Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w Kodeksie pracy. W tym artykule dowiesz się, jaką odpowiedzialność za mienie pracodawcy ponosi pracownik.
Mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się
Art. 124. Kodeksu pracy stanowi, że:
§ 1. Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:
1) pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2) narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.
§ 2. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.
§ 3. Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.
Odpowiedzialność ta obejmuje także mienie inne niż wymienione wcześniej - na przykład towary w sklepie czy na magazynie – o ile zostało ono powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub rozliczenia się. Szczegółowe zasady dotyczące takiego mienia ustala Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Przepisy te regulują m. in. sytuacje, gdy mienie jest powierzane grupie pracowników i obowiązuje wspólna odpowiedzialność materialna.
Zasady te stosuje się zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, szczególnie w miejscach takich jak sklepy czy magazyny. Warto jednak podkreślić, że mienie związane bezpośrednio z wykonywaniem pracy, takie jak narzędzia czy odzież robocza nie podlega wspólnej odpowiedzialności – za nie pracownik odpowiada indywidualnie.
Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika
Art. 122 kodeksu pracy mówi, że:
"Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości".
W wyroku Izby Pracy Sądu Najwyższego z 21 lutego 1984 roku o sygnaturze akt nr IV PR 17/84, możemy przeczytać, że:
Pracownik, któremu zakład pracy powierzył mienie z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się, odpowiada za tę część niedoboru w mieniu, która jest wynikiem jego umyślnego działania lub zaniechania. Nie ponosi natomiast odpowiedzialności za niedobór w powierzonym mu mieniu, który powstał bez jego winy wskutek uchybień lub zaniedbań zakładu pracy w zakresie nadzoru i organizacji pracy.
Innymi słowy w przypadku, kiedy pracownik otrzymał od pracodawcy mienie do zwrotu lub rozliczenia, ponosi odpowiedzialność za niedobory tylko wtedy, gdy wynikają one z jego celowego działania lub zaniedbania. Nie odpowiada jednak za straty, które powstały bez jego winy, na przykład z powodu błędów lub zaniedbań pracodawcy w organizacji pracy lub braku odpowiedniego nadzoru.
Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego w wyroku, z dnia 14 maja 1998 r. o sygn. akt I PKN 79/98, orzekła, iż:
Jeżeli zawinione zachowanie pracownika było zasadniczą przyczyną powstania szkody, to nie może się on bronić zarzutem, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.
Obowiązki pracownika wobec firmy
Wedle art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy, pracownik powinien należycie dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Mówiąc prościej – dbać o interesy pracodawcy. Takim mieniem, o którym mowa w przytoczonym przepisie, są niewątpliwie udostępnione pracownikowi przez pracodawcę urządzenia, potrzebne do wykonywania jego obowiązków, czy towar przeznaczony do sprzedaży.
Kiedy pracownik nie odpowiada za mienie
Art. 117 Kodeksu pracy stanowi, że:
§ 1. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.
§ 2. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
Pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności za szkody wyrządzone pracodawcy, jeśli wynikły one z jego winy, na przykład z powodu niewykonania lub niewłaściwego wykonania obowiązków. Jednak ta odpowiedzialność jest ograniczona – pracownik nie odpowiada za szkodę, jeśli powstała ona częściowo z winy pracodawcy lub innych osób. Nie ponosi także odpowiedzialności za ryzyko związane z samą działalnością firmy.
W praktyce oznacza to, że pracownik odpowiada tylko za bezpośrednie i przewidywalne skutki swoich działań lub zaniedbań. Jeśli wina pracownika nie była jedyną przyczyną szkody, może się zdarzyć, że nie będzie on musiał pokryć jej w całości albo w ogóle.
Umowa o współodpowiedzialności materialnej pracowników
Art. 125 Kodeksu Pracy stanowi, że:
§ 1. Na zasadach określonych w art. 124 pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta przez pracowników z pracodawcą na piśmie pod rygorem nieważności.
