Kto może uzyskać prawo do patentu lub wzoru użytkowego?

Prawo własności intelektualnej jest szczególną dziedziną, której zadaniem jest ochrona myśli ludzkiej i procesów innowacyjności. Okazuje się, że stworzenie wynalazku lub wzoru użytkowego nie zawsze będzie wystarczające do uzyskania pełnej i automatycznej ochrony prawnej. Niezbędne w tym zakresie staje się przejście przez odpowiednią procedurę administracyjną. Przeczytaj, jak uzyskać prawo do patentu lub wzoru użytkowego.

Czym jest patent i wzór użytkowy?

Patentem określamy prawo ochronne na wynalazek. Jest ono zbywalne i podlega dziedziczeniu – udzielane jest bez względu na dziedzinę techniki. Według oficjalnych informacji urzędowych za wynalazek uznaje się dowolne rozwiązanie o charakterze technicznym: 

1. wynalazek biotechnologiczny – wynalazek dotyczący wytworu składającego się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany;
2. wynalazek tajny – wynalazek stanowiący informację niejawną, której nadano klauzulę: „ściśle tajne”, „tajne”, „poufne” lub „zastrzeżone”; wynalazek może być uznany za tajny, jeżeli dotyczy obronności lub bezpieczeństwa państwa.

Z kolei wzorem użytkowym opisujemy nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzór użytkowy jest także określany mianem „małego wynalazku”. Jest to rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci.

Pomimo że wynalazki i wzory użytkowe są regulowane przez tę samą ustawę – Prawo własności przemysłowej, zakres ich ochrony jest odmienny. W przypadku patentów maksymalny jednorazowy okres ochronny wynosi 20 lat, przy wzorach użytkowych jest to zaś 10 lat. Oczywiście wynalazca ma prawo do cyklicznego przedłużania wspomnianych okresów, podobnie jak jego spadkobiercy lub inni nabywcy tych praw.

Uzyskanie prawa do patentu lub wzoru użytkowego

Stworzenie wynalazku lub wzoru użytkowego powoduje powstanie autorstwa takiego dzieła. Dana osoba może wówczas tytułować się twórcą lub wynalazcą, nie oznacza to jednak, że jest w pełni chroniona przez prawo.

Uzyskanie pełnej ochrony przed działaniami osób trzecich powstaje, dopiero gdy twórca zgłosi wynalazek lub wzór użytkowy do Urzędu Patentowego RP bądź do innych międzynarodowych instytucji zajmujących się ochroną szeroko rozumianego prawa własności intelektualnej. Samo zgłoszenie wniosku o udzielenie patentu lub ochrony wzoru nie przesądza jednak o sukcesie całego postępowania – dopiero z chwilą wydania odpowiedniej decyzji administracyjnej wynalazca może być pewny, że jego dzieło jest należycie chronione.

Zasadą jest, że prawo ochronne przysługuje w pierwszej kolejności twórcy lub współtwórcy wynalazku albo wzoru użytkowego. Zgodnie z treścią art. 8 Ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku – Prawo własności przemysłowej na warunkach określonych w ustawie twórcy wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układu scalonego przysługuje prawo do:

• uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji;
• wynagrodzenia;
• wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach.

Twórca projektu racjonalizatorskiego przyjętego przez przedsiębiorcę do wykorzystania ma prawo do wynagrodzenia określonego w regulaminie racjonalizacji obowiązującym w dniu zgłoszenia projektu, chyba że wydany później regulamin jest dla twórcy korzystniejszy.

Tak naprawdę prawo ochronne może uzyskać każdy twórca lub współtwórca wynalazku albo wzoru użytkowego. Twórcy powinni jednak mieć pełną zdolność do czynności prawnych, aby skutecznie przejść przez całą procedurę administracyjną – muszą być pełnoletni oraz nie mogą być ubezwłasnowolnieni. Ustawodawca nie przekreśla szans na uzyskanie ochrony osobom niepełnoletnim, jednak muszą one działać przez swoich przedstawicieli ustawowych – rodziców lub prawnych opiekunów (w przypadku osób ubezwłasnowolnionych mogą to być dodatkowo wyznaczeni kuratorzy).

