Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) dotyczy zazwyczaj umów zawieranych przez osoby fizyczne. Obecnie najczęściej płacimy go w przypadku zakupu samochodów oraz nieruchomości. Jego wartość w przypadku tych zakupów może być bardzo duża. Tym samym podatnicy muszą, dokonując zakupu ww. towarów, odprowadzić PCC. Mimo że przepisy dotyczące PCC nie są często zmieniane, to nadal podatnicy mają problem z jego rozliczeniem. W artykule przeanalizujemy, kiedy możliwy jest zwrot PCC przy zerwaniu umowy?
Zwrot PCC – podstawa prawna
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy PCC podatek ten podlega zwrotowi, jeżeli:
uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna);
nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej;
spółka nie została zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców lub wysokość kapitału zakładowego spółki kapitałowej została zarejestrowana w kwocie niższej, niż określała umowa spółki – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym;
podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału zakładowego ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców;
nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Co istotne, ustawodawca przewidział także przypadki, gdy podatnikowi taki zwrot nie przysługuje. Podatek nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.
Uchylenie skutków prawnych
Jak to wyżej wykazaliśmy, jedną z przesłanek zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych jest fakt uchylenia skutków prawnych oświadczenia woli (nieważność względna). Nieważność względną powodują:
błąd co do treści; błąd to mylne wyobrażenie co do rzeczywistego stanu rzeczy;
podstęp, czyli błąd kwalifikowany polegający na celowym wprowadzeniu w błąd osoby składającej oświadczenie;
groźba, czyli wywarcie przymusu psychicznego w sposób budzący strach; groźba powinna być bezprawna (np. groźba pobicia), bezwzględna i poważna;
wyzysk, czyli zastrzeżenie w umowie rażąco niewspółmiernych, wzajemnych świadczeń przez stronę wyzyskującą przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony.
Po stronie składającego oświadczenie woli musi zatem wystąpić mylne wyobrażenie o treści tego oświadczenia lub o takich okolicznościach, jak np. fakty, do których odnosi się to oświadczenie, normy prawne mające zastosowanie do dokonywanej czynności prawnej albo skutki prawne tej czynności.
Co istotne, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Nie jest przy tym wystarczające samo uchylenie się od złożonego oświadczenia woli, ale dla skutku w postaci nieważności umowy konieczne jest udowodnienie działania pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej (lub groźby).
Błąd może dotyczyć okoliczności faktycznych, jak również przepisów prawa, przy czym i jedno, i drugie powinno dotyczyć treści czynności prawnej.
Przepisy Kodeksu cywilnego zakładają istnienie po stronie składającego oświadczenie woli mylnego wyobrażenia o treści tego oświadczenia (pomyłka) lub o takich okolicznościach, jak np. fakty, do których odnosi się oświadczenie, normy prawne mające zastosowanie do dokonywanej czynności prawnej albo skutki prawne dokonywanej czynności prawnej. Warunkiem prawnej doniosłości błędu w świetle tego przepisu jest przede wszystkim to, aby błąd składającego oświadczenie woli dotyczył treści czynności prawnej.
O istotności błędu przesądzać muszą kryteria obiektywne, odnoszone do oceny rozsądnego człowieka, który znając prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści (patrz art. NSA II FSK 2554/15).
Zwrot PCC przy zerwaniu umowy o zakup nieruchomości
W przypadku zakupu nieruchomości wartość PCC wynosi 2% ceny sprzedaży. Powyższy podatek jest pobierany przez notariusza.
Przykład 1.
Podatnik zawarł 16 kwietnia umowę sprzedaży nieruchomości stanowiącej działkę. Cena wyniosła 500 000 zł. Notariusz pobrał tytułem podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) kwotę 10 000 zł. Tydzień później strony rozwiązały tę umowę. Rozwiązanie nastąpiło także w formie aktu notarialnego. Co ważne, w akcie notarialnym nie określono przyczyny rozwiązania umowy. Cena nie została zapłacona, a prawo własności zostało zwrotnie przeniesione na sprzedającego. Czy podatnik może żądać zwrotu zapłaconego u notariusza PCC?
Na początku przypomnijmy, że skuteczne złożenie oświadczenia, o jakim mowa w art. 88 kc, powoduje, że czynność prawna staje się nieważna od początku, ponieważ oświadczenie o uchyleniu działa z mocą wsteczną (ex tunc) od momentu dokonania czynności prawnej.
Z tego względu czynność ta nie może wywierać żadnych skutków, natomiast te, które powstały, zostają z mocą wsteczną przekreślone, co dotyczy zarówno skutków o charakterze obligacyjnym, jak i prawnorzeczowym. Oznacza to, że zostają zniweczone z mocą wsteczną wszystkie skutki prawne zbycia rzeczy w postaci przeniesienia jej własności na inną osobę.
Wskazać należy, że art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC jest rozwiązaniem wyjątkowym i musi być interpretowany ściśle. W sytuacji późniejszego rozwiązania zawartej umowy na skutek zgodnych oświadczeń stron nie uprawnia więc podatnika do zwrotu prawidłowo naliczonego i uiszczonego podatku PCC.
Musi więc nastąpić skuteczne jednostronne uchylenie się od skutków prawnych umowy ze względu na błąd lub groźbę. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
W tym przypadku prawidłowo doszło do zerwania umowy w formie pisemnej. Tak więc ze względu na brak właściwego oświadczenia nabywcy nie zachodzi w niniejszej sprawie nieważność względna umowy, wobec czego nie ma podstaw do zwrotu PCC.
Podsumowując, w przypadku zerwania umowy zakupu musimy pamiętać o odpowiedniej formie (pisemna forma) oraz nie może to być na podstawie zgodnego oświadczenia stron. Co ważne, jeśli zawarta umowa była pod wpływem błędu lub groźby, to powinno się ją rozwiązywać poprzez złożenie pisemnego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy. Taka forma pozwoli na zwrot PCC przy zerwaniu umowy.
