Do celów rozliczania czasu pracy w przepisach Kodeksu pracy zawarta została definicja doby pracowniczej. Doba pracownicza to kolejne 24 godziny począwszy od godziny rozpoczęcia pracy przez pracownika, zgodnie z obowiązującym go czasem pracy. W artykule wyjaśniamy jak doba pracownicza a ruchomy czas pracy rozliczane są w praktyce!
Normy czasu pracy a doba pracownicza
Normy określają maksymalna liczbę godzin, które pracownik może przepracować zgodnie z obowiązującymi go przepisami prawa pracy. Kodeks określa następujące normy czasu pracy:
- dobowa - nie może przekraczać 8 godzin na dobę pracy
- średniotygodniowa nie powinna przekraczać przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
- łączna tygodniowa - obejmująca pracę w normalnym czasie pracy i w godzinach nadliczbowych, która nie powinna przekraczać przeciętnie 48 godzin w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Kodeks pracy przewiduje możliwość wydłużenia dobowego wymiaru czasu pracy w niektórych systemach czasu pracy, np. w równoważnym systemie czasu pracy, gdzie został on wydłużony do 12 godzin z jednoczesnym skróceniem wymiaru w inne dni. Doba pracownicza powinna umożliwić pracownikowi odpowiedni wypoczynek. Zgodnie z tą definicją, jeżeli pracownik rozpoczął pracę w poniedziałek o godzinie 8.00, to do pracy może przyjść dopiero we wtorek o godzinie 8.00. Gdyby pracownik rozpoczął pracę wcześniej, oznacza to, że rozpoczął pracę w tej samej dobie pracowniczej, czyli będą to godziny nadliczbowe. Dotyczy to przede wszystkim podstawowego czasu pracy. Tak rozumiana doba pracownicza, czyli wymiar godzin pracy i okres 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego, rozliczana jest jako podstawowy czas pracy. W sytuacji gdy pracodawca nie zapewnił pracownikowi odpoczynku dobowego, w przypadku gdy ten zarządzał w imieniu pracodawcy zakładem pracy lub prowadził akcję ratowniczą w celu ochrony życia i zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo w celu usunięcia awarii - ma prawo do równoważnego okresu wypoczynku.
Doba pracownicza a ruchomy czas pracy
Inaczej to wygląda przy ruchomym rozkładzie czasu pracy. Nowelizacja Kodeksu pracy wprowadziła regulację ruchomego czasu pracy. W art. 1401 znajduje się zapis: “Rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy”. Ruchomy czas pracy pozwala na rozpoczęcie pracy w ustalonym z pracodawcą przedziale czasowym, np. między 7 a 9 rano, ale o godzinie wybranej przez pracownika. Mimo że pracownik wypracowuje swoją normę czasu pracy, to co do zasady rozpoczyna pracę w różnych godzinach i różnych dobach pracowniczych, a to powoduje wystąpienie godzin nadliczbowych. Jednakże w takim przypadku nie ma mowy o naruszeniu doby pracowniczej.
Przykład 1.
Pracownik złożył wniosek o objęcie go ruchomym czasem pracy. W związku z tym pracodawca wyraził zgodę i pozwolił pracownikowi samodzielnie zdecydować, o której godzinie będzie przychodził do pracy, ustalając, że musi to być pomiędzy godziną 7.00 a 9.00. Pracownik pracował w poniedziałek od 7.00 do 15.00, a we wtorek od 9.00 do 17.00. Zgodnie z czasem pracy pracownik przepracował 10 godzin w dobie poniedziałkowej (doba pracownicza to czas od 7 rano w poniedziałek do 7 rano we wtorek), nie wypracował nadgodzin, gdyż to naruszenie doby pracowniczej w ruchomym rozkładzie czasu pracy nie wywołuje takiego skutku.
Kiedy można zastosować ruchomy czas pracy?
Należy pamiętać, że aby zastosować ruchomy system czasu pracy w danej firmie, najpierw trzeba go formalnie wprowadzić. Artykuł 150 kp przewiduje dwie możliwości:
- na wniosek pracownika - najlepiej pisemny, zawierający uzasadnienie, które może być pomocne w pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez pracodawcę,
- z inicjatywy pracodawcy, który jest zobowiązany do:
- wprowadzenia zapisu o stosowaniu ruchomego rozkładu do układu zbiorowego pracy lub, jeżeli pracodawca nie jest objęty takim układem,
- zawarcia porozumienia o stosowaniu powyższego rozkładu z zakładową organizacją związkową lub, w razie jej braku,
- zawarcia porozumienia z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w sposób zwyczajowo przyjęty w danym zakładzie pracy (art. 150 § 3 kp).
Po wprowadzeniu ruchomego czasu pracy możemy doszukiwać się pozytywnego aspektu. Od strony pracodawcy, dla którego możliwość wprowadzenia różnych godzin rozpoczynania pracy przez pracowników może wpłynąć na zwiększenie konkurencyjności, zwłaszcza w dziedzinie usług. A od strony pracownika, przy ustalaniu elastycznego czasu pracy, może on uwzględnić swoje potrzeby osobiste, co jest niezwykle istotne np. dla kobiet powracających na rynek pracy po urlopie wychowawczym.
