Czas pracy — zaliczanie okresów niewykonywania pracy lub pracy innej niż podstawowa

Jest sprawą oczywistą, że do czasu pracy wlicza się okresy wykonywania obowiązków służbowych wynikających ze stosunku pracy. Do czasu pracy podlegają zaliczeniu także okresy niewykonywania pracy oraz świadczenia pracy innej niż podstawowa. Jakie są szczegółowe rozwiązania i na czym polega zaliczanie okresów niewykonywania pracy — wyjaśniamy poniżej w artykule.

Zaliczanie okresów niewykonywania pracy lub pracy innej niż podstawowa — regulacje prawne

Kwestie dotyczące zaliczania do czasu pracy okresów jej niewykonywania oraz świadczenia pracy innej niż podstawowa uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”. 

Okresy niewykonywania pracy podlegające wliczeniu do czasu pracy na podstawie kp

Przepisy kp przewidują zaliczenie do czasu pracy konkretnych okresów, w których pracownik nie świadczył pracy. Oznacza to zatem, że do czasu pracy wlicza się następujące okresy niewykonywania pracy:

• okres niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej świadczenia, a doznał przeszkód ze strony pracodawcy (art. 81 § 1 kp);
• czas niezawinionego przez pracownika przestoju (art. 81 § 2 kp);
• 15-minutową przerwę przysługującą pracownikowi, którego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika jest dłuższy niż 9 godzin, pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut. Natomiast w przypadku dobowego wymiaru czasu pracy pracownika przekraczającego 16 godzin pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy wynoszącej co najmniej 15 minut (art. 134 kp);
• przerwy w pracy ustanowione w stosunku do pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia albo wykonujących prace monotonne lub w ustalonym z góry tempie (art. 145 § 1 kp);
• 2 półgodzinne przerwy przysługujące pracownicy karmiącej dziecko piersią, a w przypadku pracownicy karmiącej więcej niż 1 dziecko — 2 przerwy po 45 minut każda. Na wniosek pracownicy przerwy te mogą być udzielane łącznie. Jeżeli czas pracy pracownicy wynosi co najmniej 4 godziny dziennie, nie przekraczając jednocześnie 6 godzin, przysługuje jej 1 przerwa na karmienie (art. 187 kp);
• czas udzielany pracownicy ciężarnej w celu przeprowadzenia zaleconych przez lekarza badań związanych z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy (art. 185 § 2 kp);
• okres niewykonywania pracy w związku z przeprowadzaniem okresowych i kontrolnych badań lekarskich (art. 229 § 3 kp);
• czas szkolenia podstawowego oraz szkoleń okresowych w zakresie BHP (art. 237(3) § 3 kp);
• czas nauki pracownika młodocianego w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy (art. 202 § 3 kp);
• przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut udzielaną pracownikowi młodocianemu, jeżeli dobowy wymiar jego czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny (art. 202 § 3(1) kp).

Dla pełnego zobrazowania omawianej tematyki warto przypomnieć, jakie okresy niewykonywania pracy nie są uwzględniane w czasie pracy. Do czasu pracy nie podlegają wliczeniu poniższe okresy niewykonywania pracy:

• usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy (art. 130 § 3 kp);
• przerwy w pracy w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, wprowadzonej przez pracodawcę, w celu spożycia posiłku lub załatwienia spraw osobistych (art. 141 § 1 kp);
• czasu dyżuru pełnionego przez pracownika poza normalnymi godzinami pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy (art. 151(2) § 2 kp w związku z art. 151(5) § 1 kp);
• 1 przerwy w ciągu doby trwającej nie dłużej niż 5 godzin, stosowanej w ramach systemu przerywanego czasu pracy (art. 139 § 1 kp);
• przerw w pracy wynikających ze zwolnień pracownika, następujących na podstawie odrębnych przepisów;
• zwolnienia od pracy, udzielonego na pisemny wniosek pracownika, w celu załatwienia spraw osobistych. Zwolnienie pracownik powinien odpracować, przy czym odpracowanie to nie może naruszać prawa pracownika do dobowego i tygodniowego odpoczynku (art. 151 § 2(1) kp).

