Homologacja niejedno ma imię

Tło historyczne

Do 30 kwietnia 2004 r. zasady odliczenia podatku VAT  dotyczyły m.in. samochodów osobowych oraz tych pojazdów, których dopuszczalna ładowność była mniejsza niż 500 kg. Po wspomnianej dacie ustawodawca zdecydował się wprowadzić dodatkowe ograniczenie w postaci tzw. “wzoru Lisaka”. Na podstawie określonego modelu obliczeń podatnik mógł się dowiedzieć, czy przysługuje mu odliczenie, czy też nie. W praktyce okazywało się, że niektóre samochody były objęte zakazem obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, mimo że fizycznie spełniały kryteria samochodów ciężarowych z pełnym odliczeniem.

Za sprawą wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie Magoora (C-414/07) okazało się, że Polska naruszyła zasadę stałości (standstill), czyli rozszerzyła zakres ograniczeń w odliczeniu podatku VAT, choć nie była do tego uprawniona.

Skutkiem tego Ministerstwo Finansów przyznało, że wzoru Lisaka nie należy stosować. W następstwie ogłosiło zaś ogłosiło, że “reaktywował” się stan prawny sprzed wprowadzeniem zmian z 30 kwietnia 2004 r.  

Ponieważ doszło do kuriozalnej sytuacji - podatnicy nie mogli przecież stosować uchylonej ustawy, “stare” przepisy na nowo zamieszczono w ustawie, czego efektem jest art. 86a oraz 88a Ustawy o podatku od towarów do usług.

Przepisy ustawy o ruchu drogowym

W ustawie o VAT wskazano m.in. pojazdy samochodowe o masie całkowitej poniżej 3,5 tony, w których liczba miejsc (siedzeń) łącznie z miejscem dla kierowcy wynosi:

a)  1 – jeżeli dopuszczalna ładowność jest większa niż 425 kg,

b)  2 – jeżeli dopuszczalna ładowność jest większa niż 493 kg

c)   3 lub więcej – jeżeli dopuszczalna ładowność jest większa niż 500 kg.

Zgodnie z art. 86 ust. 4 ustawy o VAT w brzmieniu do dnia 31 marca 2014 r. oraz art. 12 ust 3 Ustawy z dnia 7 lutego 2014 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (obowiązującej od 1 kwietnia 2014 r.), dopuszczalna ładowność pojazdu oraz liczba miejsc (siedzeń) określana jest na podstawie dokumentów wydanych zgodnie z przepisami prawa o ruchu drogowym.

Posiadanie tych samochodów wiązało się z pełnym odliczeniem podatku VAT, pod warunkiem spełnienia kryteriów związanych z homologacją.

Na polskich drogach najczęściej można spotkać samochody, których rocznik waha się od 1 do 15 lat. W zależności od tego, kiedy dokonano ich rejestracji, uzyskanie homologacji następowało na różnych zasadach (o czym w dalszej części tekstu).

Jeżeli przedsiębiorca uzyskał odpowiednie zaświadczenie o statusie samochodu ciężarowego (w zależności od stanu prawnego) oraz następnie nie dokonał konstrukcyjnych zmian w tym pojeździe, które mogłyby wykluczyć stwierdzone w zaświadczeniu cechy, to do chwili obecnej taki samochód jest uznawany jako ciężarowy wg ustawy o VAT.

Czym jest homologacja?

W myśl definicji słownikowej przez homologację należy rozumieć sprawdzenie urządzenia przed udzieleniem zezwolenia na jego produkcję, ekspoloatację czy sprzedaż, a także zezwolenie wydane po takim sprawdzeniu.

W praktyce homologacja jest pozwoleniem na użytkowanie pojazdów samochodowych co do zasady na terenie kraju, w którym je wydano. Jednakże za sprawą członkostwa Polski w Unii Europejskiej ważność tego świadectwa rozciąga się także na terytoria innych państw członkowskich.  

Stąd doniosłe znaczenie tego świadectwa dla producentów motoryzacyjnych, ponieważ uzyskanie homologacji umożliwia im aktywnie prowadzić sprzedaż wyprodukowanych samochodów.

Trzy okresy homologowania w Polsce

Homologacja na przełomie lat zmieniała swoją postać w Polsce. Zasady rejestracji samochodów, a tym samym potwierdzenie parametrów na podstawie przepisów o ruchu drogowym, można podzielić na trzy etapy, począwszy od krótkich adnotacji w dowodzie rejestracyjnym, aż po homologację N1 na chwilę obecną.

Pierwszy etap dotyczył samochodów, które zostały zarejestrowane pod koniec lat dziewięćdziesiątych do 2006 roku. Wówczas w dowodach rejestracyjnych określano status samochodu w postaci adnotacji m.in. o tym, czy jest ciężarowy z dookreśleniem liczby miejsc siedzących oraz dopuszczalnej ładowności.

Przykładowo: jeżeli samochód został zarejestrowany w 2003 r. z podanymi powyżej parametrami, to do chwili obecnej jest uznawany za pojazd ciężarowy - ponieważ w tamtym stanie prawnym przepisy Ustawy o ruchu drogowym potwierdzały warunki techniczne pojazdu właśnie w ten sposób. Nie istniała jeszcze homologacja N1.  

Druga grupa pojazdów dotyczy głównie pojazdów, które były produkowane do 2004 r., ale rejestrowane z datą późniejszą. W tym celu należało się udać do producenta samochodu, by pozyskać odpowiednie zaświadczenie. W praktyce czynności wiązały się z wizytą u dealera samochodowego. Jeżeli przedsiębiorca dysponował samochodem osobowym, zwracał się z prośbą o udzielenie informacji od dealera, czy pojazd byłby ciężarowym w stanie prawnym obowiązującym do dnia 30 kwietnia 2004 r. W przypadku twierdzącej odpowiedzi - homologacja była dowodem na to, że samochód mimo wszystko jest ciężarowym.

Należałoby dodać, że uzyskanie zaświadczenia było możliwe także w okręgowych stacjach kontroli pojazdów.

Ponieważ homologacja jest dokumentem urzędowym - dla celów podatkowych, wystarczające było legitymowanie się jedynie jej kopią.

Ponadto należało zwrócić uwagę także na tzw. “długi numer” -  pierwsze 18 znaków w dowodzie rejestracyjnym, które określały rodzaj homologacji. Pozostałe numery odnosiły się do numeru unikatowego pojazdu.

Początek trzeciego okresu homologacyjnego datuje się w Polsce na 22 czerwca 2013 r. Tego dnia weszła w życie nowelizacja prawa o ruchu drogowym, która implementowała zapisy załącznika XIX Dyrektywy 2007/46/WE. W jej załączniku podano terminy, po upływie których rejestracja danego pojazdu będzie wymagała dokumentu CoC (świadectwa zgodności WE), który potwierdzi uzyskanie europejskiego świadectwa homologacji.

Generalnie celem tej nowelizacji było wyeliminowanie samochodów o starszym roczniku, które w myśl poprzednich stanów prawnych były uznawane za ciężarowe. Od tego momentu pojazdy z okresu pierwszego i drugiego nie miały prawa uzyskać statusu ciężarowego.

Zaistniała sytuacja ma niebagatelne znaczenie dla odliczenia podatku VAT z tytułu nabycia paliwa po 1 kwietnia 2014 r. W przypadku samochodów, które będą ciężarowymi na podstawie dokumentu homologacji ( ze wszystkich trzech okresów), możliwe będzie odliczenie 50% kwoty VAT z tego tytułu. Jednakże warunkiem koniecznym jest użytkowanie tych samochodów w działalności gospodarczej.