Podatnicy są, co do zasady, osobiście odpowiedzialni za swoje długi podatkowe, jednak w sytuacji niewypłacalności podatnika, jego zobowiązania wobec urzędu skarbowego mogą przejść na osoby trzecie - m.in. na małżonka, członków rodziny czy wspólników. Kto może posiadać odpowiedzialność za długi podatkowe?
Odpowiedzialność za długi podatkowe przejęta przez osoby trzecie - zasady ogólne
Co do zasady, osoba trzecia ponosi solidarną odpowiedzialność za długi podatkowe podatnika. Oznacza to, że organ podatkowy może egzekwować należność wynikającą z zaległości podatkowej w całości lub w części od każdego z dłużników z osobna, od wszystkich łącznie lub tylko od kilku z nich.
Odpowiedzialność osoby trzeciej za długi podatkowe powstaje po doręczeniu decyzji o odpowiedzialności, o której urząd skarbowy orzeka po przeprowadzeniu postępowania podatkowego.
| Ważne! Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej może być prowadzona dopiero po przeprowadzeniu bezskutecznej egzekucji z majątku podatnika - czyli gdy ściągnięcie długu w całości lub w części było niemożliwe. |
Organ podatkowy rozpocznie dochodzenie spłaty zaległości podatkowej od osoby trzeciej również w sytuacji, gdy:
-
odstąpiono od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych,
-
nie przystąpiono do egzekucji administracyjnej w wyniku uprawdopodobnienia przez organ egzekucyjny braku możliwości uzyskania kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne.
Kto jest odpowiedzialny za cudze długi spadkowe?
Odpowiedzialność osób trzecich za długi podatkowe wynika z relacji biznesowych, rodzinnych lub własnościowych łączących je z podatnikiem. Z tego tytułu, jeżeli podatnik nie będzie w stanie uregulować swoich zaległości, organy skarbowe będą mogły skierować egzekucję zaległości wobec osób trzecich.
Małżonek podatnika
Podatnik będący w związku małżeńskim odpowiada za długi spadkowe z majątku osobistego oraz z majątku wspólnego (jeśli między małżonkami istnieje wspólność majątkowa) - konsekwencje wynikające ze zobowiązań podatkowych dotykają więc oboje małżonków. Urząd skarbowy - w celu ściągnięcia należności podatkowych - może skierować egzekucję do majątku wspólnego małżonków, który to majątek, w razie braku zawarcia przez małżonków umowy majątkowej, powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Zaległości podatkowe mogą więc być wyegzekwowane ze składników majątku nabytych po powstaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, np. wspólnego mieszkania, samochodu, ale także pobranych pensji czy dochodów z działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego lub oboje małżonków.
| Uwaga! Małżonek podatnika nie ponosi odpowiedzialności za długi podatkowe składnikami majątku osobistego, czyli nabytego przed powstaniem małżeństwa. |
Urząd skarbowy może natomiast egzekwować zaległości w podatku dochodowym, wynikające z łącznego opodatkowania małżonków - za zaległości w tym podatku i przy wspólnej formie opodatkowania odpowiadają bowiem solidarnie.
Rozwiedziony małżonek oraz małżonek w separacji
Wspólność majątkowa łącząca małżonków ustaje wskutek rozwodu bądź separacji. Jej miejsce zajmuje ustrój rozdzielności majątkowej. W tej sytuacji rozwiedziony lub pozostający w separacji małżonek podatnika odpowiada solidarnie za długi podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej i do wysokości przypadającego na niego udziału w majątku.
| Uwaga! Odpowiedzialność rozwiedzionego lub pozostającego w separacji małżonka podatnika ma charakter solidarny, co oznacza, że egzekucja zaległości może objąć także składniki majątku nabyte po rozwiązaniu małżeństwa lub po ustanowieniu rozdzielności majątkowej. |
Co ważne, odpowiedzialność ta dotyczy również tych zaległości podatkowych, które powstały po uprawomocnieniu się wyroku o rozwodzie lub o ustanowieniu rozdzielności majątkowej. Przepis art. 110 § 1 wyraźnie odnosi się bowiem do zobowiązań, a nie jedynie zaległości podatkowych powstałych w czasie trwania małżeństwa.
Członek rodziny podatnika prowadzącego działalność gospodarczą
Członek rodziny podatnika prowadzącego działalność gospodarczą na tle przepisów Ordynacji podatkowej, również należy do kategorii osób trzecich ponoszących odpowiedzialność za długi podatkowe podatnika. Odpowiedzialność dotyczy tych członków rodziny podatnika, którzy współdziałali z nim w prowadzeniu działalności, uzyskując z tego tytułu korzyści, a zaległość podatkowa powstała z tytułu tej działalności i w okresie, w którym członek rodziny współdziałał w prowadzeniu działalności. Co ważne, uzyskiwanie korzyści nie odnosi się tylko do wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę czy innego tytułu prawnego - obejmuje również np. otrzymane prezenty, czyli wszelkie korzyści, które wynikły z pomocy w prowadzeniu działalności. Ponadto współdziałanie może mieć także charakter jednorazowy lub sporadyczny.