Okresy niewykonywania pracy podlegające wliczeniu do czasu pracy na podstawie odrębnych przepisów 

W odrębnych przepisach również przewidziano przypadki, w których okres niewykonywania pracy jest zaliczany do czasu pracy. Najczęściej odnosi się to do pracowników z niepełnosprawnościami oraz osób zatrudnionych przy obsłudze monitora ekranowego. W związku z tym do czasu pracy wlicza się w szczególności: 

• dodatkową przerwę wynoszącą 15 minut, która przysługuje osobie z niepełnosprawnością. Wskazana przerwa przeznaczona jest na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek i wynika z art. 17 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przywołany przepis nie narusza art. 134 kp, który gwarantuje pracownikowi zatrudnionemu w wymiarze dobowym wynoszącym co najmniej 6 godzin prawo do przerwy w pracy trwającej minimum 15 minut, wliczanej do czasu pracy;

• co najmniej 5-minutowe przerwy w pracy przypadające po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego, przysługujące na podstawie § 7 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 grudnia 1998 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku wyposażonym w monitory ekranowe;

• inne przerwy podlegające wliczeniu do czasu pracy na podstawie odrębnych przepisów branżowych oraz na podstawie unormowań zakładowego prawa pracy (np. układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy).

Przykład 1.

Pracodawca prowadzi przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe, w ramach którego część osób jest zatrudniona przy produkcji. Choć prac wykonywanych w tym dziale nie można uznać za szczególnie uciążliwe, przedsiębiorca zdecydował się wprowadzić, w trosce o dobro pracowników, dodatkową płatną przerwę poprzez odpowiedni zapis w regulaminie pracy. Takie przerwy są zaliczane do czasu pracy na podstawie odrębnych przepisów (w omawianym przypadku na podstawie postanowień, które zostały wprowadzone do regulaminu pracy). 

Okresy wykonywania pracy innej niż podstawowa podlegające zaliczeniu do czasu pracy

Oprócz okresów nieświadczenia pracy podlegających zaliczeniu do czasu pracy na podstawie kp oraz odrębnych przepisów do czasu pracy wlicza się ponadto okresy wykonywania innej pracy niż podstawowa.

[alert-info]W tym przypadku chodzi więc o pracę odmienną od tej, która została określona w umowie o pracę, czyli pracę o charakterze zastępczym oraz tymczasowym i doraźnym.

W związku z powyższym do czasu pracy wlicza się:

1. czas wykonywania przez pracownika innej odpowiedniej pracy powierzonej mu na okres przestoju (art. 81 § 3 kp);
2. okres wykonywania przez pracownika innej pracy niż określona w umowie o pracę przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym. Powierzenie pracownikowi pracy w tym trybie następuje w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy (art. 42 § 4 kp);
3. okres pracy zastępczej, do której pracownik został przeniesiony na podstawie orzeczenia lekarskiego — w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, w związku ze stwierdzeniem u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 kp);
4. czas świadczenia innej pracy niż dotychczasowa, do której pracownik został przeniesiony, na podstawie orzeczenia lekarskiego, z powodu niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 231 kp).

Czas pracy — zaliczanie okresów niewykonywania pracy lub pracy innej niż podstawowa. Podsumowanie

Oprócz okresu świadczenia pracy do czasu pracy wlicza się okresy niewykonywania obowiązków służbowych przez pracownika, jeżeli wynika to z odpowiednich postanowień prawa pracy. Takimi okresami są np. ustawowe przerwy, czas niezawinionego przez pracownika przestoju, czas przeznaczony na badania profilaktyczne oraz szkolenia BHP. Ponadto dodatkową przerwę dla osoby z niepełnosprawnością oraz przerwy przysługujące pracownikom zatrudnionym przy obsłudze monitorów ekranowych również zalicza się do czasu pracy. Podobna zasada dotyczy zaliczania pracy innej niż podstawowa, m.in. praca powierzona pracownikowi na okres przestoju czy praca, do której pracownik został przeniesiony, na podstawie orzeczenia lekarskiego, z powodu niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy (z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej).