Ochrona dóbr osobistych przedsiębiorstwa

Czy przedsiębiorstwa posiadają dobra osobiste? Co jest dobrem osobistym przedsiębiorstwa i jak wygląda ochrona dóbr osobistych przedsiębiorstwa? Wyjaśniamy w artykule.

Dobra osobiste

Art. 23 Kodeksu Cywilnego określa katalog dóbr osobistych, przysługujących osobie fizycznej, wśród nich wymieniając: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Pozostaje on aktualny także w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność gospodarczą. 

Mocą art. 43 Kodeksu Cywilnego ochronie podlegają także dobra osobiste osób prawnych. Mają one charakter niemajątkowy, których posiadanie umożliwia osobie prawnej funkcjonowanie w obrocie, postrzegane są jako prawa, których wartość wzrasta proporcjonalnie do renomy firmy. Katalog dóbr osobistych osób prawnych różni się od tych charakterystycznych dla osób fizycznych, związanych z ich podmiotowością. Dobrem osobistym osób prawnych jest przede wszystkim dobre imię przedsiębiorstwa, nazwa, tajemnica korespondencji, nienaruszalność pomieszczeń w ramach których realizowana jest działalność, twórczość naukowa, wynalazcza i racjonalizatorska. Także w tym przypadku katalog ma charakter otwarty i uzależniony jest od przedmiotu, zakresu i formy prowadzonej działalności gospodarczej. 

Nazwa

Nazwa przedsiębiorstwa, jego marka, renoma zazwyczaj posiada wymierną wartość majątkową, jej naruszenie może polegać na kwestionowaniu uprawnienia do posługiwania się daną nazwą, zniekształcaniu lub ośmieszaniu jej treści. Niedopuszczalne jest również używanie lub bezprawne wykorzystywanie zindywidualizowanej nazwy określającej inne przedsiębiorstwo. Jeżeli poszczególne elementy nazwy przedsiębiorstwa nie są zindywidualizowane, to wykorzystywanie elementów cudzej nazwy nie będzie uznawane za naruszenie dóbr osobistych. Inaczej jest w przypadku gdy nazwa stanowi zarejestrowany znak towarowy, wówczas jednak jego używanie podlega ochronie na podstawie ustawy prawa własności przemysłowej oraz ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Znak towarowy

Zgodnie z definicją przyjętą w ustawie prawo własności przemysłowej znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym mogą być w szczególności: wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.

To czy znak towarowy może stanowić dobre osobiste budzi wątpliwości orzecznicze, z jednej strony, stanowi on wyraz twórczości naukowej, artystycznej, wynalazczej i racjonalizatorskiej i jako taki podlega ochronie jako dobro osobiste. Z drugiej jednak strony kwestionowana jest możliwość zakwalifikowania znaku towarowego do dóbr osobistych z uwagi na zbywalność tego prawa.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 marca 2003 r. sygn. akt I CKN 100/01 dopuszcza istnienie dobra osobistego jako znaku symbolizującego, wskazując że symbol osoby prawnej jest nośnikiem jej tożsamości w zewnętrznym odbiorze i podobnie jak nazwa czy firma, stanowi dobro osobiste osoby prawnej.

Dobre imię przedsiębiorstwa 

Dobre imię przysługuje wszystkim osobom prawnym niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa, czy przedmiotu jego działalności. Dobre imię utożsamia się przede wszystkim z renomą, rozpoznawalnością na rynku czy wysoką jakością oferowanego produktu. Dobre imię firmy jest korelatem opinii jaką mają na jej temat inne osoby, niejednokrotnie jest efektem wielu lat działalności przedsiębiorstwa i ma proporcjonalny wpływ na wysokość generowanego przez niego przychodu.

O tym czy faktycznie dobra osobiste firmy zostały naruszone decyduje prawdziwość twierdzeń głoszonych przez potencjalnego naruszyciela. Jeżeli informacje przekazywane przez pomiot są nieprzychylne, ale odpowiadające rzeczywistości dobra osobiste firmy nie zostaną naruszone. W tym wypadku nie należy utożsamiać dóbr osobistych firmy z dobrami osobistymi jej pracowników, członków organów czy współpracujących. Osoby te w razie naruszenia ich dobrego imienia mogą dochodzić zaniechania ich naruszeń na podstawie art. 23 kodeksu cywilnego, w trybie ochrony dóbr osobistych osób fizycznych.

W pewnych jednak okolicznościach naruszenie dóbr osobistych pracowników np. na skutek wyrażania się w niepochlebny sposób o ich działalności, może również spowodować naruszenia działalności firmy. Wówczas przedsiębiorstwo może dochodzić ochrony swych praw niezależnie od działań podejmowanych przez pracowników. 

Tajemnica przedsiębiorstwa 

W rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa polega na ujawnienie tych informacji innej osobie lub wykorzystaniu ich we własnej działalności. Przedsiębiorstwa celem zabezpieczenia swych interesów zawierają umowy o obowiązku zachowania poufności z osobami, które mogą mieć dostęp do ważnych informacji. Umowa taka zazwyczaj przewiduje zakres odpowiedzialności osoby, która dopuściła się naruszenia tajemnicy. Alternatywnym źródłem roszczeń przedsiębiorstwa mogą być te wynikające z ochrony dóbr osobistych. 

Środki ochrony 

Naruszenie dóbr osobistych może stanowić jednocześnie czyn nieuczciwej konkurencji.  Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi. 

W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:

1. zaniechania niedozwolonych działań;
2. usunięcia skutków niedozwolonych działań;
3. złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
4. naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
5. wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
6. zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego

– jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Już samo zagrożenie dobra osobistego uprawnia podmiot do wystąpienia z roszczeniem o zaniechania działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Natomiast w przypadku dokonanego naruszenia przedsiębiorca może żądać:

1. usunięcia skutków wywołanych naruszeniem;
2. złożenia oświadczenia w odpowiedniej formie i treści;
3. naprawienia szkody majątkowej na ogólnych zasadach;
4. wydania korzyści, jakie osiągnęła osoba dokonująca naruszenia w wyniku dokonanego naruszenia;
5. roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny;
6. roszczenia o zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową.

Wątpliwości może budzić to czy przedsiębiorstwo jest uprawnione do domagania się zadośćuczynienia doznanej krzywdzie, skoro takiej krzywdy odczuć nie może. Żądanie złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści np. przeprosin lub sprostowania informacji ma wpływ na postrzeganie przedsiębiorstwa przez podmioty trzecie, na nowo buduje wizerunek podmiotu którego prawa zostały naruszone. 

Nim roszczenie przybierze postać powództwa cywilnego, przedsiębiorca powinien skierować do naruszyciela wezwanie o zaniechanie naruszeń lub dokonanie czynności zmierzającej do naprawy szkody wywołanej naruszeniem dóbr osobistych. W wezwaniu tym należy określić termin, po którego upływie dopuszczalne będzie skierowanie sprawy na drogę sądową. 

Współcześnie, w dobie szybkich, nierzetelnych informacji bardzo łatwo jest dopuścić się naruszenia dóbr osobistych zarówno w odniesieniu do osób fizycznych jak i prawnych. To z kolei ma znaczny wpływ na postrzeganie podmiotu na rynku, jego wartość rynkową a także może mieć wpływ bezpośrednio na uzyskane przychody. Naruszenie lub zagrożenie naruszenia dóbr osobistych powinno spotkać się z natychmiastową reakcją uprawnionych osób działających w ramach przedsiębiorstwa. 

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 t.j.).
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1913 t.j).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.