Milczące przyjęcie oferty - przesłanki zawarcia umowy

W praktyce obrotu gospodarczego najczęstszym trybem zawierania umów jest złożenie oferty i jej przyjęcie.
Zgodnie z art. 70 § 1 Kodeksu cywilnego (w dalszej części zwanego kc) w razie wątpliwości umowę uznaje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane – w chwili przystąpienia przez drugą stronę (zwaną również adresatem oferty lub oblatem) do wykonania umowy. Czym zatem charakteryzuje się milczące przyjęcie oferty?

Milczenie jako forma oświadczenia woli

Należy wskazać, że zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w prawie cywilnym (nie tylko w zakresie trybu zawarcia umowy wskutek przyjęcia złożonej oferty) milczenie nie jest uznawane za oświadczenie woli.

Zgodnie jednak z art. 60 kc wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde jej zachowanie, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. W piśmiennictwie podkreśla się, że bierne zachowanie osoby (to jest milczenie) może w niektórych przypadkach stanowić oświadczenie woli. Potwierdzenie powyższego odnaleźć można przykładowo w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 24 września 1991 r. (sygn. I ACr 358/91). W wyroku tym sąd stanął na stanowisku, że milczące przyjęcie oferty jest oświadczeniem woli. Z uzasadnienia wynika, że milczenie może być uznane za przejaw oświadczenia woli wyrażającego zgodę (przykładowo w sytuacji, w której osoba niezaprzeczająca mogła i powinna była zająć merytoryczne stanowisko w tej kwestii).

Kiedy milczące przyjęcie oferty jest dopuszczalne?

Kodeks cywilny dopuszcza milczące przyjęcie oferty w dwóch sytuacjach. Po pierwsze możliwość taka może wynikać ze zgodnej woli stron. Należy zaznaczyć, że co do zasady strony każdej czynności prawnej mogą wspólnie uzgodnić (przykładowo w umowie ramowej lub innej umowie określającej warunki współpracy), że milczenie w odpowiedzi na złożoną ofertę ma być traktowane jako przyjęcie złożonej propozycji. Milczenie jako sposób przyjęcia oferty może także dopuszczać konkretny przepis ustawowy.

Zgodnie z art. 68² kc, jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty. Przytoczony przepis ma charakter wyjątkowy, ponieważ wiąże przyjęcie oferty z biernym zachowaniem (milczeniem) adresata oferty (w piśmiennictwie tak zwane milczące przyjęcie oferty lub dorozumiane przyjęcie oferty).

Należy zwrócić uwagę, że art. 68² kc ma charakter dyspozytywny (względnie obowiązujący). Normy prawne względnie obowiązujące cechuje to, że ich zastosowanie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone. Normy te znajdują zastosowanie w sytuacji, gdy same strony nie uregulowały swoich uprawnień i obowiązków w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takim przepisie lub też gdy strony niczego w zakresie działania przepisu nie postanowiły. Podsumowując, należy wskazać, że strony czynności prawnej mają możliwość wyłączenia zastosowania art. 68² kc, przykładowo w umowie ramowej.

Warto również zaznaczyć, że artykuł 68² kc nigdy nie znajdzie zastosowania do umów, których zawarcie wymaga zachowania formy szczególnej. Milczenie nie może zastępować takiej formy. Przykładowo zgodnie z art. 158 kc umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta wyłącznie w formie aktu notarialnego. Zgodnie natomiast z art. 75¹ kc zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Zobacz też:

Przesłanki zawarcia umowy w drodze milczącej akceptacji

Zawarcie umowy poprzez milczącą akceptację oferty uzależnione jest od łącznego zaistnienia trzech przesłanek. Zgodnie z art. 68² kc brak odpowiedzi adresata zostanie potraktowany jako przyjęcie oferty, jeżeli:

ofertę zawarcia umowy otrzymał przedsiębiorca,
oferta zawarcia umowy została otrzymana w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorcy,
oferent pozostawał z adresatem oferty w stałych stosunkach gospodarczych.

Status przedsiębiorcy

Adresatem oferty musi być przedsiębiorca w rozumieniu art. 43¹ kc. Zgodnie z przywołanym przepisem przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną (przykładowo spółka jawna) prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. W kontekście art. 68² kc istotne jest, że tylko adresat oferty musi być profesjonalistą. Statusu przedsiębiorcy nie musi natomiast posiadać osoba składająca ofertę (może to być inny przedsiębiorca lub konsument). W piśmiennictwie wskazuje się, że stałe stosunki gospodarcze mogą łączyć nie tylko przedsiębiorców, lecz także przedsiębiorcę z konsumentem, który przykładowo regularnie kupuje u przedsiębiorcy towary na własny prywatny użytek.

