaną sytuacją, ale również możliwą, jest powstanie rzeczonej wspólności majątkowej dopiero w trakcie trwania małżeństwa. Będzie miało to miejsce m.in. w wypadku rozwiązania uprzednio zawartej umowy majątkowej małżeńskiej, w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, w sytuacji zakończenia postępowania upadłościowego w stosunku do małżonka czy też z chwilą zniesienia separacji.
Wspólność oznacza, że – co do zasady – przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa stanowią majątek wspólny. Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należące do majątku osobistego każdego z małżonków zostały opisane szczegółowo w art. 33 kro. Wszystko inne, co nie znalazło się w owym katalogu zamkniętym, staje się majątkiem wspólnym stron. Przedsiębiorstwo jako zespół składników majątkowych i niemajątkowych nie znajduje się w katalogu z art. 33 kro. W zależności zatem od tego, czy małżonkowie zawarli intercyzę, może ono stać się składnikiem majątku wspólnego lub też nie.
Kiedy przedsiębiorstwo wejdzie do majątku wspólnego?
Jak zostało wyżej wyjaśnione, nie wszystkie elementy majątku każdego z małżonków będą wchodziły do majątku wspólnego. Nie inaczej będzie z przedsiębiorstwem.
Generalnie przedsiębiorstwo będzie stanowiło składnik majątku wspólnego małżonków wówczas, gdy:
- zostało ono utworzone w trakcie trwania małżeństwa ze składników wchodzących w skład majątku wspólnego, lub
- zostało nabyte w trakcie trwania małżeństwa w zamian za składniki majątku wspólnego.
Dodatkowo do majątku wspólnego może wejść przedsiębiorstwo nabyte przez jedno z małżonków w drodze dziedziczenia lub darowizny pod warunkiem, że spadkodawca lub darczyńca postanowił, że ma ono stanowić element majątku wspólnego.
Z kolei w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo zostało utworzone przed zawarciem ślubu lub późniejszym powstaniem między małżonkami wspólności majątkowej, lub ze składników majątkowych wchodzących w skład majątku osobistego małżonka, nie wejdzie ono do majątku wspólnego.
Zgoda małżonka na zbycie przedsiębiorstwa
Zasadą jest, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo wchodzi do majątku wspólnego, do jego zbycia wymagana jest zgoda drugiego małżonka. Nie ma przy tym znaczenia, czy małżonek ten jest w ogóle zaangażowany w działalność przedsiębiorstwa, czy brał udział w jego tworzeniu, lub czy małżonkowie prowadzą firmę wspólnie. Z kolei wówczas gdy przedsiębiorstwo stanowi składnik majątku osobistego jednego z małżonków, zgoda drugiego małżonka na jego zbycie nie jest w ogóle potrzebna. Stosunek drugiego małżonka do rozporządzania majątkiem osobistym drugiego z nich nie ma tutaj żadnego znaczenia.
Powyższe wynika wprost z art. art. 37 § 1 pkt 3 kro. Zgodnie z tym przepisem zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa.
Zgoda na zbycie przedsiębiorstwa
Zgoda małżonka jest uprawnieniem o charakterze osobistym, nie można się go zrzec lub zbyć. Przepisy kro nie wskazują na żadną szczególną formę wyrażenia takiej zgody. Biorąc jednak pod uwagę regulację ogólną prawa cywilnego, należy uznać, że jeśli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę powinno być złożone w tej samej formie. Zbycie przedsiębiorstwa wymaga formy pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami. A zatem oświadczenie małżonka wyrażające zgodę powinno być również zawarte w tej samej formie.
Najlepszą opcją dla obu stron umowy zbycia przedsiębiorstwa jest zadbanie, aby małżonek wyraził zgodę na taką transakcję jeszcze przed jej wykonaniem. Jeżeli to się nie stanie, zgodnie z § 2 art. 37 kro ważność umowy, która została zawarta przez jedno z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Do momentu potwierdzenia umowa nie wywołuje skutków prawnych. Jednakże czynność dokonana potwierdzona przez drugiego małżonka staje się ważna od chwili jej zawarcia.
Omawiany przepis nie nakłada na małżonka żadnego terminu na wyrażenie zgody. Jednakże § 3 art. 37 kro stanowi, że druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu umowa staje się nieważna i nie wiąże kontrahenta.
Odmowa potwierdzenia i sprzeciw
Małżonek może również nie zgodzić się na sprzedaż przedsiębiorstwa. W takim wypadku wystarczy, że odmówi on wyrażenia zgody. Odmowa taka nie wymaga zachowania żadnej formy. Może być wyrażona przez każde zachowanie, które w sposób dostateczny ujawnia wolę małżonka.
Zbycie przedsiębiorstwa – niekiedy kluczowa jest zgoda małżonka przedsiębiorcy
Zbycie przedsiębiorstwa jest wyraźnie skomplikowaną kwestią. Trzeba zadbać nie tylko o właściwe sporządzenie umowy, zawiadomić o tym fakcie urząd skarbowy i ZUS czy dokonać wykreślenia firmy z odpowiedniego rejestru. Dodatkowo trzeba także pamiętać o sprawdzeniu, czy do zbycia przedsiębiorstwa nie będzie potrzebna zgoda małżonka.
Przedsiębiorstwo, tak jak niemal każdy inny składnik majątku, wchodzi do majątku wspólnego małżonków. Co do zasady zawsze wtedy, gdy przedsiębiorstwo zostało utworzone w trakcie trwania małżeństwa ze składników wchodzących w skład majątku wspólnego bądź też zostało nabyte w trakcie trwania małżeństwa w zamian za składniki majątku wspólnego, do jego zbycia wymagana jest zgoda małżonka. Bez niej umowa rozporządzająca jest nieważna.
