Chociaż rozszerzenie wspólności małżeńskiej jest kategorią prawa rodzinnego, to jednak w przypadku podatników prowadzących działalność gospodarczą może to wywołać określone skutki podatkowe. W szczególności przyjrzymy się przypadkowi, gdy rozszerzenie wspólności małżeńskiej będzie obejmowało składnik majątku wykorzystywany w działalności gospodarczej.
Na czym polega rozszerzenie wspólności małżeńskiej?
Aby zrozumieć, jakie skutki podatkowe wywołuje omawiane przez nas zdarzenie, należy najpierw dokładnie przeanalizować, kiedy mamy do czynienia z rozszerzeniem wspólności małżeńskiej.
Umowa rozszerzająca wspólność majątkową małżeńską uregulowana została w art. 47 § 1 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zgodnie z którym małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
Na mocy umowy rozszerzającej wspólność małżonków składnik majątku stanowiący majątek osobisty małżonka (np. nabyty przed zawarciem małżeństwa) zostaje objęty wspólnością małżeńską.
Wspólność małżeństwa jest współwłasnością łączną. Oznacza to, że w tego typu współwłasności nie jest możliwe ustalenie wielkości udziału małżonków we współwłasności (współwłasność bezudziałowa) oraz żaden z małżonków w czasie jej trwania nie może rozporządzać swymi prawami do majątku wspólnego.
Możemy zatem powiedzieć, że każdy z małżonków ma pełne prawo do każdego składnika majątku objętego wspólnością małżeńską.
W dalszej kolejności warto zauważyć, że w myśl art. 34(1) kro każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.
Zgodnie natomiast z art. 35 kro w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Zatem niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami.
Rozszerzenie wspólności małżeńskiej w kontekście prawa podatkowego
W kolejnym punkcie należy zastanowić się, jakie ewentualne konsekwencje podatkowe wywołuje sytuacja, w której składnik majątku osobistego zostaje włączony do majątku wspólnego małżonków.
Zgodnie z ukształtowaną linią orzeczniczą takie zdarzenie jest neutralne podatkowo.
Sądy wielokrotnie podkreślały, że umowy o rozszerzenie wspólności ustawowej w zakresie, w jakim ustanawiają zasadę kształtującą ustrój majątkowy, są stricte umowami majątkowymi małżeńskimi i mają charakter wyłącznie organizacyjny.
Skoro na skutek takiego rozszerzenia i objęcia składnika majątkowego wspólnością nie następuje jakiekolwiek wydzielenie udziałów, a żadnemu z małżonków (współwłaścicieli) nie przysługuje własność fizycznie wydzielonej części rzeczy, to nie można przyjąć, że z chwilą rozszerzenia wspólności majątkowej (wspólności ustawowej) strona takiej umowy wyzbyła się prawa do tej rzeczy, czyli dokonała przeniesienia własności.
Podobne stanowisko Naczelny Sąd Administracyjny zajął także w wyroku z 22 marca 2017 roku, sygn. II FSK 456/15, wskazując, że uznanie, iż wskutek rozszerzenia wspólności majątkowej małżeńskiej jeden z małżonków nabył przedmiot majątkowy wymieniony w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, prowadziłoby do opodatkowania także tego małżonka, do którego majątku osobistego należała nieruchomość, na którą rozszerzono wspólność majątkową małżeńską. Zapłata podatku nastąpiłaby wszak z majątku wspólnego małżonków, wskutek czego jego ciężar poniósłby więc także ten z małżonków, który zbyty odpłatnie przedmiot majątkowy niewątpliwie nabył na tyle wcześniej, że obowiązek podatkowy względem niego nie mógłby w ogóle powstać.
Jeżeli małżonek na skutek umowy rozszerzającej wspólność małżeńską wnosi do majątku wspólnego rzecz, która stanowi jego własność, to również w chwili objęcia tejże rzeczy wspólnością małżeńską będzie on miał pełne prawo własności do tejże rzeczy.
Skoro zatem nie mamy do czynienia z odpłatnym zbyciem powodującym zmianę właściciela, to rozszerzenie wspólności małżeńskiej należy uznać za zdarzenie neutralne podatkowo.
Rozszerzenie wspólności małżeńskiej obejmujące składnik majątku wykorzystywany w działalności gospodarczej
Przechodząc do meritum problemu, należy zastanowić się, jakie skutki podatkowe wywołuje objęcie wspólnością małżeńską składnika majątku (np. środka trwałego) wykorzystywanego w działalności gospodarczej.
Trzeba bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy PIT przychodem z działalności gospodarczej są również przychody z odpłatnego zbycia składników majątku będących środkami trwałymi albo wartościami niematerialnymi i prawnymi podlegającymi ujęciu w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych wykorzystywanych na potrzeby związane z działalnością gospodarczą.
Pojawia się zatem pytanie, czy wniesienie środka trwałego do wspólności majątkowej jest traktowane jako odpłatne zbycie i powinno być opodatkowane w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej?
W tym miejscu należy odwołać się do dotychczasowych ustaleń i w sposób jednoznaczny wskazać, że tego rodzaju czynność nie będzie skutkować koniecznością rozliczenia podatku. Dla obu małżonków taka transakcja będzie neutralna podatkowo.
Dodatkowo warto podkreślić, że takie same wnioski wynikają z wydawanych interpretacji podatkowych.
Przykładowo w treści interpretacji Dyrektora KIS z 17 stycznia 2019 roku, nr 0115-KDIT3.4011.470.2018.2.DP, możemy przeczytać, że skoro z chwilą rozszerzenia wspólności nie nastąpi żadne wydzielenie części składnika wnoszonego do wspólności, to nie sposób przyjąć, że małżonek prowadzący działalność dokona odpłatnego zbycia środków trwałych z chwilą zawarcia umowy o rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej.
Omawiane przez nas rozszerzenie będzie miało bowiem charakter organizacyjny i nie będzie stanowiło odpłatnego zbycia w rozumieniu art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy PIT. Pamiętajmy, że małżeńskiej umowy majątkowej nie można utożsamiać ze zbyciem poszczególnych składników majątku (udziałów w tym majątku).
To z kolei oznacza, że na skutek rozszerzenia wspólności małżeńskiej o środek trwały wykorzystywany na potrzeby firmowe nie dochodzi do powstania przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej ani z pozostałych źródeł przychodu. Przepisy ustawy nie zaliczają czynności objęcia składnika majątku prywatnego wspólnością małżeńską do żadnej z kategorii źródeł przychodów, zatem będzie dla czynność neutralna podatkowo.
Końcowo warto dodać, że także podział majątku wspólnego jest zdarzeniem neutralnym podatkowo. Ta okoliczność wynika jednak wprost z przepisów prawa, jak stanowi bowiem art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy PIT poza zakresem regulacji tejże ustawy są przychody z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
W świetle przedstawionych informacji możemy zatem wskazać, że rozszerzenie wspólności małżeńskiej jest zdarzeniem neutralnym podatkowo w każdej sferze podatkowej i obejmuje to zarówno majątek prywatny, jak i majątek firmowy. Tego typu zdarzenie nie powoduje powstania przychodu podatkowego.
