Postępowanie upadłościowe i postępowanie restrukturyzacyjne, mimo że obie instytucje odnoszą się do niewypłacalności przedsiębiorcy, mają zgoła inny cel. Pierwszy polega w zasadzie na spieniężeniu majątku dłużnika, spłacie jego wierzycieli w całości lub w części, umorzeniu reszty długów i zasadniczo zamknięciu firmy. Restrukturyzacja natomiast ma za zadanie uzdrowienie sytuacji dłużnika. Tak, jak upadłość – nastawiona jest na zaspokojenie wierzycieli, ale tutaj ma to odbyć się na zasadzie partnerskiej. Dłużnik w porozumieniu z wierzycielami sporządza plan spłaty, który pozwoli mu na jednoczesną odbudowę przedsiębiorstwa i rozliczenie się ze swoich długów. Co zatem dzieje się, kiedy w stosunku do jednego dłużnika zostanie złożony wniosek o upadłość oraz wniosek restrukturyzacyjny? Czy znaczenie dla sądu ma wyłącznie pierwszeństwo wpływu pism, czy mimo wszystko jedna z tych instytucji jest preferowana przez prawo? O tym poniżej.
Postępowanie restrukturyzacyjne
W związku z faktem, że postępowanie restrukturyzacyjne jest przeznaczone dla przedsiębiorców, dla których istnieją jeszcze szanse na ratunek i poprawę sytuacji finansowej, powinno ono być wszczynane przed procedurą upadłościową. W końcu ta ostatnia powinna być inicjowana dopiero wówczas, gdy nie ma już szans na wyjście ze spirali zadłużenia. W praktyce nie zawsze jest jednak możliwe przejście powyższej ścieżki, gdyż wniosek o upadłość oraz restrukturyzację może złożyć nie tylko dłużnik, lecz także każdy z jego wierzycieli. Ustawodawca musiał zatem wprowadzić do ustawy przepisy regulujące kolizję prawną powstającą w sytuacji, gdy do sądu gospodarczego jednocześnie wpływają oba rodzaje wniosków.
Wniosek o upadłość złożony w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego
Problematykę wpływu do sądów gospodarczych w jednym czasie wniosków o upadłość oraz wniosków o przeprowadzenie restrukturyzacji reguluje ustawa – Prawo upadłościowe. Zgodnie z art. 9a ustawy nie jest możliwe ogłoszenie upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia. Złożenie wniosku upadłościowego w tym czasie skutkuje obligatoryjnym jego odrzuceniem. Powyższe oznacza, że nie jest możliwe wszczęcie procedury upadłościowej, jeżeli w stosunku do tego samego dłużnika została już wszczęte postępowanie restrukturyzacyjne. Dotyczy to wszystkich rodzajów postępowań – postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego. Co istotne, powyższy okres niemożności ogłoszenia upadłości rozpoczyna się już w chwili wydania przez sąd postanowienia o wszczęciu restrukturyzacji, nie ma znaczenia, czy orzeczenie to jest prawomocne. Wyjątek stanowi postępowanie o zatwierdzenie układu (prowadzone jest ono bez ingerencji sądu) – tutaj omawiany skutek prawny powstaje w chwili zamieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Od dnia, w którym ukazało się obwieszczenie, wykluczone jest ogłoszenie upadłości dłużnika.
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie oznacza wyłącznie, że nie jest możliwe skuteczne złożenie wniosku o upadłość. Odrzucany zostaje również wniosek, który wpłynął do sądu upadłościowego wcześniej niż ten restrukturyzacyjny, jednakże do czasu rozpoczęcia restrukturyzacji sąd nie rozpoznał roszczenia w sprawie upadłościowego.
Zakończenie postępowania restrukturyzacyjnego a upadłość
Postępowanie restrukturyzacyjne zakończone zostaje z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu lub postanowienia o odmowie zatwierdzenia układu. Po wydaniu tego orzeczenia przywrócona zostaje możliwość ogłoszenia upadłości. Oznacza to, że postanowienie o jej ogłoszeniu zapaść może już następnego dnia kalendarzowego po dniu, w którym wydano prawomocne postanowienie w sprawie restrukturyzacyjnej. Oczywiście nie będzie właściwe składanie wniosku o upadłość (mimo że prawnie dopuszczalne) w chwili zatwierdzenia układu. Ma on bowiem na celu przede wszystkim umożliwienie dłużnikowi zaspokojenie wierzycieli, nie zaś umorzenie jego długów. Próba likwidacji przedsiębiorstwa w takiej sytuacji mijałaby się z celem.
Nie jest jednak tak, że w każdej sytuacji wszczęcie procedury restrukturyzacyjnej będzie zamykało drogę do ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 325 ust. 1 ustawy – Prawo restrukturyzacje sąd ma obligatoryjny obowiązek umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli jego dalsze prowadzenie zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli. Z kolei fakultatywne umorzenie może mieć miejsce, gdy z okoliczności sprawy, w szczególności z zachowania dłużnika, wynika, że układ nie zostanie wykonany lub gdy dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza. Powyższe oznacza, że dłużnik nie może liczyć na względniejszą dla niego procedurę w przypadku, gdy w ocenie sądu nie ma realnych szans na uzdrowienie firmy lub gdy postępowanie restrukturyzacyjne zostało wszczęte wyłącznie w celu unikania spłacania długów lub przeprowadzenia likwidacji majątku przedsiębiorcy.
Wniosek o upadłość a wniosek restrukturyzacyjny złożony jednocześnie – co w takiej sytuacji?
