Ugoda sądowa – ogólna charakterystyka

Przepisy prawa dają możliwość zawarcia ugody przed sądem, który rozpoznawać ma toczący się pomiędzy stronami postępowania spór. Co istotne, w ostatnich latach preferowanym sposobem zakończenia sporów sądowych jest zawarcie ugody. W tym celu do przepisów postępowania cywilnego zostały wprowadzone obowiązki dla sędziego przewodniczącego rozprawie, który ma skłaniać strony postępowania sądowego do pojednania. W artykule przedstawiamy czym charakteryzuje się ugoda sądowa!

Zgodnie z art. 223 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego „przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Osnowę ugody zawartej przed sądem wciąga się do protokołu rozprawy albo zamieszcza w odrębnym dokumencie stanowiącym część protokołu i stwierdza podpisami stron. Niemożność podpisania ugody sąd stwierdza w protokole”.

Na czym polega ugoda sądowa?

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie wprowadzają definicji ugody sądowej. W tym celu należy odwołać się do definicji ugody zawartej w przepisach Kodeksu cywilnego, zgodnie z którą „przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać”.

Ustępstwa w szczególności dotyczą: zrzeczenia się uprawnień lub zarzutów także procesowych, np. zarzutu przedawnienia, zaciągnięcia zobowiązań, obniżenia świadczenia, zabezpieczenia świadczenia albo rozłożenia świadczenia na raty, odroczenia terminu płatności, a także na samym uznaniu praw drugiej strony. Ponadto ustępstwa mogą odnosić się do: zastrzeżenia kary umownej, udzielenia poręczenia, udzielenia gwarancji, rozwiązania umowy, rozporządzeń mogących obejmować przeniesienie, ograniczenie, obciążenie bądź zniesienie prawa, zobowiązania się wierzyciela do niedochodzenia przysługującej mu od dłużnika wierzytelności na drodze prywatnej i publicznej, odnowienie, obniżenie stopy procentowej, ustalenie dogodnego dla strony przeciwnej czasu, miejsca albo sposobu wykonania zobowiązania oraz rozporządzenie prawem, które do tej pory nie zostało objęte dotychczasowym stosunkiem prawnym.

W przypadku ugody sądowej ustępstwem jest też jej zawarcie, które uwzględnia rezygnację z wydania wyroku sądowego objętego powagą rzeczy osądzonej.

Ugoda sądowa może zostać ponadto wzbogacona o dodatkowe elementy, takie jak: ograniczenie skutków ugody terminem lub uzależnienie skutków ugody od warunku.

Względnie szeroki zakres zastosowania ugody sądowej nie oznacza jednak, że może być ona wykorzystana w każdym wypadku, gdy strony widzą możliwość porozumienia się.

Niedopuszczalność ugody

Przykładami spraw, w których możliwość zawarcia ugody została wyłączona, są:

• sprawy o rozwód;
• sprawy o separację;
• sprawy dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka;
• sprawy dotyczące unieważnienia małżeństwa;
• sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych;
• sprawy rozpoznawane w postępowaniu upominawczym przed wydaniem nakazu zapłaty;
• sprawy rozpoznawane w postępowaniu nakazowym przed wydaniem nakazu zapłaty.

Nadmienić należy, że możliwość zawarcia ugody sądowej jest wyłączona w sprawach, w których co najmniej jedna ze stron nieznana z miejsca pobytu jest reprezentowana przez kuratora procesowego. W wyroku Sądu Najwyższego z 17 października 2007 roku, II CSK 261/07, wskazano, że obowiązki kuratora sprowadzają się do podejmowania czynności procesowych mających na celu zapewnienie ochrony prawnej osoby nieznanej z miejsca pobytu. Kurator może zatem w toku postępowania składać oświadczenia o charakterze procesowym, zaś zawarcie ugody jest czynnością sprowadzającą się do wzajemnych ustępstw w sferze prawa materialnego – stąd zawarcie ugody przez kuratora byłoby sprzeczne z przyznanymi mu w ustawie uprawnieniami.

Funkcje ugody sądowej

Charakteryzując ugodę sądową, należy zwrócić uwagę na jej funkcję. Można wyróżnić dwa jej typy: funkcje stałe oraz inne funkcje uwarunkowane poczynionymi przez strony ustępstwami.

Stałymi funkcjami ugody są:

• funkcja koncyliacyjna, zwana też pojednawczą, która ma na celu rozwiązanie sporu lub zapobiegnięcie mu;
• funkcja stabilizacyjna, która charakteryzuje się tym, że zawarcie ugody prowadzi do pewności prawnej.

Jako przykłady innych funkcji ugody wskazać należy:

• funkcję kompensacyjną, która zachodzi w przypadku występowania odpowiedzialności odszkodowawczej;
• funkcję kredytową, która ma miejsce, kiedy w ugodzie dochodzi do odroczenia terminu płatności;
• funkcję gwarancyjną, która ma miejsce w sytuacji zawarcia w treści ugody postanowień dotyczących odsetek za opóźnienie;
• funkcję wychowawczą, która występuje zwłaszcza w sprawach z zakresu prawa pracy, gdzie polubowne załatwienie sporu pracowniczego ma bardziej doniosłe znaczenie niż rozstrzygnięcie go poprzez wydanie orzeczenia sądowego.

