Rozwód niesie za sobą skutki nie tylko na gruncie prawa cywilnego i rodzinnego, lecz także w sferze prawa podatkowego. W sytuacji gdy na skutek zniesienia wspólności małżeńskiej dochodzi do wyrównania dorobków byłych już małżonków, pojawia się określone przysporzenie majątkowe u danej osoby. To z kolei rodzi pytanie o konieczność rozpoznania z tego tytułu przychodu podatkowego, który podlega ewentualnemu opodatkowaniu. W niniejszym przedstawiamy kiedy następuje zniesienie wspólności majątkowej z wyrównaniem dorobków oraz jakie skutki powoduje!
Zniesienie wspólności majątkowej i wyrównywanie dorobków - zasady
Celem kompleksowego wyjaśnienia przedstawionego na wstępie problemu w pierwszej kolejności musimy sięgnąć do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
W art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego czytamy, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Istotna będzie również treść art. 43 § 1 kro. Przepis ten podaje, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
Odnośnie natomiast do zwrotu nakładów przede wszystkim wskażmy na regulacje zawarte w art. 45 kro. Tam też możemy przeczytać, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Co równie ważne, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Natomiast w razie ustania wspólności udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej.
Ustrój wspólności ustawowej obejmujący dorobek obojga małżonków ukształtowany został przez ustawodawcę jako wspólność łączna, bezudziałowa. Charakteryzuje się ona tym, że w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością.
Podział majątku wspólnego może nastąpić dopiero z chwilą ustania małżeństwa. Z chwilą ustania wspólności ustawowej małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym stanowiącym ich dorobek, co oznacza, że współwłasność łączną przekształca się we współwłasność ułamkową o równych udziałach. W dalszej kolejności małżonkowie mogą zdecydować o sposobie podziału majątku wspólnego.
W kontekście podziału majątku wspólnego po rozwodzie należy sięgnąć do przepisów prawa cywilnego. W myśl art. 211 Kodeksu cywilnego każdy ze współwłaścicieli może żądać, żeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Zgodnie z art. 1037 kc podział majątku wspólnego może nastąpić bądź na mocy umowy między małżonkami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek z nich.
Wyrównanie dorobków a przychód podatkowy
W kontekście powyższego możemy wyobrazić sobie sytuację, w której małżonkowie w czasie trwania wspólności małżeńskiej nabywają do majątku wspólnego nieruchomość. Następnie na skutek podziału nieruchomość ta staje się wyłączną własnością tylko jednego z nich i tytułem zniesienia współwłasności chce on przekazać drugiemu określoną kwotę pieniędzy.
Z jednej strony możemy wskazać na treść art. 11 ust. 1 ustawy PIT, który podaje, że przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
W kontekście tej definicji nie ulega wątpliwości, że jeden z małżonków otrzymuje określone przysporzenie majątkowe w postaci środków pieniężnych, natomiast drugi również – z tym że w postaci wyłącznej własności nieruchomości.
Jednakże w tym miejscu należy wskazać, że w myśl art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy PIT przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Z literalnego brzmienia powołanego przepisu wynika zatem, że wyłączeniu regulacji ustawy PIT podlegają przychody z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania małżeńskiej wspólności majątkowej. W konsekwencji choć oboje małżonków uzyskują określony przychód, to z uwagi na to, że pochodzi on z tytułu podziału majątku wspólnego, nie podlega on opodatkowaniu.
W rezultacie możemy postawić tezę, że przychodem z podziału majątku wspólnego jest wartość otrzymanego przez każdego z małżonków majątku, a także wartość spłat (dopłat) otrzymywanych z tytułu podziału majątku.
Jednakże wartość majątku otrzymanego na skutek zniesienia wspólności małżeńskiej oraz wartość spłat uzyskanych z tego tytułu przez małżonków nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Powyższe znajduje potwierdzenie w piśmie z 7 czerwca 2021 roku wydanym przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (nr 0115-KDIT3.4011.256.2021.4.JS), gdzie organ podatkowy potwierdził, że transakcja ta jest neutralna z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Dodatkowo organ podatkowy wskazał, że nie ma znaczenia dla skutków podatkowych to, czy podział majątku wspólnego małżonków jest ekwiwalentny, czy nieekwiwalentny. Nie ma znaczenia w przedmiotowej sprawie, że każdy małżonek ma otrzymać taką część majątku wspólnego, która odpowiada połowie wartości całego majątku wspólnego czy też strony ustalą inną proporcję podziału.
Podkreślenia również wymaga, że przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do przypadków podziału majątku wspólnego małżonków. Natomiast zupełnie innym zdarzeniem podatkowym jest już uzyskiwanie przychodów ze zbycia składników majątku nabytego w wyniku podziału majątku dorobkowego małżonków.
W kontekście powyższego warto także wskazać, że zgodnie z art. 10 ust. 5 ustawy PIT w przypadku odpłatnego zbycia po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, nabytych do majątku wspólnego małżonków lub wybudowanych w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości lub nabytych do majątku wspólnego małżonków praw majątkowych określonych w ust. 1 pkt 8 lit. a–c, okres, o którym mowa w tym przepisie, liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło ich nabycie do majątku wspólnego małżonków lub ich wybudowanie w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej.
W konsekwencji przy odpłatnym zbyciu nieruchomości nabytych w drodze zniesienia wspólności małżeńskiej pięcioletni okres opodatkowania sprzedaży liczony jest od końca roku kalendarzowego, w którym doszło do nabycia do wspólności małżeńskiej, a nie od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił podział majątku małżonków.
W kontekście przedstawionych regulacji należy wskazać, że w przypadku zniesienia wspólności majątkowej z wyrównaniem dorobków żaden z małżonków nie będzie zobligowany do zapłaty podatku dochodowego, ponieważ ustawa PIT wprost wyłącza to zdarzenie z zakresu opodatkowania.
