Jednolity system ochrony patentowej to instytucja, która w obszarze planów jest od niemal 50 lat. Do tej pory jednak nie udało się wprowadzić w życie tego projektu. W odróżnieniu od znaków towarowych i wzorów przemysłowych, patenty w dalszym ciągu nie doczekały się możliwości ich jednakowego zabezpieczenia na terenie całej Unii Europejskiej. To jednak może się zmienić w ciągu najbliższych miesięcy, ponieważ na horyzoncie majaczy tzw. patent unijny o jednolitym skutku, który pozwoli przy pomocy 1 procedury zgłosić wynalazek, którego ochrona będzie w takim samym stopniu obowiązywała niemalże we wszystkich krajach wchodzących do Wspólnoty. Aktualnie system patentowy UE jest niejednolity, udzielenie patentu europejskiego nie oznacza jeszcze „włączenia” ochrony na całym jej terenie, a co więcej, przepisy prawne regulujące ową ochronę są różne w różnych państwach, przez co wnioskodawca nie ma stuprocentowej pewności, że jego wynalazek nie zostanie wykorzystany przez inny podmiot. Zmienić ma to jednolity system ochrony patentowej, którego wejście w życie może mieć miejsce jeszcze w 2022 roku.
Jak obecnie wygląda ochrona patentowa w Europie?
Obecnie nie ma prawnej możliwości uzyskania 1 patentu, który jednakowo chroniłby wynalazek w każdym państwie wspólnotowym. Owszem, regulacje w tej materii nie odbiegają od siebie w poszczególnych krajach, gdyż są one dostosowywane do umów międzynarodowych i stworzonych na ich podstawie zasad i standardów europejskich. Dodatkowo wiele z państw UE – w tym Polska – dokonało ratyfikacji Konwencji z 1973 roku o udzielaniu patentów europejskich (dalej jako Konwencja o patencie europejskim), która w wielu aspektach ujednolica przepisy patentowe. Dzięki powyższemu aktowi prawnemu patenty europejskie są udzielane na wynalazki na podstawie analogicznych przesłanek, nawet w krajach, które konwencji nie ratyfikowały. Uzyskanie patentu nie jest zatem problemem, trudności nastręcza konieczność złożenia szeregu wniosków kierowanych do różnych urzędów patentowych w celu zapewnienia wynalazkowi ochrony na terenie całej UE.
Konwencja o patencie europejskim nie wprowadziła wspólnego procesu ochronnego, dlatego też w dalszym ciągu ochrona patentowa w państwach europejskich następuje poprzez przyznanie:
- patentu europejskiego udzielanego przez Europejski Urząd Patentowy,
- patentów krajowych udzielanych przez krajowe urzędy patentowe właściwe dla danego państwa UE.
Brak 1 wspólnego urzędu patentowego dla całej Wspólnoty prowadzi do wielu komplikacji prawnych i praktycznych. Procedura udzielania patentu obowiązującego na terenie UE jest dwuetapowa. W pierwszej kolejności wynalazca musi uzyskać patent wydany przez Europejski Urząd Patentowy. Kiedy już otrzyma certyfikat, musi zadbać, aby ochrona europejska została uznana w każdym z państw wspólnotowych, które wskazał jako obszar ochrony patentowej.
Powyżej określone rozwiązanie rodzi wiele nieracjonalnych sytuacji. Patent europejski jest chroniony na równi z patentami krajowymi, przez co nie ma on jednolitej ochrony w każdym kraju. W zależności od systemu prawnego, na obszarze 1 kraju zabezpieczenie to może być szersze lub węższe niż na terytorium innego państwa. Ponadto unieważnienie patentu europejskiego nie powoduje automatycznego umorzenia patentów krajowych, przez co wymagane jest, aby wynalazca po umorzeniu dokonywał wykreśleń w rejestrach patentowych każdego państwa, które dokonało walidacji patentu europejskiego. Ostatecznie takie rozwiązanie jest również bardzo kosztowne, ponieważ owa walidacja wymaga, aby do każdego urzędu został złożony i opłacony oddzielny wniosek. Średni koszt wniosku patentowego to 500 zł (125 euro). Złożenie go w Europejskim Urzędzie Patentowym oraz 38 krajach należących do Europejskiej Organizacji Patentowej stanowi koszt rzędu 19 500 zł. Jest to suma, na którą nie każdy wynalazca może sobie pozwolić lub chcieć uiścić.
Patent europejski o jednolitym skutku – co będzie oferował?
Jednolity system ochrony patentowej ma wprowadzać „patent europejski o jednolitym skutku” (z ang. European patent with unitary effect). Będzie to instytucja niejako oparta na aktualnie obowiązującym patencie europejskim, który również będzie udzielany przez Europejski Urząd Patentowy. Nowy patent ma mieć jednolity zakres i skutki na obszarze wszystkich państw, które będą uczestniczyły w przedmiotowym systemie patentowym.
Omawiana ochrona patentowa ma być przyznawana na zasadach mających zastosowanie do patentów europejskich, zarówno w kwestii przesłanek zdolności patentowej, jak i zasad dokonywania zgłoszeń patentowych. To, co ma odróżniać nowy system patentowy od obecnego, to zakres terytorialny, na jakim patent będzie obowiązywał. W zamyśle EUP jedną decyzją ma zabezpieczać wynalazek na jednakowych zasadach w każdym uczestniczącym państwie.
