Miejscowa właściwość sądu wskazuje na to, do którego sądu, jeśli chodzi o miejscowość, należy wnieść wniosek lub pozew. W tym zakresie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują właściwość ogólną, przemienną i wyłączną. W niektórych przypadkach strony mogą umówić się na inną właściwość sądu. Kiedy można ją narzucić, a kiedy nie jest to możliwe? Dowiesz się z poniższego artykułu!
Ogólna właściwość sądu
Generalną zasadą jest, że powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.
Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w naszym kraju. Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.
Właściwość przemienna sądu
Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują ponadto w niektórych przypadkach tzw. właściwość przemienną, co oznacza, że powództwo wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o właściwości przemiennej.
powództwa o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia, które wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej;
powództwa o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy, które wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału;
powództwa o roszczenie z czynu niedozwolonego, które wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę;
powództwa o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, które można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda;
powództwa o zapłatę należności za prowadzenie sprawy, które wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził;
powództwa o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości, które wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości;
powództwa przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku, które można wytoczyć przed sąd miejsca płatności;
powództwa o roszczenie wynikające z czynności bankowej przeciwko bankowi, innej jednostce organizacyjnej uprawnionej do wykonywania czynności bankowych lub ich następcom prawnym, które można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
Przykładem sytuacji, do której zastosowanie znajdować może właściwość przemienna, jest powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W takim wypadku przedsiębiorca może pozwać np. swojego klienta, z którym zawarł umowę albo przed sąd według miejsca zamieszkania lub siedziby tego klienta, albo według miejsca wykonania umowy. Jeżeli jednak klientem przedsiębiorcy jest konsument – przedsiębiorca może pozwać go wyłącznie przed sąd według właściwości ogólnej konsumenta, tj. według jego miejsca zamieszkania.
Przy właściwości przemiennej dotyczącej sporu o umowę warto mieć także na uwadze, że za miejsce wykonania umowy uważa się miejsce spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umów danego rodzaju, w szczególności w przypadku:
sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce, do którego rzeczy te zgodnie z umową zostały lub miały zostać dostarczone;
świadczenia usług – miejsce, w którym usługi zgodnie z umową były lub miały być świadczone.
W przypadku wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.
Miejscowa właściwość sądu – kiedy zmiana właściwości nie jest możliwa?
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje szereg przypadków, w których zmiana sądu właściwego nie jest możliwa – ani mocą umowy stron, ani przy skorzystaniu z przepisów dotyczących właściwości przemiennej.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje wyłączną właściwość sądu m.in. w przypadku roszczeń:
dotyczących własności lub innych praw rzeczowych na nieruchomości;
dotyczących posiadania nieruchomości;
wynikających z art. 231 Kodeksu cywilnego;
wynikających z art. 224–228 i art. 230 kc, o ile są związane z nieruchomością.
Powyższe roszczenia wytacza się przed sąd miejsca położenia nieruchomości, przy czym, jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.
Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.
Inne przypadki właściwości wyłącznej dotyczą m.in. roszczeń z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych, roszczeń ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia, a także roszczeń ze stosunku małżeństwa lub ze stosunku między rodzicami a dziećmi.
Umowne ustalenie sądu właściwego
Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego.
Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów. W takim przypadku zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego: „Określona przez strony w umowie właściwość wyłączna sądów dla rozpoznawania ich spraw oznacza, że właściwość w ten sposób określona eliminuje każdą inną właściwość, a więc także ewentualną właściwość ogólną czy przemienną” – postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z 29 listopada 1982 roku (I CZ 98/82).
