Zatrudnianie obywateli innych krajów może wiązać się z koniecznością dopełnienia pewnych formalności, zwłaszcza gdy pochodzą oni spoza terytorium UE. W przypadku obywateli Ukrainy od 1 lipca 2024 roku zmieniły się zasady zatrudniania ich w Polsce. Wszystko wskutek niedawnej nowelizacji, która została podpisana przez Prezydenta RP. W artykule wyjaśniamy, jak wygląda zatrudnianie obywateli Ukrainy w Polsce.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy
Obywatele Ukrainy od zawsze mogli znaleźć zatrudnienie w Polsce, jednak ze względu na toczącą się w ich kraju wojnę znaczna część przepisów prawa pracy i pomocy międzynarodowej została złagodzona. Wskutek przyjętych rozwiązań legislacyjnych wdrożono tzw. specustawę ukraińską, która w tym roku przechodzi już drugą ważną nowelizację. Wskutek zmian legislacyjnych podjętych przez polski Sejm 15 maja 2024 roku przyjęto zmianę Ustawy z dnia 12 marca 2024 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która w znaczący sposób zmienia dotychczasowe zasady regulujące kwestię zatrudnienia takich osób w Polsce. Już teraz dodajmy, że znaczna część nowelizacji wejdzie w życie od 1 lipca br.
Omawiane zmiany wydłużają okres tymczasowej ochrony dla uchodźców ukraińskich aż do 30 września 2025 roku. Do czasu uchwalenia omawianej nowelizacji taka ochrona była ustanowiona do 30 września 2024 roku. Dla obywateli Ukrainy oznacza to wydłużenie dostępu do świadczeń socjalnych, rodzinnych, zdrowotnych oraz innych wypłacanych przez ZUS, do których prawa nabyli w trakcie pobytu w Polsce i w związku z koniecznością ucieczki ze swojego kraju. Nowelizacja umożliwia także wydłużenie pobytu obywatelom Ukrainy w polskich obiektach zbiorowego zakwaterowania. Dodajmy jednak, że od 1 lipca 2024 roku finansowanie zakwaterowania i wyżywienia uchodźców wojennych, którzy znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji, jest możliwe wyłącznie na podstawie umowy podpisanej z właściwym wojewodą lub organem samorządu terytorialnego, który działa na polecenie wojewody. Zakwaterowanie i wyżywienie dla obywateli Ukrainy będzie dostępne oczywiście na terenie całego naszego kraju.
Zmniejszanie zakresu pomocy obywatelom Ukrainy
Nowelizacja przepisów to nie tylko wydłużenie czasu ochrony dla uchodźców wojennych, lecz przede wszystkim stopniowe wygaszanie uprawnień, które przysługują im od kilku lat w Polsce. Chodzi w głównej mierze o świadczenia socjalne pobierane przez obywateli Ukrainy, które są finansowane głównie ze środków państwowych. Do najważniejszych zmian w tym zakresie należą:
- wyłączenie z zakresu podmiotowego nowelizowanej ustawy dzieci urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich ojcem jest obywatel polski albo obywatel innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
- zniesienie możliwości obywatelowi Ukrainy nieodpłatnego wykonania fotografii do wniosku o nadanie numeru PESEL;
- zmiana zakresu pomocy w zakresie zakwaterowania zbiorowego, za które uznaje się zakwaterowanie w obiekcie, w którym przebywa co najmniej 10 osób, lub w obiektach będących własnością lub przedmiotem trwałego zarządu jednostek sektora finansów publicznych, i całodziennego wyżywienia zbiorowego, prowadzeniu punktów recepcyjnych, zapewnieniu transportu związanego z zakwaterowaniem lub opieką medyczną, podjęciu innych działań niezbędnych do realizacji pomocy, po uzyskaniu zgody właściwego ministra;
- wprowadzenie nowych mechanizmów partycypacji i zwalniania z opłat za pobyt w miejscach zbiorowego zakwaterowania powyżej 120 lub 180 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Polski;
- zmiana zasad zwrotu środków przekazanych z Funduszu Pomocy, które nie zostały wykorzystane albo zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości;
- uzależnienie przyznania i wypłaty świadczenia 800+ oraz świadczenia „Dobry Start” od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki w przedszkolu lub szkole należącej do polskiego systemu edukacji – przepisy w tym zakresie zaczną obowiązywać od okresu świadczeniowego rozpoczynającego się 1 czerwca 2025 roku oraz roku szkolnego 2025/2026.
Zatrudnianie obywateli Ukrainy w Polsce
Nowelizacja odnosi się także do nowych reguł zatrudnienia obywateli Ukrainy od 1 lipca 2024 roku. Aby taka osoba mogła podjąć legalną pracę w Polsce, konieczne jest złożenie powiadomienia przez pracodawcę za pośrednictwem portalu praca.gov.pl – w tym celu niezbędne jest wypełnienie formularza „PSZ-PPWPU Powiadomienie o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy”. Dopełnienie tego obowiązku wynosi już nie dotychczasowe 14, lecz tylko 7 dni. W dalszym ciągu zgłoszenie musi zostać wysłane przez pracodawcę, który chce zatrudnić u siebie obywatela Ukrainy. Wyżej wymieniony termin liczymy od dnia podjęcia pracy, przy czym nowe zasady stosujemy w przypadkach, gdy jej podjęcie nastąpiło już po wejściu nowelizacji w życie.