Otrzymanie oferty w ramach działalności gospodarczej

Złożona oferta powinna dotyczyć zawarcia umowy mieszczącej się w zakresie działalności gospodarczej oblata. Dosyć powszechnie przyjmuje się w literaturze, że proponowana umowa nie musi należeć do umów, jakie strony dotychczas zawierały między sobą. Nie ma również żadnego znaczenia, która ze stron występowała dotychczas i występować będzie w przyszłości w roli wierzyciela lub dłużnika.

Stałe stosunki gospodarcze łączące strony

Składający i przyjmujący ofertę zgodnie z art. 68² kc muszą pozostawać w stałych stosunkach gospodarczych. Stwierdzenie pozostawania stron w stałych stosunkach gospodarczych powinno być ustalane przy uwzględnieniu konkretnych okoliczności danego stanu faktycznego. Jako stałe stosunki gospodarcze mogą zostać uznane w szczególności relacje gospodarcze o charakterze ciągłym, powtarzalnym lub realizowane w ramach długotrwałej współpracy.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 marca 2004 r. (sygn. I ACa 1238/03) w którym wskazano: „[…] o stałości stosunków w rozumieniu art. 682 k.c. można mówić w sytuacji, gdy strony związane są pewnymi umowami gospodarczymi w dłuższym okresie (np. kooperacji, franchisingu itp.), powodującymi stałą współpracę gospodarczą między stronami. Natomiast incydentalne umowy danego typu, zawierane pomiędzy stronami co jakiś czas […], nie mieszczą się w pojęciu stałych stosunków”.

Należy również zauważyć, że wskutek długotrwałej lub powtarzalnej współpracy może dojść do wykształcenia praktyki zawierania umów pomiędzy stronami, a milczące przyjęcie oferty może być wynikiem zwyczaju wykształconego w danych stosunkach. W wyroku z 5 grudnia 2003 r. (sygn. IV CK 286/02) Sąd Najwyższy, stwierdził, że „dla przyjęcia istnienia stałych stosunków […] decydujące znaczenie ma stały charakter tych kontaktów umożliwiający przewidzenie zarówno tego, że oferta zostanie złożona, jak i jej przybliżonej wielkości, a przede wszystkim zachowania stron związanego ze składaniem i przyjmowaniem ofert oraz zawieraniem umów”. Sąd Okręgowy w Gdańsku w wyroku z 16 sierpnia 2013 r. (sygn. IX GC 146/13) wskazał natomiast, że „stałe kontakty, które doprowadziły do wytworzenia się zwyczajowego, stałego trybu zawierania umów, w którym reakcje każdej ze stron na czynności drugiej strony są zawsze podobne i łatwe do przewidzenia, a do zawierania umów dochodzi rutynowo i niejako automatycznie, uzasadniały przyjęcie, że strony pozostawały w stałych stosunkach, w których brak odpowiedzi na ofertę należało uznać za jej przyjęcie. Jeśli więc powód otrzymał od pozwanej, z która pozostawał w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, przesłaną także faksem czy mailem lub w inny mniej formalny sposób, to brak niezwłocznej odpowiedzi ze strony powoda przyjmuje się za przyjęcie oferty”.

Niezwłoczna odpowiedź oblata

Negatywną przesłanką zawarcia umowy jako milczące przyjęcie oferty jest przedstawienie przez oblata „odpowiedzi”. Przedstawienie odpowiedzi przez adresata oferty powinno być dokonane niezwłocznie (bez nieuzasadnionej zwłoki). Przy ocenie zachowania powyższego terminu należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy – przykładowo, czas niezbędny na dotarcie oferty do adresata, przeanalizowanie oferty, podjęcie decyzji oraz sporządzenie i dostarczenie odpowiedzi. Należy także zauważyć, że strony w ramach swojej współpracy mają możliwość określenia konkretnego terminu/okresu, w którym adresat oferty powinien udzielić odpowiedzi.

W treści art. 68² kc nie sprecyzowano, jaka odpowiedź wyłącza możliwość uznania milczenia za przyjęcie oferty. Na podstawie analizy literatury przedmiotu należy wskazać, że będzie to:

odpowiedź negatywna (złożenie oświadczenia o odrzucenie oferty lub braku przyjęcia),
odpowiedź na ofertę zawierająca zastrzeżenie zmian lub uzupełnień do treści oferty,
odpowiedź, w której oblat poinformuje, że analizuje złożoną ofertę i ustosunkuje się do niej w późniejszym terminie.

Polecamy:

Najważniejsze zmiany w wynagrodzeniach i Kodeksie pracy