26 września 2023 roku weszła w życie Ustawa z dnia 7 lipca 2023 roku o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (OIPE) – dalej „ustawa” – która ma służyć rozwojowi skutecznie funkcjonującego wewnętrznego rynku emerytur indywidualnych oraz zapewnieniu konsumentom odpowiednio szerokiej oferty indywidualnych produktów emerytalnych.
Co to jest OIPE?
Zgodnie z art. 2 pkt 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny – dalej „OIPE” – oznacza długoterminowy indywidualny produkt emerytalny o charakterze oszczędnościowym, który jest oferowany przez przedsiębiorstwo finansowe kwalifikujące się posiadaniem stosownego zezwolenia lub zarejestrowane na mocy prawa Unii Europejskiej, będące:
- instytucją kredytową;
- zakładem ubezpieczeń;
- instytucją pracowniczych programów emerytalnych;
- firmą inwestycyjną;
- spółką inwestycyjną lub spółką zarządzającą;
- podmiotem zarządzającym alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi z UE, nabywany przez oszczędzającego w ramach OIPE lub przez niezależne stowarzyszenie oszczędzających w ramach OIPE w imieniu swoich członków z myślą o emeryturze, który nie przewiduje żadnej możliwości lub ściśle ograniczoną możliwość przedterminowego umorzenia, i jest zarejestrowany zgodnie ze wspomnianym rozporządzeniem.
Umowa
Prawo do wpłat na subkonto OIPE przysługuje osobie fizycznej, która ukończyła 15 lat. Umowę o prowadzenie OIPE zawiera się w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku lub w postaci papierowej (art. 4 i 5 ustawy).
W związku z tym, że rozporządzenie 2019/1238 nie przewiduje szczegółowych regulacji w związku z różnorodną specyfiką możliwych dostawców OIPE w UE, w art. 6-9 ustawy wprowadzono regulacje dotyczące specyficznych rozwiązań dla umów zawieranych z poszczególnymi instytucjami finansowymi, w tym m.in. z zakładami ubezpieczeń, na wzór regulacji zawartych w Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 roku o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.
Zwolnienia podatkowe
W myśl art. 3 ustawy oszczędzający ma prawo do zwolnienia podatkowego na zasadach i w trybie określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli gromadzi oszczędności tylko na jednym subkoncie OIPE. Wolne od tego podatku są:
- dochody z tytułu gromadzenia oszczędności na subkoncie OIPE uzyskane w związku z: gromadzeniem oszczędności i wypłatą środków przez oszczędzającego, wypłatą środków dokonaną na rzecz osób uprawnionych do tych środków po śmierci oszczędzającego i wypłatą transferową – na podstawie przepisów ustawy o OIPE;
- przychody otrzymane przez małżonka z tytułu zwrotu środków na podstawie przepisów ustawy o OIPE;
- przychody z tytułu gromadzenia oszczędności na subkoncie prowadzonym zgodnie z przepisami obowiązującymi na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jeżeli przychody (dochody) z tytułu takich świadczeń nie podlegałyby w całości opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub byłyby zwolnione z tego podatku w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, zgodnie z którego przepisami prowadzone jest takie subkonto, gdyby wypłata została dokonana na rzecz osoby mającej miejsce zamieszkania w tym państwie.
Oświadczenie
W art. 10 ustawy na osoby fizyczne nałożony został obowiązek składania dostawcy z chwilą założenia subkonta OIPE w Polsce oświadczenia odnośnie do gromadzenia oszczędności na subkoncie OIPE prowadzonego przez innego dostawcę. Informacja ma na celu umożliwienie wykrycia przypadków posiadania więcej niż jednego OIPE przez oszczędzającego, czego nie przewiduje ustawa.
Dyspozycja na wypadek śmierci
W art. 11 ustawy wprowadzono rozwiązania, które umożliwiają oszczędzającemu wskazanie osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na subkoncie OIPE w przypadku jego śmierci. Wprowadzenie takiej regulacji jest uzasadnione z uwagi na prywatny charakter środków gromadzonych na OIPE, a tym samym możliwość dysponowania nimi przez oszczędzającego na wypadek śmierci. Oszczędzający może wskazać 1 lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na subkoncie OIPE w przypadku jego śmierci. Ponadto zostały określone zasady postępowania w przypadku dziedziczenia środków zgromadzonych na OIPE. W przypadku braku osób uprawnionych środki zgromadzone na subkoncie OIPE wchodzą do masy spadkowej, z wyłączeniem sytuacji, gdy umowa o prowadzenie OIPE została zawarta z dostawcą będącym zakładem ubezpieczeń. W takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, ponieważ świadczenia z ubezpieczenia osobowego nie wchodzą do masy spadkowej.