W przypadku jednoczesnego złożenia wniosku o upadłość oraz wniosku restrukturyzacyjnego zgodnie z art. 9b Prawa upadłościowego prymat wiedzie procedura restrukturyzacyjna. Przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku zbiegu przedmiotowych wniosków, jeżeli nie wystąpią przesłanki do odrzucenia wniosku restrukturyzacyjnego, sąd ma obowiązek w pierwszej kolejności pochylić się nad postępowaniem restrukturyzacyjnym.
W praktyce powyższe powinno skutkować tym, że wniosek o upadłość złożony później niż wniosek restrukturyzacyjny powinien być rozpoznawany dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu wniosku restrukturyzacyjnego. Taka hierarchia wniosków jest zrozumiała, gdyż celem restrukturyzacji jest zaspokojenie wierzycieli przy jednoczesnym uniknięciu likwidacji firmy. Owa likwidacja powinna być ostatecznością, a co za tym idzie, ogłoszenie upadłości powinno mieć miejsce dopiero w wypadku, gdy żadne inne działania naprawcze nie przyniosły skutku.
Aby jednak nie opóźniać rozpoznania wniosku upadłościowego w sytuacji, gdy restrukturyzacja nie przyniosłaby efektów lub po prostu nie mogła zostać przeprowadzona, sąd upadłościowy wstrzymuje rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie wniosku restrukturyzacyjnego. Wstrzymanie rozpoznania wniosku nie jest tożsame z jego oddaleniem czy odrzuceniem. Zachowane są wszelkie skutki, jakie prawo wiąże z dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W szczególności chodzi tu o bezskuteczność czynności dokonanych w określonym czasie przed złożeniem wniosku (np. brak możliwości dokonania darowizny na rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości). Dzięki instytucji wstrzymania nie będzie miało znaczenia ile czasu zajmie rozpatrywanie wniosku o przeprowadzenie restrukturyzacji. Wszelkie skutki ochronne złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości pozostają zachowane.
Wstrzymanie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości a zabezpieczenie majątku dłużnika
Zgodnie z ust. 2 zd. 2 art. 9b Prawa upadłościowego wstrzymanie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości nie wyłącza możliwości zabezpieczenia majątku. W trakcie oczekiwania na rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego sąd upadłościowy może dokonać zabezpieczenia majątku dłużnika. Może się ono odbywać m.in. przez:
- ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, którego zadaniem będzie kontrolowanie działań podejmowanych przez dłużnika (wszelkie czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody tymczasowego nadzorcy),
- ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika polegającego na odebraniu dłużnikowi prawa do rozporządzania swoim przedsiębiorstwem w czasie prowadzenia postępowania,
- zawieszenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikowi, w tym uchylenie zajęcia rachunku bankowego.
Możliwość wspólnego rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego
Jeżeli wstrzymaniu rozpoznania wniosku upadłościowego sprzeciwia się interes ogółu wierzycieli, sąd nie może go dokonać. W takiej sytuacji wydaje postanowienie o przejęciu wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
Mimo że nie jest to częsta sytuacja, to ma ona miejsce najczęściej w przypadku, gdy argumenty przemawiające za zawarciem układu oraz likwidacją majątku dłużnika wydają się sądowi jednakowo zasadne i usprawiedliwione. Jeżeli jednak przejęcie obu omawianych wniosków do wspólnego rozpoznania prowadziłoby do znacznego opóźnienia wydania orzeczenia w przedmiocie ogłoszenia upadłości, z ryzykiem pokrzywdzenia wierzycieli, a podstawy restrukturyzacji przedstawione we wniosku są znane sądowi upadłościowemu, sąd ten nie wydaje postanowienia o przyjęciu wniosków do wspólnego rozpoznania i rozpoznaje jedynie wniosek o ogłoszenie upadłości. Będzie to miało miejsce w szczególności, gdy wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego był już przedmiotem rozpoznania sądu i nie został uwzględniony wobec braku podstaw do otwarcia jednego z postępowań restrukturyzacyjnych.
Powyższe oznacza, że głównym powodem, przez który sąd nie będzie mógł rozpoznać w pierwszej kolejności wniosku restrukturyzacyjnego, jest zagrażająca wierzycielom możliwość powstania szkody związana z opóźnieniem rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości. Zagrożenie takie może mieć miejsce m.in. w wypadkach, gdy:
- towary w magazynach dłużnika mają krótkie daty przydatności i mogą ulec zepsuciu,
- może dojść do przedawnienia roszczeń przysługujących dłużnikowi,
- powstaje realne zagrożenie powstaniem kolejnych wysokich kwot zadłużania (np. w związku z obowiązkiem wypłaty wynagrodzeń pracownikom).
Wniosek o upadłość a wniosek restrukturyzacyjny
Zarówno postępowanie upadłościowe, jak i to restrukturyzacyjne ma za zadanie pomóc dłużnikowi w oddłużeniu. W odróżnieniu od upadłości restrukturyzacja jednak daje przedsiębiorcy szansę na uratowanie swojej firmy i zachowanie przynajmniej części majątku. Nie ma możliwości, aby oba omawiane rodzaje postępowań były prowadzone jednocześnie. Nie można bowiem dokonać spieniężenia majątku dłużnika i jednocześnie wymagać od niego, aby zaspokajał wierzycieli, wykonując postanowienia układu. W związku z tym ustawodawca musiał zdecydować, które postępowanie będzie miało pierwszeństwo w sytuacji jednoczesnego złożenia wniosku o upadłość oraz restrukturyzacyjne. Z uwagi na fakt, że upadłość niesie za sobą daleko idące konsekwencje, w pierwszej kolejności należy rozpoznać wniosek o przeprowadzenie restrukturyzacji. Dopiero w przypadku, gdy sąd dojdzie do przekonania, że próby uzdrowienia przedsiębiorstwa są bezcelowe, prawnie dozwolone będzie ogłoszenie upadłości i dokonanie likwidacji masy upadłości.