Wniosek o prawo ochronne

Pierwszą czynnością, którą powinien spełnić wynalazca, jest złożenie wniosku o udzielenie patentu albo prawa ochronnego na wzór użytkowy. Służą temu dwa odrębne formularze, które można pobrać ze strony internetowej Urzędu Patentowego RP. W składanym piśmie powinny znaleźć się następujące informacje:

• dane wnioskodawcy – wynalazcy lub działającej w jego imieniu osoby (w przypadku działania pełnomocnika konieczne jest dołączenie pełnomocnictwa);
• data i dokładny opis wynalazku lub wzoru użytkowego – bardzo często konieczne jest załączenie zdjęć, rysunków lub instrukcji wyjaśniających działanie nowego pomysłu;
• zastrzeżenie lub zastrzeżenia patentowe (ochronne) zawierające zespół cech technicznych niezbędnych do określenia przedmiotu wynalazku lub wzoru użytkowego;
• skrót opisu zawierający zwięzłą i jasną informację określającą przedmiot i charakterystyczne cechy techniczne rozwiązania (pamiętajmy, aby nie przekraczał on 1/3 strony A4);
• podpis wnioskodawcy.

Wniosek o udzielenie ochrony można złożyć osobiście w siedzibie Urzędu Patentowego RP, listem poleconym lub elektronicznie przy pomocy platformy rejestracyjnej Urzędu.

Każdy wniosek jest związany z opłatami administracyjnymi. Ich wysokość jest uzależniona od formy złożenia pisma i wynosi:

• 550 zł – opłata za zgłoszenie osobiste lub listowne;
• 500 zł – opłata za zgłoszenie elektroniczne;
• 25 zł – opłata za każdą stronę ponad 20 stron opisu, zastrzeżeń i rysunków;
• 100 zł – opłata za oświadczenie o korzystaniu z pierwszeństwa – za każde pierwszeństwo;
• 17 zł – opłata skarbowa za pełnomocnictwo – jeżeli wnioskodawca korzysta z pomocy pełnomocnika – należy ją wpłacić na konto bankowe Miasta Stołecznego Warszawy. Za pełnomocnictwo udzielone mężowi, żonie, dzieciom, rodzicom, dziadkom, wnukom lub rodzeństwu nie trzeba uiszczać żadnej opłaty skarbowej.

Jeśli złożony wniosek jest prawidłowy, Urząd wyda stosowną decyzję, na podstawie której udzieli prawa ochronnego na wynalazek lub wzór użytkowy. Możliwe jest także wydanie decyzji odmownej, np. wtedy, gdy dana osoba nie była uprawniona do złożenia wniosku (nie była twórcą) albo gdy dany przedmiot nie posiada cech wynalazku lub wzoru użytkowego.

Prawo do patentu lub wzoru użytkowego innych osób

Zdarza się, że po udzieleniu prawa ochronnego na wynalazek lub wzór użytkowy twórca nie chce bądź nie może dalej z niego korzystać. W tej sytuacji prawo może zostać sprzedane, darowane, wniesione do spółki lub przekazane w drodze dziedziczenia spadkobiercom.

Jeśli okres ochrony trwa nadal, nowi właściciele uzyskanego patentu lub prawa ochronnego na wzór użytkowy powinni zawnioskować o wpisanie ich jako nowych uprawnionych z tego tytułu. Jednocześnie powinni oni wskazać podstawę prawną swojego wniosku – najczęściej poprzez dołączenie stosownej umowy, na mocy której doszło do przejścia danego prawa, ew. dokumentu potwierdzającego nabycie tego prawa w drodze dziedziczenia.

Podsumowanie

Prawo do patentu lub wzoru użytkowego może uzyskać każdy twórca, który złoży w tym celu odpowiedni wniosek do Urzędu Patentowego RP. Pismo takie podlega stosownej opłacie i może być złożone również przez współtwórcę, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego twórcy. Prawo ochronne jest udzielane na konkretny okres, nie dłuższy niż 10 lub 20 lat, przy czym zawsze można wnioskować o jego przedłużenie.