Kontrola ugody przez sąd

Przykładem ugody, która została uznana za niedopuszczalną z uwagi na zasady współżycia społecznego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 22 kwietnia 1999 roku, III APz 1/99, była ta, w której spłatę należności z tytułu zagarniętej dużej kwoty pieniężnej rozłożono na raty płatne w ciągu ponad 50 lat.

W sprawach z zakresu prawa pracy sąd kontroluje ugodę także pod kątem tego, czy nie narusza ona słusznego interesu pracownika. W postanowieniu Sądu Najwyższego z 5 lipca 2002 roku, I PKN 172/01, za niedopuszczalną ze względu na naruszenie słusznego interesu pracownika uznano ugodę sądową, w której pracownica znajdująca się pod ochroną ze względu na ciążę zamiast przywrócenia do pracy miała otrzymać odszkodowanie w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Forma ugody

Ugoda sądowa zawsze przybiera postać formy pisemnej. W takim wypadku jej treść zostaje wpisana do protokołu rozprawy lub zawiera się ją na odrębnym dokumencie (załączniku), który stanowi integralny element protokołu. Ważne, aby treść ugody w sposób precyzyjny określała zakres świadczeń i roszczeń pomiędzy stronami.

Każda ugoda musi zostać podpisana przez strony lub ich pełnomocników. Niemożność złożenia podpisu pod treścią ugody sąd musi odnotować z podaniem przyczyny braku podpisu.

Skutki zawarcia ugody

Ugoda sądowa w przeciwieństwie do wyroku sądowego nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Nie oznacza to jednak, że sprawa załatwiona w drodze ugody ponownie będzie przedmiotem postępowania sądowego – ugoda sądowa korzysta z merytorycznego zarzutu powagi rzeczy ugodzonej. Zarzut ten stanowi podstawę do oddalenia powództwa w sytuacji ponownego wystąpienia z roszczeniem objętym ugodą. Jego skuteczność uzależniona jest od dwóch przesłanek występujących łącznie, tj. tożsamości stron i tożsamości przedmiotu ugody.

Rezultatem, jaki niesie za sobą zawarcie ugody, jest umorzenie postępowania. Po skutecznym zawarciu ugody sąd, przed którym rozpoznawana była sprawa, wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie.

Należy również pamiętać, że co do zasady w efekcie zawarcia ugody sądowej strony wzajemnie znoszą koszty postępowania, jakie poniosły w sprawie. Mogą je jednak zmodyfikować, np. poprzez wskazanie, że jedna strona obowiązana jest do zwrotu całości, części lub ustalonej kwoty tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Dodatkową korzyścią wynikającą z faktu zawarcia ugody sądowej jest zwrot połowy opłaty od pisma wszczynającego postępowanie przed sądem I instancji. Jeśli natomiast zawarcie ugody sądowej nastąpiło przed sądem II instancji – wówczas zwraca się połowę opłaty od pisma wszczynającego postępowanie odwoławcze.

Ugoda sądowa jako tytuł egzekucyjny

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. ugoda zawarta przed sądem została uznana za tytuł egzekucyjny umożliwiający prowadzenie na jej podstawie egzekucji. Ugoda zawierana przed sądem powszechnym jest tytułem egzekucyjnym po spełnieniu dwóch warunków: gdy stanowi element protokołu rozprawy oraz zawiera obowiązek świadczenia.

Ugoda sądowa stanowić będzie tytuł wykonawczy po nadaniu jej przez sąd klauzuli wykonalności, co może nastąpić dopiero w momencie uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie umorzenia postępowania. Klauzulę wykonalności może nadać również referendarz sądowy. Czynność ta powinna nastąpić w ciągu 3 dni od złożenia wniosku, jednak jest to termin jedynie instrukcyjny.

Przedawnienie roszczeń z ugody

Roszczenie stwierdzone ugodą przedawnia się na zasadach określonych w przepisach prawa cywilnego. I tak roszczenie poświadczone ugodą sądową zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat, a w sytuacji gdy roszczenie dotyczy świadczeń okresowych należnych w przyszłości – z upływem trzech lat.

Na co zwrócić uwagę, zawierając ugodę?

Istnieje możliwość uchylenia się od skutków zawartej ugody do momentu uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania w sprawie, w której ugoda została zawarta. Najczęściej podstawą uchylenia się od zawartej ugody sądowej są wady oświadczenia woli.

Zastosowanie ugody

Wskazać należy, że ugoda sądowa najczęściej bywa zawierana w następujących sprawach:

• o alimenty;
• o kontakty;
• o odszkodowanie lub zadośćuczynienie;
• o zapłatę;
• o podział spadku;
• o podział majątku.

Podsumowując, stwierdzić trzeba, że choć nierzadko w odczuciu stron ugoda sądowa nie jest najatrakcyjniejszym sposobem zakończenia sporu, to w praktyce bardzo często stanowi rozwiązanie najrozsądniejsze, które pozwala zaoszczędzić stronom czas, koszty i stres związany z postępowaniem sądowym. Niejednokrotnie można spotkać się z poglądem, że najgorsza ugoda zawsze będzie lepsza niż wyrok, a to chociażby z tego powodu, że to strony same kształtują jej treść, co dodatkowo ma wpływ na późniejsze wywiązywanie się przez nich z zawartych w ugodzie ustaleń. Wyrok sądu zawsze będzie prowadzić do niezadowolenia którejś ze stron, czego ugoda pozwala uniknąć.