Limit wpłat
Roczny limit wpłat oszczędzającego na OIPE określono w art. 12 ust. 1 ustawy jako równowartość 3-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone.
Wypłata środków
Wypłata środków zgromadzonych na subkoncie OIPE, w zależności od wniosku oszczędzającego albo osoby uprawnionej, może być dokonywana jednorazowo albo w ratach:
na wniosek oszczędzającego po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55. roku życia oraz spełnieniu warunku:
- dokonywania wpłat na subkonto OIPE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych,
- dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty;
na wniosek osoby uprawnionej – w przypadku śmierci oszczędzającego (art. 14 ustawy).
Wypłata transferowa
W celu uelastycznienia możliwości dodatkowego oszczędzania na cele emerytalne oraz konsolidacji produktów emerytalnych przewidziano możliwość przeniesienia, w formie wypłaty transferowej, środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym („IKE”).
W przypadku zmiany dostawcy wypłata transferowa będzie dokonywana z subkonta OIPE oszczędzającego u dotychczasowego dostawcy na subkonto OIPE u nowego dostawcy. Warunkiem transferu jest zawarcie przez oszczędzającego w ramach OIPE umowy z przyszłym dostawcą OIPE na otwarcie nowego konta OIPE (art. 16 i 17 ustawy).
W myśl art. 18 ust. 1 ustawy w przypadkach likwidacji lub ogłoszenia upadłości dostawcy, a także wydania przez organ nadzoru decyzji o cofnięciu zezwolenia albo wygaśnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności przez dostawcę, lub wydania przez organ nadzoru decyzji o zawieszeniu działalności dostawcy i ustanowieniu zarządu komisarycznego – dostawca, zarząd komisaryczny lub syndyk są obowiązani w terminie 30 dni od dnia wystąpienia zdarzenia powiadomić o tym oszczędzającego. Rozwiązanie to ma na celu umożliwienie dokonania wypłaty transferowej w celu dalszego oszczędzania środków w ramach III filara emerytalnego – w ramach OIPE albo IKE – po zawarciu przez oszczędzającego umowy z inną instytucją finansową.
Zwrot środków
W art. 19 ustawy określono warunki zwrotu środków zgromadzonych na subkoncie OIPE. Zwrot następuje w razie wypowiedzenia umowy o prowadzenie OIPE przez którąkolwiek ze stron, jeżeli nie zachodzą przesłanki do wypłaty lub wypłaty transferowej, np. upadłość dostawcy. Zwrotowi podlegają zgromadzone środki pomniejszone o należny podatek. Oszczędzający, który wcześniej zdecyduje się na wycofanie środków, składa dostawcy oświadczenie o zapoznaniu się z konsekwencjami zwrotu. Mając na uwadze zachowanie spójności systemu w III filarze emerytalnym, rozwiązania dotyczące skutków podatkowych w zakresie zwrotu środków zgromadzonych na subkontach OIPE w Polsce są analogiczne do przypadku dochodów z IKE.
Wypłata w przypadku śmierci, rozwodu lub unieważnienia małżeństwa
W art. 20-22 ustawy uregulowano zasady wypłaty lub podziału środków zgromadzonych na subkoncie OIPE w przypadku śmierci, rozwodu lub unieważnienia małżeństwa oszczędzającego na OIPE albo ustania wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Celem wprowadzenia projektowanych przepisów jest zapobieganie pojawieniu się ewentualnych niejasności, czy i w jaki sposób powinien następować podział środków zgromadzonych na OIPE w tych przypadkach. Ponadto podyktowane jest to prywatnoprawnym charakterem środków zgromadzonych na OIPE oraz celem, któremu ma służyć oszczędzanie na OIPE.
Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, kreuje ona „realne szanse na zwiększenie oszczędności emerytalnych Polaków i wskazuje, czym jest indywidualny produkt emerytalny. Jasno określony cel emerytalny, oparty na umowie między dostawcą lub dystrybutorem OIPE a indywidualnym oszczędzającym, przewiduje akumulację kapitału aż do momentu przejścia na emeryturę i zapewnia dochód po osiągnięciu wieku emerytalnego”. Poza tym w celu uspójnienia regulacji prawnych ustawa wprowadza zmiany w kilkunastu innych ustawach.