Praca cudzoziemca w związku ze złożonym powiadomieniem będzie legalna tylko wtedy, gdy:
- jest on obywatelem Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
- jest obywatelem Ukrainy, który wjechał legalnie na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa w okresie od 24 lutego 2022 roku i deklaruje zamiar pozostania w Polsce.
Przykład 1.
Obywatel Ukrainy podjął pracę w Polsce 11 czerwca 2024 roku. Ile czasu ma jego pracodawca na dokonanie powiadomienia legalizacyjnego takiego pracownika?
Będzie to 14 dni od chwili podjęcia przez niego pracy.
Przykład 2.
Obywatel Ukrainy podjął pracę 30 czerwca 2024 roku. Ile czasu ma jego pracodawca na dokonanie powiadomienia legalizacyjnego takiego pracownika?
Będzie to 14 dni od chwili podjęcia przez niego pracy – w tym przypadku w dalszym ciągu obowiązują stare przepisy regulujące termin powiadomienia legalizacyjnego.
Przykład 3.
Obywatel Ukrainy podjął pracę 1 lipca 2024 roku. Ile czasu ma jego pracodawca na dokonanie powiadomienia legalizacyjnego takiego pracownika?
Będzie to 7 dni od chwili podjęcia przez niego pracy – w tym przypadku obowiązuje nowy termin na dokonanie powiadomienia legalizacyjnego.
Nowe przepisy oznaczają również konieczność złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu w sytuacji, gdy obywatelowi Ukrainy zmienia się dotychczasowa umowa z pracodawcą. Podobnie jest w przypadku zmiany zajmowanego stanowiska, rodzaju wykonywanej pracy, zmniejszenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy, obniżenia miesięcznej lub godzinowej stawki wynagrodzenia za pracę. Pracodawca musi dokonać nowego zgłoszenia także wtedy, gdy zmienia dane pracownika z zakresu ubezpieczeń społecznych, które go obejmują. Termin na złożenie kolejnego powiadomienia również wynosi 7 dni.
Przykład 4.
Obywatel Ukrainy świadczy pracę w Polsce od 20 maja 2024 roku. 24 czerwca 2024 roku pracodawca zmienił mu rodzaj umowy o pracę – z dotychczasowej zawartej na czas określony na umowę zawartą na czas nieokreślony. Czy pracodawca ma obowiązek dokonania zgłoszenia powiadomienia o zmianie rodzaju umowy?
Nie, ponieważ zmiana nastąpiła jeszcze w okresie obowiązywania starej regulacji prawnej, która nie przewidywała takiej konieczności.
Przykład 5.
Obywatel Ukrainy świadczy pracę w Polsce od 20 maja 2024 roku. 2 lipca 2024 roku pracodawca zmienił mu rodzaj umowy o pracę – z dotychczasowej zawartej na czas określony na umowę zawartą na czas nieokreślony. Czy pracodawca ma obowiązek dokonania zgłoszenia powiadomienia o zmianie rodzaju umowy?
Tak, ponieważ zgodnie z nowymi przepisami ma obowiązek składania nowego powiadomienia, gdy zmieni się rodzaj umowy zawartej z obywatelem Ukrainy. Ma na to 7 dni, licząc od chwili pojawienia się takiej zmiany.
Pracodawcy, którzy zdecydują się zatrudnić obywateli Ukrainy, będą musieli zapewnić im wynagrodzenie równe co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, które obowiązuje Polaków. Dotyczy to również minimalnej stawki godzinowej za wykonywaną pracę. Takie rozwiązanie z jednej strony ochroni naszych obywateli przed utratą miejsc pracy na rzecz tańszych obywateli Ukrainy (nie będą oni wypychani z rynku pracy), z drugiej zaś pozwoli na godne zarobki po stronie uchodźców wojennych i zaprzestanie ich wyzyskiwania. Od 1 lipca 2024 roku pracodawcy nie mogą więc zatrudniać obywateli Ukrainy poniżej aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, które dla przypomnienia wynosi 4300 zł brutto.
Omawiana nowelizacja wprowadza obowiązek również dla samych obywateli Ukrainy, którzy chcą świadczyć pracę w naszym kraju. Od 1 lipca 2024 roku muszą oni bowiem powiadamiać swoich pracodawców o odebraniu decyzji w przedmiocie udzielenia im zezwolenia na pobyt czasowy i pracę – w ciągu 7 dni od dnia doręczenia im takiej decyzji. Jeśli powyższy obowiązek nie zostanie dopełniony, cudzoziemiec nie będzie uprawniony do wykonywania pracy w trybie jej kontynuacji, tj. bez rozwiązania jego dotychczasowej umowy.
Podsumowanie
Od 1 lipca 2024 roku zatrudnianie obywateli Ukrainy oznacza konieczność zaproponowania im wynagrodzenia za pracę lub stawki godzinowej za pracę w wysokości aktualnego minimalnego wynagrodzenia lub aktualnej minimalnej stawki godzinowej. Skróceniu ulega okres, w którym pracodawca musi zgłosić zatrudnionego obywatela Ukrainy. Zmiana warunków pracy lub płacy, w tym zmiana rodzaju podpisanej umowy o pracę, powoduje konieczność dokonania ponownego zgłoszenia do właściwego powiatowego urzędu pracy. Obywatele Ukrainy muszą również zgłaszać swoim pracodawcom fakt odebrania decyzji pozwalającej im na legalny pobyt czasowy i pracę w Polsce.
