Podmiotem odpowiedzialnym za zapłatę podatku jest podatnik. Jednakże w pewnych okolicznościach również osoby trzecie mogą zostać pociągnięte do solidarnej odpowiedzialności. Takim przykładem jest tutaj odpowiedzialność członka rodziny podatnika. Postaramy się przybliżyć tę tematykę w poniższym artykule.
Odpowiedzialność podatkowa członka rodziny podatnika
Przepisem, który będziemy analizować, jest art. 111 Ordynacji podatkowej. Możemy tam przeczytać, że członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.
Z powyższego przepisu możemy zatem wyprowadzić kilka istotnych warunków, które muszą być spełnione, aby można było mówić o odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe podatnika:
- Dotyczy ona członków rodziny, czyli zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu;
- Dotyczy jedynie zaległości podatnika wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej;
- Członek rodziny podatnika stale współdziałał z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej, z którą związane są zaległości;
- Członek rodziny osiągał korzyści z działalności prowadzonej z podatnikiem.
W rezultacie członek rodziny podatnika nie będzie odpowiadał za zaległości podatkowe powstałe z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości czy też odpłatnego zbycia kapitałów pieniężnych.
Podobnie też członek rodziny nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w sytuacji, gdy nie współdziałał w prowadzeniu działalności oraz nie osiągał z tego tytułu korzyści.
Jasna wydaje się przesłanka uzyskania korzyści z działalności prowadzonej przez podatnika. W tym miejscu warto wskazać, że będzie to zarówno korzyść w postaci konkretnego przysporzenia majątkowego, jak i zaoszczędzenia wydatku (np. z uwagi na możliwość darmowego zamieszkiwania).
Natomiast lepszego wyjaśnienia wymaga przesłanka „stałego współdziałania”.
Chociaż Ordynacja podatkowa nie wyjaśnia tego zwrotu, to można wskazać, że chodzi tu o faktyczną pomoc, która jednak nie jest ujęta w ramach żadnej umowy (umowy o pracę czy umowy cywilnoprawnej). Naturalnie musi to być współdziałanie o charakterze stałym i nie chodzi tutaj jedynie o dorywczą pomoc.
Orzeczenie o odpowiedzialności członka rodziny podatnika
Załóżmy jednak, że wszystkie powyżej wymienione przesłanki są spełnione. W jaki sposób dochodzi do orzeczenia o odpowiedzialności członka rodziny podatnika za zaległości samego podatnika?
Po pierwsze należy wskazać, że w tym zakresie organ podatkowy musi przeprowadzić postępowanie podatkowe oraz wydać decyzję podatkową.
Odpowiedzialność ma charakter solidarny, co oznacza, że członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem. Przy czym chodzi tutaj o odpowiedzialność za zaległość podatkową. Nie jest zatem możliwe wszczęcie postępowania, zanim zobowiązanie podatkowe nie przekształci się w zaległość podatkową.
Jak już wskazaliśmy, odpowiedzialność dotyczy wyłącznie zaległości związanych z działalnością gospodarczą, czyli może obejmować podatek VAT, akcyzę czy też podatek dochodowy PIT. Może również dotyczyć odpowiedzialności za podatek od nieruchomości.
Warto również wskazać na treść art. 111 § 5 pkt 1 Ordynacji podatkowej, który podaje, że odpowiedzialność członka rodziny podatnika ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści.
W konsekwencji, chociaż członek rodziny odpowiada całym swoim majątkiem, to jednak jest to odpowiedzialność limitowana. Ponownie należy podkreślić, że chodzi zarówno o materialne korzyści, jak i te, które nie mają pieniężnego wymiaru. W tym zakresie organ podatkowy musi przeprowadzić szczegółowe badanie celem ustalenia, jaka jest kwota uzyskanych korzyści.
Przykład 1.
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą w postaci warsztatu samochodowego. Pomaga mu w tym syn, który w zamian otrzymuje drobne wynagrodzenie, możliwość zamieszkiwania w domu, wyżywienie oraz możliwość korzystania z firmowego samochodu. Pomiędzy ojcem a synem nie została zawarta żadna umowa o pracę czy też umowa zlecenia. Podatnik ma spore zaległości w zakresie podatku VAT. W tym przypadku organ podatkowy może wszcząć postępowanie w sprawie orzeczenia od odpowiedzialności syna za zaległości podatkowe ojca w podatku VAT. Organ podatkowy będzie jednak zobligowany do ustalenia wysokości korzyści, jaką syn otrzymał w związku ze współdziałaniem. Obliczona kwota wyznaczać będzie limit odpowiedzialności.
Przypadek wyłączenia odpowiedzialności członka rodziny podatnika
Jak podaje art. 111 § 2 Ordynacji podatkowej, omawiana odpowiedzialność nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.
Powyższy przepis stanowi zatem wyjątek od reguły stanowiącej o odpowiedzialności członka rodziny podatnika. Oznacza to, że nawet jeżeli są spełnione wszystkie warunki odpowiedzialności, ale na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny, to organ podatkowy nie może orzec o odpowiedzialności członka rodziny.
Przypomnijmy, że zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania i przede wszystkim obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Zakres pomocy w ramach świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego.
Przykład 2.
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą w postaci warsztatu samochodowego. Pomaga mu w tym syn, który w zamian otrzymuje drobne wynagrodzenie, możliwość zamieszkiwania w domu, wyżywienie oraz możliwość korzystania z firmowego samochodu. Syn ma orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać. W tej sytuacji na ojcu spoczywa obowiązek alimentacyjny polegający na pokrywaniu kosztów utrzymania oraz wychowania syna. To powoduje, że syn nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za ewentualne zaległości podatkowe ojca z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
