Obywatelstwo polskie jest nabywane zgodnie z zasadą krwi. W praktyce oznacza to, że posiadanie co najmniej jednego rodzica będącego obywatelem RP powoduje, że jego dzieci stają się Polakami z mocy samego prawa. Zrzeczenie się obywatelstwa to proces bardziej skomplikowany – należy bowiem przejść przez odpowiednią procedurę administracyjną, która nie jest prosta.
Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Kwestia nabywania oraz utraty obywatelstwa w Polsce została uregulowana w Konstytucji RP oraz w Ustawie o obywatelstwie polskim. Zgodnie z obowiązującymi przepisami obywatelstwo polskie nabywa się:
- z mocy prawa,
- przez nadanie obywatelstwa polskiego,
- przez uznanie za obywatela polskiego,
- przez przywrócenie obywatelstwa polskiego.
Jeśli chodzi o możliwość utraty obywatelstwa polskiego, to tak naprawdę w tym zakresie obowiązuje wyłącznie jedna zasada – utrata następuje na wyraźny wniosek zainteresowanego obywatela. Tym samym nie istnieje prawna i skuteczna możliwość pozbawienia danej osoby obywatelstwa RP np. w ramach nałożonej kary za popełnione przestępstwo. W tym miejscu należy wyjaśnić, że utrata praw obywatelskich, a dokładniej pozbawienie praw publicznych, nie ma wpływu na status posiadanego obywatelstwa polskiego. Co więcej, pozbawienie praw publicznych jest środkiem o charakterze terminowym, a więc nie może być orzeczone bezterminowo.
Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, mimo że musi być przejawem woli danej osoby, to nie ma ono charakteru autonomicznego. Innymi słowy, sama chęć utraty takiego obywatelstwa i wyrażenie woli w tym zakresie nie będzie skuteczne, jeśli zainteresowany nie otrzyma na to zgody Prezydenta RP. Udział prezydenta jest tutaj bezwzględnie konieczny, przy czym warto dodać, że nie jest on związany wnioskiem o zrzeczenie się obywatelstwa. W każdym przypadku ma prawo odmówić żądaniu obywatela.
Zgodnie z treścią art. 47 przywołanej wcześniej ustawy o obywatelstwie polskim Prezydent RP może wyrazić obywatelowi polskiemu, na jego wniosek, zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego przez małoletniego pozostającego pod wyłączną władzą rodzicielską osoby lub osób nieposiadających obywatelstwa polskiego następuje na wniosek jego przedstawicieli ustawowych (rodziców albo prawnych opiekunów). W przypadku braku porozumienia między przedstawicielami ustawowymi każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.
Wniosek o zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Jeśli chcielibyśmy zrzec się polskiego obywatelstwa, musimy w pierwszej kolejności zadbać o sporządzenie stosownego wniosku adresowanego do Prezydenta RP. Takie pismo zawiera w swej treści:
- oświadczenie wnioskodawcy o zrzeczeniu się obywatelstwa polskiego;
- dane wnioskodawcy wraz z jego aktualnym adresem zamieszkania;
- dane małżonka wnioskodawcy;
- informację o ostatnim miejscu zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli wnioskodawca zamieszkuje poza tym terytorium.
W przypadku, gdy wniosek ma dotyczyć małoletniego obywatela RP, musi on dodatkowo zawierać:
- dane małoletniego;
- informację, czy i przed jakim organem zostały złożone oświadczenia o wyrażeniu zgody na utratę obywatelstwa polskiego;
- imię i nazwisko, adres zamieszkania przedstawiciela ustawowego małoletniego.
Wniosek o zrzeczenie się obywatelstwa składa się na urzędowym formularzu i nie wymaga podania uzasadnienia. Do pisma należy dołączyć:
- dokumenty potwierdzające dane osobowe i adresowe zawarte we wniosku – w poświadczonych urzędowo kopiach;
- posiadane dokumenty potwierdzające, że wnioskodawca jest obywatelem polskim (np. odpis aktu urodzenia);
- dokument potwierdzający posiadanie obywatelstwa innego państwa lub przyrzeczenie jego nadania;
- fotografie formatu paszportowego osób objętych wnioskiem;
- poświadczoną urzędowo kopię ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo wnioskodawcy;
- życiorys sporządzony własnoręcznie w języku polskim.
