To już kolejna nowelizacja Ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym. Poprzednie rozwiązania przedłużające legalny pobyt uchodźców obowiązywały tylko do 30 czerwca 2024 roku. Nowelizacja z 15 maja 2024 roku wprowadza jednak szereg istotnych zmian, które weszły w życie w lipcu. Uchodźcy z Ukrainy mogą legalnie przebywać w Polsce przez kolejny rok oraz korzystać z różnych form pomocy, w tym zakwaterowania, opieki zdrowotnej i wsparcia finansowego, jednak z pewnymi ograniczeniami. W artykule wyjaśniamy, jakie zmiany dla obywateli Ukrainy weszły w życie od 1 lipca 2024 roku.
Przedłużenie zezwoleń oraz wiz
Pierwszą zasadniczą zmianą, jaką wprowadzono, jest przedłużenie okresu obowiązywania tymczasowej ochrony dla obywateli Ukrainy do 30 września 2025 roku. Choć Komisja Europejska podjęła wstępną decyzję, że będzie to 4 marca 2025 roku, ostatecznie okres ten wydłużono do września, co wiąże się przede wszystkim z długością roku szkolnego.
Ponadto przedłużeniu uległy:
terminy ważności wiz krajowych, zezwoleń na pobyt czasowy, kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości;
terminy ważności wizy Schengen zarówno wydanej przez organ polski, jak i inne państwo obszaru Schengen; przedłużany jest również termin pobytu na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego;
terminy dobrowolnego powrotu (obecnie terminy dobrowolnego wyjazdu) określone w wydanych obywatelom Ukrainy decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu.
Ponadto można nie wszczynać lub umarzać wszczęte postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywateli Ukrainy.
Zmiany w dostępie do rynku pracy
Pracodawca chcący legalnie zatrudnić obywatela Ukrainy powinien sporządzić umowę o pracę w języku zrozumiałym dla pracownika. Może to być język polski, ukraiński lub inny język, którym posługuje się pracownik. Powinien także podpisać z nim umowę o pracę zawierającą wszystkie niezbędne elementy, takie jak dane stron, rodzaj umowy, czas trwania, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie, obowiązki pracownika i pracodawcy.
Pracodawcy zatrudniający Ukraińców są zobowiązani od 1 lipca 2024 roku do przesłania powiadomienia do urzędu pracy w ciągu 7 dni (zamiast 14 dni jak dotychczas). Pracodawca musi złożyć powiadomienie, jeśli:
zmienił się rodzaj umowy z Ukraińcem (np. z umowy o pracę na umowę zlecenie);
zmieniło się stanowisko pracy Ukraińca;
zmienił się rodzaj wykonywanej przez Ukraińca pracy;
obniżono wymiar czasu pracy lub wynagrodzenie Ukraińca.
W powiadomieniu o zatrudnieniu Ukraińca należy wskazać co najmniej minimalne wynagrodzenie o pracę lub minimalną stawkę godzinową. Co ważne, obowiązek złożenia powiadomienia obejmuje również sytuację, gdy Ukrainiec wcześniej pracował u pracodawcy na podstawie zezwolenia na pracę lub oświadczenia i zamierza kontynuować pracę u tego samego podmiotu, ale już na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.
Świadczenia dla Ukraińców – co z 800 plus?
Najważniejszą zmianą w programach 800 plus i Dobry Start jest wprowadzenie kryterium obowiązku szkolnego. Oznacza to, że aby otrzymać świadczenia, dziecko musi realizować obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny lub obowiązek nauki w szkole należącej do polskiego systemu edukacji.
Świadczenia 800 plus i Dobry Start nadal będą dostępne dla wszystkich dzieci, bez względu na dochód rodziny. Zmiana dotyczy jedynie kryteriów przyznawania świadczeń.
Nowe przepisy wchodzą w życie od roku szkolnego 2025/2026. Oznacza to, że wypłaty świadczeń 800 plus i Dobry Start od września 2025 roku będą uzależnione od spełnienia przez dziecko kryterium obowiązku szkolnego.
Pomoc dla szerszej grupy osób
Nowelizacja ustawy o pomocy obejmie dwie nowe grupy osób, które do tej pory nie mogły korzystać z pewnych form wsparcia. Są to:
małoletnie dzieci obywateli Ukrainy, które nie mają obywatelstwa ukraińskiego;
małoletnie dzieci małżonków obywateli Ukrainy, które również nie mają obywatelstwa ukraińskiego.
Do tej pory osoby te mogły korzystać tylko z ogólnych form wsparcia przeznaczonych dla wszystkich cudzoziemców. Nowelizacja rozszerza ich prawa i zapewnia im dostęp do dodatkowych form pomocy.
Zniesienie niektórych programów pomocowych dla Ukraińców
Nowelizacja ustawy wprowadza szereg zmian w systemie pomocy dla Ukraińców. Część praw zostaje zniesiona lub zmodyfikowana. Najważniejsze zmiany wymienione są poniżej.
PESEL UKR
Ważną zmianą jest skrócenie terminu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR. Dotychczas wnioski można było składać w ciągu 30 dni od dnia przybycia do Polski. Nowelizacja ustawy nakazuje złożenie wniosku niezwłocznie po przybyciu. Oznacza to, że osoby, które przybyły do Polski z Ukrainy, powinny złożyć wniosek o PESEL UKR jak najszybciej, bez zbędnej zwłoki. Dokładna definicja „niezwłocznie” nie jest prawnie sprecyzowana, ale ogólnie oznacza to „bez zbędnej zwłoki”, czyli w miarę możliwości jak najszybciej.