| Uwaga! Odpowiedzialność członka rodziny podatnika współdziałającego w prowadzeniu działalności gospodarczej jest ograniczona do wysokości wartości uzyskanych z tego tytułu korzyści. |
Biuro rachunkowe
Biuro rachunkowe może swoim działaniem wyrządzić szkody dla swojego klienta, jednak nie ponosi ono odpowiedzialności za powstałe w związku z tym zaległości podatkowe podatnika przed urzędem skarbowym czy ZUS-em. Obie te instytucje egzekwują zaległości od podatnika bądź płatnika. Odpowiedzialność biura rachunkowego ma w tym przypadku charakter odszkodowawczy - podatnik może dochodzić naprawienia wyrządzonej przez biuro szkody na drodze sądowej. Podstawą wniesienia do sądu powództwa jest art. 471 Kodeksu cywilnego dotyczący odpowiedzialności kontraktowej. Zgodnie z tym przepisem zobowiązany (biuro rachunkowe) ponosi odpowiedzialność za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i jest obowiązany je naprawić. Przedsiębiorca chcący uzyskać odszkodowanie od biura rachunkowego będzie musiał wskazać zakres obowiązków biura i błędy oraz ich związek z poniesioną szkodą.
Z tego względu przedsiębiorcy powinni zwracać szczególną uwagę nie tylko na renomę biura rachunkowego, lecz także zbadać je pod kątem np. ubezpieczenia - jeżeli biuro jest ubezpieczone na sumę znacznie większą od wymaganego minimum, może to stanowić zapewnienie przykładania przez biuro wagi do bezpieczeństwa klientów. Warto zadbać, by w umowie z biurem rachunkowym znalazł się zapis o odpowiedzialności biura za własne błędy co najmniej do wysokości ubezpieczenia. Wszelkie zapisy umowne o odpowiedzialności biura rachunkowego za zaległości podatkowe przed organami podatkowymi są bowiem z mocy prawa nieważne.
Pozostałe kategorie osób trzecich odpowiadających za cudze zaległości podatkowe
-
Nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części ponosi odpowiedzialność za długi podatkowe związane z tą działalnością, także te powstałe przed nabyciem przedsiębiorstwa lub jego części. Co ważne, w przypadku nabycia części przedsiębiorstwa, nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe niepowstałe w związku z nabytą przez niego częścią - ponosi solidarną odpowiedzialność.
-
Właściciel, samoistny posiadacz lub użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa majątkowego pozostający z użytkownikiem danej rzeczy lub prawa majątkowego w związku o charakterze rodzinnym, majątkowym lub kapitałowym albo wynikającym ze stosunku pracy ponosi odpowiedzialność za długi podatkowe użytkownika powstałe w związku z jego działalnością gospodarczą, jeżeli rzecz lub prawo są związane z działalnością lub służą do jej prowadzenia.
-
Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada za zaległości podatkowe spółki.
-
Członkowie zarządu odpowiadają za zaległości podatkowe spółki z o.o., spółki z o.o. w organizacji, spółki akcyjnej, spółki akcyjnej w organizacji.
-
Członkowie organów zarządzających innych osób prawnych odpowiadają za zaległości podatkowe tych osób.
-
Jednoosobowa spółka kapitałową powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną odpowiada za zaległości podatkowe przedsiębiorcy związane z działalnością powstałe do dnia przekształcenia.
-
Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości odpowiada za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych wynikających z opodatkowania nieruchomości powstałych podczas trwania dzierżawy lub użytkowania.
-
Firmujący swoim imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą działalność gospodarczą podatnika odpowiada za zaległości powstałe podczas jej prowadzenia.
Terminy przedawnienia odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe
Urząd skarbowy nie może wydać osobie trzeciej decyzji o odpowiedzialności, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat, a w przypadku odpowiedzialności solidarnej nabywcy w podatku VAT - jeżeli upłynęły 3 lata. Należy podkreślić, że mowa tu o wydaniu decyzji przez organ podatkowy, a nie o doręczeniu jej podatnikowi, co podkreślił NSA w wyroku z 12 lipca 2016 r., sygn. akt II FSK 1544/14.
Obok terminu przedawnienia prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej należy odróżnić termin przedawnienia zobowiązania podatkowego ustalonego w doręczonej osobie trzeciej decyzji. Termin przedawnienia zobowiązania kończy się z upływem 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej. Co ważne, termin ten może ulec przedłużeniu wskutek zawieszenia lub przerwania biegu terminu. Zawieszenie terminu przedawnienia powoduje zastosowanie ulg - odroczenia płatności zobowiązania lub rozłożenie płatności na raty, po czym termin przedawnienia biegnie dalej. Przerwanie biegu terminu przedawnienia powstaje natomiast wskutek ogłoszenia upadłości lub wszczęcia egzekucji i zastosowania środka egzekucyjnego. Termin przedawnienia, po ustaniu przyczyny przerwania biegu terminu, rozpoczyna się na nowo.