Wniosek nie podlega żadnej opłacie skarbowej, jeśli jest składany do Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Jeżeli natomiast będzie składany za pośrednictwem polskiego konsula, to podlega opłacie w wysokości 360 euro. Wniosek może zostać doręczony do właściwego urzędnika osobiście lub listownie. Pamiętajmy, że podpis składany na wniosku musi zostać urzędowo poświadczony. W praktyce oznacza to najczęściej konieczność wizyty w kancelarii notarialnej. Jeśli wnioskodawca złoży własnoręczny podpis, który nie zostanie odpowiednio poświadczony, musi liczyć się z wezwaniem go do uzupełnienia braków formalnych pod rygorem odrzucenia pisma. W takiej sytuacji będzie miał 30 dni na złożenie podpisu poświadczonego urzędowo i ponowne wysłanie wniosku do Prezydenta RP. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku, gdy wniosek będzie zawierał inne braki, np. nie zostanie wypełniony we wszystkich polach lub nie zostaną załączone do niego wymagane prawem dokumenty.
Badanie wniosku o zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Jeśli wniosek o zrzeczenie się obywatelstwa spełnia wszystkie wymagania formalne, wojewoda lub konsul przekażą go niezwłocznie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej za pośrednictwem ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Minister właściwy do spraw wewnętrznych przed przekazaniem wniosku Prezydentowi, zwraca się do Komendanta Głównego Policji, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a w razie potrzeby do innych organów, o udzielenie informacji, które mogą mieć istotne znaczenie w sprawie o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, i sporządza opinię dotyczącą wniosku. Taka procedura ma szczególne znaczenie w przypadku osób skazanych za popełnione przestępstwo lub takich, wobec których toczy się jeszcze postępowanie karne. Co ważne, prawo do zwrócenia się o udzielenie informacji do właściwych organów, organizacji lub instytucji na temat wnioskodawcy przysługuje również samemu Prezydentowi RP. Organy, organizacje lub właściwe instytucje obowiązane są udzielić pisemnej informacji w terminie 30 dni od dnia otrzymania zapytania. W szczególnie uzasadnionych przypadkach termin ten może być przedłużony do 3 miesięcy, o czym organ, organizacja lub instytucja obowiązana do udzielenia informacji powiadamia Prezydenta RP.
Jeśli w toku prowadzonego postępowania pojawią się informacje mogące przeszkodzić w zrzeczeniu się obywatelstwa, wnioskodawca zostanie o nich poinformowany. W praktyce będzie to dla niego jednak oznaczało fiasko całej procedury – zrzeczenie się nie będzie możliwe, choć za jakiś czas dana osoba będzie mogła ponownie wystąpić z takim wnioskiem. W każdym przypadku dokumenty złożone wraz z nim nie są zwracane wnioskodawcy.
Ostateczną decyzję w zakresie udzielenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego podejmuje Prezydent RP. W każdym przypadku może on odmówić wydania takiej zgody i to bez względu na okoliczności danej sprawy. Zgoda na zrzeczenie lub odmowa wydania takiej zgody wydawana jest w formie postanowienia, na które nie przysługuje żaden środek odwoławczy. Jeśli więc dana osoba nie przekona Prezydenta do wydania przez niego wnioskowanej zgody na zrzeczenie się obywatelstwa, to takiego rozstrzygnięcia nie będzie można zaskarżyć. Oczywiście nie stoi to na przeszkodzie, aby wniosek ten złożyć ponownie w przyszłości – np. za kadencji nowej osoby sprawującej ten urząd.
W przypadku uzyskania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa, jego utrata następuje dopiero po upływie 30 dni od dnia wydania postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawodawca dopuszcza możliwość skrócenia tego terminu, przy czym musi to zostać wyraźnie wskazane w postanowieniu Prezydenta RP.
Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego a posiadanie obywatelstwa innego kraju
Okazuje się, że zgoda Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego nie jest wydawana zbyt często, a już szczególnie, gdy dana osoba nie jest obywatelem innego kraju. Jeśli doszłoby do wnioskowanego zrzeczenia, zainteresowany stałby się bezpaństwowcem, który nie miałby prawa przebywać na terenie naszego kraju ani w zasadzie w żadnym innym kraju świata. Sytuacja wygląda nieco inaczej, gdy wnioskodawca posiada obywatelstwo innego państwa lub nawet kilku państw. W takich przypadkach uzyskanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego jest dużo bardziej prawdopodobne.
Skuteczne zrzeczenie się obywatelstwa polskiego powoduje utratę wszystkich praw, ale także i obowiązków, które dotyczą Polaków. Może to oznaczać konieczność opuszczenia terytorium RP, chyba że dana osoba posiada obywatelstwo kraju UE, które pozwala jej na swobodne przebywanie w Polsce.
Podsumowując, obywatele RP mogą wnioskować o zrzeczenie się obywatelstwa do Prezydenta RP, który podejmuje w tym zakresie ostateczną decyzję. Co do zasady postępowanie administracyjne w tej materii nie podlega opłatom skarbowym, chyba że wniosek składamy za pośrednictwem polskiego konsula. W toku prowadzonego postępowania bada się stan prawny danej osoby oraz okoliczności złożonego wniosku, które mogłyby przesądzić o odmowie wydania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa.