§ 2. Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
Umowa o współodpowiedzialności za mienie powierzone to specjalny zapis, który stanowi część umowy o pracę, ale można ją zawrzeć tylko z osobą będącą pracownikiem. Jeśli stosunek pracy ustanie, na przykład z powodu rozwiązania umowy, umowa o wspólnej odpowiedzialności również przestaje obowiązywać. Pewne zobowiązania mogą jednak trwać nadal – szczególnie obowiązek udziału w końcowej inwentaryzacji. Co ważne, zakończenie tej umowy nie wpływa na dalsze trwanie stosunku pracy.
Często ze względów praktycznych taką umowę sporządza się, jako osobny dokument, który dokładnie wskazuje członków zespołu objętego wspólną odpowiedzialnością oraz określa ich udział w ewentualnych niedoborach. Udział ten może być równy lub zróżnicowany – na przykład większy dla kierownika sklepu lub magazynu. Jeśli udział nie jest wyraźnie określony w umowie, przyjmuje się, że jest równy dla wszystkich członków zespołu, ponieważ odpowiedzialność w takich przypadkach jest podzielna. Liczba pracowników w zespole jest dostosowana do potrzeb danej sytuacji.
Umowa zaczyna obowiązywać dopiero wtedy, gdy mienie zostanie faktycznie powierzone zespołowi. Jeśli któryś z członków zespołu nie uczestniczył w przyjęciu mienia, nie obowiązuje go wspólna odpowiedzialność – będzie odpowiadał za szkody na zasadach ogólnych. Pozostali członkowie zespołu odpowiadają natomiast wspólnie.
Warto zaznaczyć, że wspólna odpowiedzialność dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy mienie jest powierzone łącznie do rozliczenia, a nie innych przypadków, takich jak szkody wyrządzone przez pracownika z innych przyczyn. Na powstanie szkody mogą mieć także wpływ działania pracodawcy lub osób trzecich.
Co w przypadku przyczynienia się pracodawcy?
Przyczynienie się pracodawcy do powstania szkody oznacza, że jego działania przyczyniły się lub do zaistnienia tej szkody. Istnieje wyraźny związek między tymi działaniami a samą szkodą. Może to dotyczyć różnych aspektów organizacji pracy takich jak nadzór i kontrola, obieg dokumentów, dobór pracowników i ich kwalifikacje, szkolenie, zabezpieczenie mienia, warunki pracy, jakość używanych materiałów, terminowość dostaw czy zapewnienie odpowiednich narzędzi. Odpowiedzialność pracodawcy może też wynikać z powierzania pracownikowi zadań, które są ponad jego możliwości.
Jeśli pracodawca swoim działaniem lub zaniechaniem przyczynił się do zwiększenia szkody w trakcie jej powstawania lub po niej, także ma to wpływ na odpowiedzialność pracownika. W sytuacji, gdy działania pracodawcy są jedyną przyczyną szkody, pracownik nie ponosi za nią odpowiedzialność pracownika. Jeśli jednak to tylko jedna z kilku przyczyn, pracownik może odpowiadać w mniejszym zakresie.
Do przyczynienia się pracodawcy zaliczają się również działania osób, które reprezentują go w firmie, takich jak kierownicy na różnych szczeblach. Jeśli można stwierdzić, że bez błędów lub uchybień ze strony pracodawcy lub jego przedstawicieli szkoda by nie powstała, oznacza to, że pracodawca także ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez pracownika w powierzonym mieniu.
Odpowiedzialność za mienie pracodawcy - podsumowanie
Odpowiedzialność pracownika za mienie przedsiębiorcy to temat złożony, lecz warty zapoznania się z nim ze względu na jego powszechność. Każdego pracownika może spotkać nieprzyjemność związana z mieniem przedsiębiorcy. Powyższy artykuł pomoże Państwu zrozumieć, co grozi za nieodpowiednie rozporządzanie mieniem pracodawcy, oraz pokaże, w jakich przypadkach, możliwe jest, że to niedopatrzenie właściciela mienia, jest powodem uszkodzenia mienia.
Podstawa prawna
Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 141)
Orzecznictwo
- IV PR 17/84 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 21 lutego 1984 r.
- Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 maja 1998 r. I PKN 79/98.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