Potwierdzanie tożsamości
Następuje powrót do zasady potwierdzania tożsamości wyłącznie na podstawie ważnego dokumentu podróży. Oznacza to, że do wniosku o nadanie numeru PESEL Ukraińcy będą musieli dołączyć ważny paszport lub inny dokument tożsamości. Osoby, których numer PESEL został nadany w oparciu na innym dokumencie niż ważny dokument podróży, będą zobowiązane do potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy w terminie 60 dni od daty wydania dokumentu podróży.
Koniec świadczenia 300 zł na osobę
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa przewidywała jednorazowe świadczenie pieniężne w wysokości 300 zł na osobę dla obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Polski od 24 lutego 2022 roku. Świadczenie to zostało uchylone z 1 lipca 2024 roku. Ustawa zachowuje jednak możliwość przywrócenia świadczenia w drodze rozporządzenia Rady Ministrów w przypadku wzrostu napływu uchodźców z Ukrainy.
Zbiorowe zakwaterowanie – likwidacja świadczenia 40+
Przypomnijmy, że początkowo osoby fizyczne, które przyjęły pod swój dach uchodźców z Ukrainy, mogły otrzymać świadczenie pieniężne w wysokości 40 zł za dzień na osobę za okres maksymalnie 60 dni. Następnie, w wyniku nowelizacji z 27 kwietnia 2022 roku, okres ten został wydłużony do 120 dni, a w niektórych przypadkach mógł być jeszcze dłuższy.
Jedną z ważnych zmian dla obywateli Ukrainy jest zniesienie artykułu ustawy, który umożliwiał wypłatę świadczenia pieniężnego w wysokości 40 zł (tzw. 40+) za dobę dla osób, które zapewniły uchodźcom zakwaterowanie i wyżywienie w swoich domach. Oznacza to, że od 1 lipca 2024 roku nie będzie już możliwości ubiegania się o to świadczenie.
1 lipca 2024 roku wprowadzono także zmiany w systemie pomocy dla uchodźców z Ukrainy przebywających w miejscach zbiorowego zakwaterowania. Jedyną formą pomocy dla uchodźców pozostanie zakwaterowanie w Obiektach Zakwaterowania Zbiorowego. Muszą one spełniać określone warunki, m.in. zapewniać miejsce dla co najmniej 10 osób. Mogą one być własnością jednostek samorządu terytorialnego lub innych instytucji publicznych. Po 120 dniach osoby przebywające w OZZ zobowiązane są do ponoszenia części kosztów pobytu.
Wysokość opłaty zależy od długości pobytu:
120–180 dni: 50% kosztów, maksymalnie 40 zł za osobę dziennie.
Po 180 dniach: 75% kosztów, maksymalnie 60 zł za osobę dziennie.
Zwolnione z opłat są:
osoby niepełnosprawne z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i ich opiekunowie;
seniorzy powyżej 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni);
kobiety w ciąży i wychowujące dziecko do 12. miesiąca życia;
osoby wychowujące samotnie co najmniej trójkę dzieci;
opiekunowie tymczasowi.
Zwolnienie z opłat ze względu na trudną sytuację życiową przyznaje wojewoda na podstawie wniosku złożonego w OZZ.
Rozwiązania dla lekarzy i pielęgniarek z Ukrainy
Uchwalona ustawa wydłuża o 32 miesiące okres, w którym ukraińscy lekarze, dentyści, pielęgniarki i położne mogą ubiegać się o zgodę na wykonywanie swoich zawodów w Polsce. Dotyczy to osób, które uzyskały kwalifikacje poza Unią Europejską. Zmiany te liczą się od 24 lutego 2022 roku.
Oznacza to, że ukraińscy specjaliści medyczni będą mogli dłużej pracować w Polsce i pomagać pacjentom.
Nowe przepisy wymagają od pielęgniarek, położnych, lekarzy i dentystów z Ukrainy, którzy uzyskali zgodę na wykonywanie zawodu w Polsce w ramach procedury uproszczonej, wykazania się znajomością języka polskiego na poziomie B1.
Aby uzyskać prawo do wykonywania zawodu, osoby te muszą przedstawić okręgowej radzie lekarskiej dokument poświadczający znajomość języka polskiego na poziomie B1. Oznacza on, że osoba posługuje się językiem obcym w stopniu średnio zaawansowanym.
Zmiany dla obywateli Ukrainy od 1 lipca 2024 roku – podsumowanie
Celem zmian w przepisach, które weszły w życie 1 lipca 2024 roku, jest przede wszystkim zapewnienie dalszego wsparcia i pomocy obywatelom Ukrainy, którzy uciekają przed wojną. Przedłużenie legalnego pobytu oraz dostępu do świadczeń socjalnych, zdrowotnych i zakwaterowania ma zapewnić tym osobom stabilność i bezpieczeństwo.
Pobyt obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 roku w związku z wojną, został przedłużony do 30 września 2025 roku. Zakończono program wypłaty świadczenia za zakwaterowanie i wyżywienie w lokalach prywatnych (40+). Osoby potrzebujące wsparcia w zakwaterowaniu mogą zgłosić się do wojewody, który wskaże im wolne miejsce w odpowiednim obiekcie. Musi w nim przebywać co najmniej 10 osób, chyba że jest on własnością lub w zarządzie jednostek sektora finansów publicznych. 800 plus oraz świadczenie Dobry Start będą dostępne dla ukraińskich dzieci, ale tylko wtedy, gdy chodzą do polskiej szkoły lub przedszkola. Warunek ten nie dotyczy dzieci z niepełnosprawnością.
