Zasiłek dla bezrobotnych stanowi formę pomocy dla osób, które znalazły się bez pracy. Ma on na celu zachęcenie osoby uprawnionej do aktywnego poszukiwania zatrudnienia. W konsekwencji świadczenie to nie obejmuje osób, które, pozostając długotrwale bezrobotne, nie podejmują działań w celu zmiany tego stanu. Czy prawo do zasiłku dla bezrobotnych może zależeć od przyczyny rozwiązania stosunku pracy? Wyjaśniamy w tym artykule.
Prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jego wysokość i okres pobierania
Zgodnie z art. 71 ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – dalej „ustawa” – prawo do zasiłku dla bezrobotnych przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:
nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych, oraz
w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni był aktywny zawodowo lub opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy, ewentualnie opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy zarobkowej za granicą – w zakresach szczegółowo określonych w ust. 1 pkt 2 lit. a-i wspomnianego artykułu.
Wysokość zasiłku dla bezrobotnych wynosi:
1662,00 zł miesięcznie w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku,
1305,20 zł miesięcznie w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku
Jednakże bezrobotnemu, którego łączne okresy aktywności zawodowej (opłacania składek), szczegółowo określone w ustawie, wynoszą:
mniej niż 5 lat – przysługuje zasiłek w wysokości 80% jednej z ww. kwot zasiłku;
co najmniej 20 lat – przysługuje zasiłek w wysokości 120% jednej z ww. kwot zasiłku
– (art. 72 ust. 8 Obwieszczenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 2024 roku w sprawie wysokości zasiłku dla bezrobotnych).
Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych wynosi:
180 dni – dla bezrobotnych zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze powiatu, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju;
365 dni – dla bezrobotnych:
zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze powiatu, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju, lub
powyżej 50. roku życia oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku, lub
którzy mają na utrzymaniu co najmniej 1 dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania po dniu nabycia prawa do zasiłku przez tego bezrobotnego, lub
samotnie wychowujących co najmniej 1 dziecko w wieku do 15 lat (art. 73 ust. 1 ustawy).
Wydawanie decyzji o przyznaniu albo odmowie przyznania prawa do zasiłku dla bezrobotnych należy do zadań samorządu powiatu – starosty (art. 9 ust. 1 pkt 14 lit. b ustawy).
Wyłączenie prawa do zasiłku dla bezrobotnych
Prawo do zasiłku dla bezrobotnych nie przysługuje m.in. bezrobotnemu, który w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w powiatowym urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy lub stosunek służbowy za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron, chyba że porozumienie stron nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania lub pracownik rozwiązał umowę o pracę w trybie art. 55 § 11 Kodeksu pracy, tj. bez wypowiedzenia, z powodu dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 75 ust. 1 pkt 2 ustawy).
To wyłączenie prawa do zasiłku ma charakter czasowy, gdyż zgodnie z art. 75 ust. 2 pkt 2 ustawy wspomnianemu wyżej bezrobotnemu zasiłek przysługuje po okresie 90 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy.
Przyczyna rozwiązania stosunku pracy
Jak wynika z omawianych przepisów, rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego przez pracownika za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron nie w każdym przypadku skutkuje przesunięciem w czasie prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Jeżeli ustanie stosunku pracy lub stosunku służbowego następuje z powodu:
upadłości lub likwidacji pracodawcy;
zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy;
zmiany miejsca zamieszkania;
rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia, w związku z dopuszczeniem się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika
– bezrobotny zachowuje prawo do pobierania zasiłku już od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy.
W celu ustalenia, czy zachodzą przesłanki wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych, organy zatrudnienia mają zatem obowiązek zbadania nie tylko trybu rozwiązania stosunku pracy, ale również powodów, z jakich do niego doszło, przy czym organy te nie mogą poprzestać wyłącznie na treści świadectwa pracy (patrz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 23 października 2024 roku, III SA/Kr 802/24).
Przykład 1.
