Jakie konsekwencje podatkowe niesie przejęcie firmy od członka rodziny?

Firma to potoczna nazwa zespołu składników materialnych oraz niematerialnych służących do prowadzenia działalności gospodarczej. Składniki te stanowią własność przedsiębiorcy, co oznacza, że ma on prawo do swobodnego dysponowania nimi w ramach zwykłego zarządu. W konsekwencji możliwa jest sytuacja przekazania firmy członkowi rodziny. W tym kontekście zastanowimy się, jakie są podatkowe skutki rodzi przejęcie firmy od członka rodziny.

Czym jest przedsiębiorstwo?

Na wstępie trzeba jednak wyjaśnić, czym jest przedsiębiorstwo. Ustawy podatkowe, choć posługują się tym pojęciem, to jednak go nie definiują. Dlatego też należy sięgnąć do regulacji Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 55¹ kc przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5. koncesje, licencje i zezwolenia;

6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8. tajemnice przedsiębiorstwa;

9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Podkreślmy, że przedstawiony katalog ma charakter wyliczenia przykładowego. Oznacza to, że konkretne przedsiębiorstwo może obejmować zarówno mniej, jak i więcej elementów. Kluczowe jest jednak, aby nie był to przypadkowy zbiór rzeczy, lecz by były to składniki powiązane służące do prowadzenia działalności gospodarczej.

Przejęcie firmy a podatek VAT

Przejęcie firmy stanowi czynność, która jest wyłączona z zakresu zainteresowania ustawy VAT. Zgodnie bowiem z art. 6 pkt 1 ustawy przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Poprzez pojęcie zbycia rozumie się także dokonanie darowizny. W rezultacie darowizna przedsiębiorstwa nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Oznacza to, że przekazujący nie zapłaci podatku VAT od przekazywanych składników, natomiast nabywca nie ma możliwości odliczenia podatku VAT.

Znajduje to potwierdzenie w interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 16 lutego 2018 r., nr 0113-KDIPT1-3.4012.890.2017.2.MWJ, gdzie czytamy:
„Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, że zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy, czynność przekazania całego przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 551 Kodeksu cywilnego, przez Wnioskodawcę do jednoosobowej działalności gospodarczej wspólnika spółki cywilnej – będzie czynnością niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, tym samym czynność ta wyłączona będzie spod działania ustawy o podatku od towarów i usług.

Mając na uwadze opis sprawy oraz przytoczone przepisy prawa stwierdzić należy, że zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy, czynność przekazania całego przedsiębiorstwa spółki cywilnej w rozumieniu art. 551 Kodeksu cywilnego (przed jej rozwiązaniem) przez Wnioskodawcę do jednoosobowej działalności gospodarczej wspólnika spółki cywilnej (męża) do dalszego prowadzenia przez niego przedsiębiorstwa – będzie czynnością niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, tym samym czynność ta wyłączona będzie spod działania ustawy o podatku od towarów i usług”.

Przejęcie firmy a podatek PIT

Przekazanie przedsiębiorstwa pomiędzy członkami rodziny odbywa się najczęściej w sposób nieodpłatny, a więc na podstawie umowy darowizny. Zaznaczyć należy, że sama czynność darowizny nie wywołuje skutków podatkowych w zakresie podatku dochodowego. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT przepisów nie stosuje się do czynności, które są regulowane ustawą o podatku od spadków i darowizn. W konsekwencji sama darowizna przedsiębiorstwa jest neutralna na gruncie podatku PIT zarówno po stronie przekazującego, jak i przejmującego członka rodziny. Potwierdził to Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 4 grudnia 2017 r., nr 0112-KDIL3-3.4011.142.2017.2.TW:
„Skoro zatem z treści wniosku wynika, że Wnioskodawca w niniejszej umowie darowizny będzie osobą przekazującą nieodpłatnie należące do niego składniki majątkowe (darczyńcą), to należy uznać, że dojdzie do zmniejszenia jego majątku. Jeżeli więc, w związku z tym przekazaniem, darczyńca nie otrzyma żadnych wartości pieniężnych ani innego przysporzenia majątkowego, to przekazanie to nie mieści się w zakresie powołanych powyżej definicji dochodów/przychodów podatkowych po stronie Wnioskodawcy (darczyńcy). Zatem po stronie Wnioskodawcy nie powstanie w związku z tą czynnością przychód do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Reasumując – przedstawiona sytuacja zbycia w formie darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych”.

Warto jednak przyjrzeć się skutkom podatkowym przekazania towarów handlowych. Otóż z uwagi na fakt, że towary przekazywane są nieodpłatnie, nie mogą one zostać zakwalifikowane jako koszt uzyskania przychodu. Osoba przejmująca takie towary w ramach majątku firmowego nie poniosła bowiem na ich nabycie żadnego wydatku. Nie dochodzi zatem do poniesienia kosztu, co jest warunkiem ujęcia wydatku jako koszt uzyskania przychodu.

Z drugiej jednak strony wszelkie towary pozostające w dyspozycji podatnika powinny zostać wykazane w remanencie. Stosownie do § 27 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów podatnicy są obowiązani do sporządzenia i wpisania do księgi spisu z natury towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadów, zwanego dalej „spisem z natury” na 1 stycznia, na koniec każdego roku podatkowego, na dzień rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, a także w razie zmiany wspólnika, zmiany proporcji udziałów wspólników lub likwidacji działalności.

Rozpatrując powyższe rozbieżności, organy podatkowe stoją na stanowisku, że towar otrzymany w drodze darowizny należy ująć w remanencie końcowym, jednak jego wartość nie będzie mogła zostać uwzględniona przy wyliczaniu różnic remanentowych. Tak wskazał Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 14 lutego 2019 r., nr 0113-KDIPT2-1.4011.615.2018.2.BO:
„Z powyższych uregulowań prawnych wynika, że Wnioskodawczyni obowiązana będzie ująć towary otrzymane w drodze darowizny w remanencie początkowym, a w remanencie końcowym niesprzedane na koniec roku podatkowego ww. towary i wartość tych remanentów wpisać do podatkowej księgi przychodów i rozchodów (w wartości odpowiadającej cenie zakupu towarów takich samych lub podobnych).

Mając na uwadze zaprezentowane przepisy prawa podatkowego oraz przedstawiony opis stanu faktycznego stwierdzić należy, że skoro nabycie towarów handlowych nastąpi nieodpłatnie, wartość ich nie będzie mogła być zaliczona przez Wnioskodawczynię do kosztów uzyskania przychodów prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, albowiem nie zostanie spełniona przesłanka wynikająca z art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Pomimo zatem ciążącego na Wnioskodawczyni obowiązku ujęcia nabytych nieodpłatnie, a niesprzedanych towarów w remanencie sporządzonym na koniec roku podatkowego, ich wartość wynikająca z wyceny, nie będzie mogła być brana pod uwagę przy ustaleniu dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej”.