Małżonkowie mogą zdecydować o wniesieniu do wspólności małżeńskiej składników majątku stanowiących ich majątek odrębny. W związku z tym pojawia się pytanie, jakie skutki podatkowe wywołuje rozszerzenie wspólności małżeńskiej. Przede wszystkim należy zastanowić się, czy na skutek rozszerzenia wspólności małżeńskiej dochodzi do powstania przychodu w rozumieniu podatku PIT.
W jaki sposób odbywa się rozszerzenie wspólności małżeńskiej?
Zagadnienie rozszerzenia wspólności małżeńskiej regulowane jest przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy określający stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami.
Zgodnie z art. 31 § 1 wskazanej ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków
Ustrój wspólności ustawowej obejmujący dorobek obojga małżonków ukształtowany został przez ustawodawcę jako wspólność łączna, bezudziałowa. Wspólność ta charakteryzuje się tym, że w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością.
Współwłasność łączna, w tym wypadku wspólność majątkowa, różni się od ułamkowej tym, że nie można w niej określić liczby udziałów każdego współwłaściciela.
Natomiast do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej czy przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę.
Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową albo ustanowić rozdzielność majątkową bądź rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).
Umowa rozszerzająca wspólność majątkową małżeńską uregulowana została w art. 47 § 1 kro. Jest to umowa, której celem jest ustanowienie ustroju majątkowego między małżonkami w sposób odmienny od przewidzianego w przepisach o wspólności ustawowej.
W świetle kro nie ma więc przeszkód, aby małżonkowie zawierali między sobą umowy, na mocy których dokonują wniesienia przedmiotów albo praw majątkowych pomiędzy majątkami.
Rozszerzenie wspólności małżeńskiej jako niewywołujące skutków na gruncie podatku PIT
Biorąc zatem pod uwagę specyficzną konstrukcję wspólności małżeńskiej, należy wskazać, że z uwagi na bezudziałowy charakter z chwilą objęcia nieruchomości wspólnością majątkową nie następuje żadne wydzielenie części nieruchomości, a żadnemu z małżonków nie przysługuje własność fizycznie wydzielonej części rzeczy. Nie można przyjąć, że z chwilą rozszerzenia wspólności majątkowej (wspólności ustawowej) strona takiej umowy wyzbyła się prawa do tej rzeczy, a druga ją nabyła.
To zatem oznacza, że umowa rozszerzająca wspólność majątkową małżeńską poprzez włączenie do majątku wspólnego nieruchomości wchodzącej uprzednio w skład majątku osobistego jedno z małżonków, nie stanowi nabycia tej nieruchomości przez drugie z małżonków, a zatem jest czynnością neutralną podatkowo.
Powyższe stanowisko potwierdził wyrok NSA z 2 kwietnia 2019 roku (II FSK 822/17), gdzie czytamy, że rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej ma charakter organizacyjny i nie stanowi nabycia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Małżeńskiej umowy majątkowej nie można utożsamiać ze zbyciem ani z nabyciem poszczególnych składników majątku, ani z nabyciem udziałów w tym majątku.
Stanowisko to akceptują również organy podatkowe. W interpretacji Dyrektora KIS z 10 maja 2022 roku (nr 0113-KDIPT2-2.4011.1155.2021.6.SR) organ podatkowy stwierdził, że rozszerzenie wspólności majątkowej na wskazaną we wniosku nieruchomość (budynek mieszkalny wraz z budynkiem gospodarczym) otrzymaną w drodze darowizny od rodziców nie będzie stanowiło źródła przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Należy bowiem zaznaczyć, że zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Konieczne jest zatem wystąpienie realnego przysporzenia majątkowego po stronie podatnika. Musi dojść do sytuacji, w której następuje zwiększenie aktywów.
Nie będziemy mieli do czynienia z takim przypadkiem, jeżeli dochodzi do nabycia składnika majątku do majątku wspólnego. Nie sposób bowiem w takim przypadku wyodrębnić konkretnego przychodu z uwagi na bezudziałowy charakter wspólności małżeńskiej.
Rozszerzenie wspólności małżeńskiej a podatek od spadków i darowizn
W zakresie, w jakim dany przychód nie podlega opodatkowaniu podatkiem PIT, może pojawić się podatek od spadków i darowizn.
Przy czym opodatkowaniu podlegają wyłącznie czynności prawne wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy SD. Należy podkreślić, że jest to katalog zamknięty.
Zgodnie ze wspomnianym przepisem opodatkowaniu podlega nabycie składników majątkowych tytułem:
- dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego,
- darowizny, polecenia darczyńcy,
- zasiedzenia,
- nieodpłatnego zniesienia współwłasności,
- zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu,
- nieodpłatnych: renty, użytkowania oraz służebności.
Powyższy katalog nie wymienia umowy rozszerzającej wspólność małżeńską, co prowadzi do wniosku, że taka czynność nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Tak samo stwierdził też Dyrektor KIS w interpretacji z 9 marca 2021 roku (nr 0111-KDIB2-3.4015.178.2020.3.BB). W treści pisma organ podatkowy wskazał, że umowa rozszerzająca ustawową wspólność majątkową małżeńską nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, ponieważ nie została ujęta w zamkniętym katalogu czynności podlegających opodatkowaniu, określonym w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Zawarcie umowy rozszerzającej ustawową wspólność majątkową małżeńską o nieruchomość stanowiącą majątek osobisty żony wnioskodawcy, nie będzie stanowiło dla wnioskodawcy nabycia w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn, w związku z tym nie powoduje to konieczności zapłaty przez wnioskodawcę podatku od darowizny na podstawie przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn.
W świetle przedstawionych argumentów należy zatem postawić tezę, że umowa rozszerzająca wspólność małżeńską jest neutralna podatkowo zarówno na gruncie podatku PIT, jak i w zakresie podatku od spadków i darowizn.