Bezrobotny zarejestrował się w powiatowym urzędzie pracy 11 marca 2024 roku, zatem okres 6 miesięcy przed zarejestrowaniem należało liczyć od 10 września 2023 roku do 10 marca 2024 roku. W tym okresie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy przez wspomnianą osobę za wypowiedzeniem, przy czym bezrobotny wskazał, że nastąpiło to w wyniku zmiany miejsca zamieszkania. Jako dowód na zmianę miejsca zamieszkania bezrobotny przedstawił umowy najmu. W tym przypadku w razie uznania przez organ zatrudnienia, że dowody przedstawione w związku ze zmianą miejsca zamieszkania są wiarygodne, podjęta zostanie decyzja o przyznaniu zasiłku dla bezrobotnych od dnia zarejestrowania się bezrobotnego w powiatowym urzędzie pracy (bez konieczności odczekania 90-dniowego okresu karencji).
Przypadek zawarcia porozumienia stron po wypowiedzeniu dokonanym przez pracodawcę
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 20 lipca 2017 roku (III SA/Łd 484/17) wyrażono pogląd, że sankcja wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych nie znajduje zastosowania również w sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron nie było wynikiem braku woli kontynuowania przez pracownika stosunku pracy (stosunku służbowego), lecz uprzedniego wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę i brakiem propozycji przywrócenia pracownika do pracy. W przypadku, w którym najpierw pracodawca rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem na podstawie art. 32 § 1 pkt 3 i § 2 kp, a następnie wyraził zgodę na zmianę trybu rozwiązania umowy o pracę poprzez rozwiązanie umowy za porozumieniem stron (art. 30 § 1 pkt 1 kp), po zarejestrowaniu się przez pracownika w charakterze bezrobotnego nie powinno stosować się okresu karencji poprzedzającego wypłacanie zasiłku. W omawianych okolicznościach jest bowiem oczywiste, że ustanie stosunku pracy na skutek pierwotnego wypowiedzenia przez pracodawcę stanowiło bezpośrednią przyczynę rozwiązania umowy o pracę.
W takim przypadku, bez dostatecznego zbadania i ocenienia, czy po stronie pracownika istniała wola kontynuowania konkretnego stosunku pracy, można by było dojść do błędnego wniosku, że zachodzą przesłanki do wyłączenia prawa do zasiłku w pierwszych 90 dniach bezrobocia. Tak więc organ zatrudnienia decydujący o prawie do zasiłku zobowiązany jest podejmować wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Organ, wykorzystując dozwolone przepisami środki dowodowe, powinien zebrać cały materiał dowodowy pozwalający na dokonanie stosownych ustaleń i wydanie rozstrzygnięcia w sprawie.
Przykład 2.
Pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. Pracownik, aczkolwiek jego dążeniem nie było zakończenie stosunku pracy, uznał, że przy ubieganiu się w przyszłości o pracę u innych pracodawców, korzystniejsze może być posiadanie w świadectwie pracy informacji, że umowa o pracę została rozwiązana za porozumieniem stron. Dlatego też zwrócił się do pracodawcy z wnioskiem o zmianę trybu rozwiązania umowy, z wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, na porozumienie stron. Pracodawca przychylił się do wniosku pracownika i porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę zostało przez strony podpisane jeszcze przed upływem okresu wypowiedzenia, w związku z czym wypowiedzenie stało się bezskuteczne, a stosunek pracy ustał na mocy porozumienia stron. W tych okolicznościach nie ma podstaw do zastosowania wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych na czas 90 dni od dnia zarejestrowania bezrobotnego w powiatowym urzędzie pracy, gdyż inicjatorem rozwiązania stosunku pracy był pracodawca, a nie pracownik.
Na zakończenie należy zauważyć, że jak wskazuje się w orzecznictwie sądów, świadomą intencją ustawodawcy było odmienne potraktowanie osób, które same przyczyniają się do utraty zatrudnienia i do nabycia statusu bezrobotnego, od osób, które tracą pracę z przyczyn od nich niezależnych. Nie powinny być jednakowo traktowane osoby, które własnym zachowaniem doprowadziły do rozwiązania stosunku pracy, pozbawiając się jednocześnie podstaw utrzymania (i w związku z tym domagają się przyznania świadczenia w postaci prawa do zasiłku), oraz osoby, które utraciły pracę i możliwość zarobkowania na skutek okoliczności od nich niezależnych.