Należy zauważyć, że omawiana instytucja nie będzie tworzyła nowego rodzaju patentu, a jedynie „rozszerzała” już istniejący. Procedura ma wyglądać w ten sposób, że po otrzymaniu patentu europejskiego wynalazca będzie mógł złożyć wniosek o jednolity skutek. Jeżeli EUP zarejestruje ten skutek w rejestrze jednolitej ochrony patentowej, uzyskany patent europejski nie będzie już strumieniem różnorakich patentów krajowych, lecz uzyska jednolity skutek dla wszystkich porządków prawnych uczestniczących w systemie państw Wspólnoty. Patent ten nie zapewni ochrony w całej UE, lecz jedynie w konkretnych państwach, które wcześniej wyrażą na to zgodę, przystępując do systemu.
Jednolity system ochrony patentowej - rejestracja
Warunkiem powstania przedmiotowego jednolitego skutku ma być rejestracja tego skutku w rejestrze jednolitej ochrony patentowej. Ma być to rejestr będący częścią Europejskiego Rejestru Patentowego, w którym rejestruje się jednolity skutek oraz wszelkie ograniczenia, licencje, przeniesienie, unieważnienie lub wygaśnięcie patentu europejskiego o jednolitym skutku. Rejestracja ma być dokonywana na wniosek wynalazcy, który uzyskał już ochronę patentową.
Wniosek o rejestrację należy złożyć w Europejskim Urzędzie Patentowym nie później niż 1 miesiąc po opublikowaniu w Europejskim Biuletynie Patentowym informacji o udzieleniu patentu europejskiego.
Wnioski rejestrowe będą dotyczyły jedynie patentów uzyskanych najwcześniej z dniem wejścia w życie jednolitego systemu ochrony patentowej. Oznacza to, że jednolity skutek nie będzie mógł być rozszerzony na wynalazki już opatentowane. W ich przypadku, w dalszym ciągu należało będzie dokonywać walidacji patentu europejskiego. Nie jest to jednak jeszcze przesądzone, gdyż istnieją projekty zmian, które pozwalałyby na nadanie mocy wstecznej omawianemu systemowi.
Cechy patentu europejskiego o jednolitym skutku
Na mocy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 roku wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej patent europejski o jednolitym skutku ma mieć jednolity charakter i zapewniać jednolitą ochronę oraz mieć taki sam skutek we wszystkich uczestniczących państwach członkowskich. Jednolity patent będzie mógł zostać ograniczony, przeniesiony, unieważniony lub będzie mógł wygasnąć tylko w odniesieniu do wszystkich uczestniczących państw członkowskich. Co więcej, ma on dotyczyć patentu europejskiego udzielonego z tym samym zestawem zastrzeżeń w odniesieniu do wszystkich uczestniczących państw członkowskich. Dodatkowo przepis art. 3 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia wskazuje, że jednolite patenty będą mogły być przedmiotem licencji w odniesieniu do całości lub części terytoriów uczestniczących państw członkowskich, z czego wynika, że skutki licencji nie będą jednolite i nie będą się automatycznie rozciągać na terytoria wszystkich uczestniczących państw członkowskich.
Jednolity Sąd Patentowy
Wraz z jednolitym systemem ochrony patentowej powołany do życia zostanie również Jednolity Sąd Patentowy. Jego rolą będzie rozstrzyganie powództw w sprawach:
- dotyczących naruszeń patentów europejskich o jednolitym skutku oraz dodatkowych świadectw ochronnych i związanych z nimi środków obrony, w tym roszczeń wzajemnych dotyczących licencji;
- dotyczących środków i nakazów tymczasowych i ochronnych;
- o odszkodowanie lub zadośćuczynienie wynikających z ochrony tymczasowej udzielonej w związku z publikacją europejskiego zgłoszenia patentowego;
- dotyczących stosowania wynalazku przed udzieleniem patentu lub dotyczących prawa opartego na uprzednim stosowaniu wynalazku;
- dotyczących unieważnienia patentów europejskich.
Jednolity Sąd Patentowy ma mieć dwuinstancyjną strukturę. Sąd pierwszej instancji będzie składać się z 3 oddziałów centralnych z siedzibą w Paryżu, Monachium i Mediolanie, oraz oddziałów lokalnych i regionalnych mających siedziby w poszczególnych państwach uczestniczących. Będą one tworzone na obszarze państw członkowskich na ich wniosek złożony i rozpatrzony zgodnie ze statutem porozumienia. Z kolei sąd drugiej instancji, tj. sąd odwoławczy ma mieć swoją siedzibę w Luksemburgu.
Podsumowując, wprowadzenie patentu europejskiego o jednolitym skutku oraz powołanie Jednolitego Sądu Patentowego wydaje się projektem, który znacznie uprości procedurę, skróci czas oczekiwania na zabezpieczenie wynalazku oraz z całą pewnością wpłynie na obniżenie kosztów związanych z ustanowieniem ochrony patentowej na terenie całej UE.
Niestety Polska, mimo że przystąpiła do unijnej procedury wzmocnionej współpracy w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej, ostatecznie zrezygnowała z uczestnictwa w systemie. Oznacza to, że wynalazcy chcący zapewnić ochronę patentową swoim dziełom na terytorium RP w dalszym ciągu będą musieli starać się o walidację patentu europejskiego. Co więcej, spory o ważność praw patentowych oraz spory o ich naruszenie pozostaną w kompetencji właściwych organów krajowych. Taki stan rzeczy może negatywnie odbić się na polskim rynku patentowym, wielu wynalazców może rezygnować z tego typu ochrony na terytorium Polski, jak również nie zdecydować się na wprowadzenie opatentowanego produktu na nasz rodzimy rynek.
