W 2011 roku do Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadzono zmiany polegające na przesunięciu części składki emerytalnej na specjalne subkonto w ZUS – dokonano wówczas podziału wspomnianej składki na jej część wydzieloną na II filar, przekazywaną do OFE, i część ewidencjonowaną na subkoncie prowadzonym w ZUS-ie, w ramach konta ubezpieczonego. W konsekwencji doszło do zmniejszenia części składki przekazywanej do OFE. Jedną z okoliczności, w których pieniądze zgromadzone na subkoncie w ZUS-ie oraz w OFE można odebrać, jest śmierć ubezpieczonego.
Subkonto w ZUS-ie
Każdej osobie ubezpieczonej ZUS zakłada indywidualne konto, na podstawie jej pierwszego zgłoszenia do ubezpieczeń, np. wówczas, gdy podejmuje ona pierwszą pracę. W ramach tego konta od 1 maja 2011 roku ZUS prowadzi także subkonto. Pierwotnie subkonto mogła mieć tylko osoba ubezpieczona, która była członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE). Począwszy od 1 lutego 2014 roku, osoby, które po raz pierwszy wchodzą na rynek pracy, mogą zdecydować, czy chcą zawrzeć umowę z otwartym funduszem emerytalnym (OFE). Jeśli taka osoba w terminie 4 miesięcy od rozpoczęcia aktywności zawodowej nie zawrze umowy z OFE, jej składki w całości zostaną zapisane na subkoncie w ZUS-ie. Zatem, żeby mieć subkonto w ZUS-ie, nie trzeba być obecnie członkiem OFE.
Na subkoncie ewidencjonuje się:
- informacje o zwaloryzowanej wysokości wpłaconych składek 7,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, jeśli osoba ubezpieczona nie przystąpiła do OFE lub jest członkiem OFE, ale zdecydowała, że składka jest przekazywana wyłącznie na jej subkonto w ZUS-ie;
- 4,38% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, jeśli osoba ubezpieczona jest członkiem OFE i zdecydowała, że składka w wysokości 2,92% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest przekazywana do OFE.
Subkonto w ZUS - podział i wypłata środków z subkonta
Środki z subkonta (jak i środki z OFE) są dzielone w przypadku:
- rozwodu;
- unieważnienia małżeństwa;
- ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między posiadaczem subkonta a jego współmałżonkiem;
- śmierci osoby, dla której ZUS prowadzi subkonto.
W przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania wspólności majątkowej środki zgromadzone na subkoncie w ZUS-ie, które przypadają byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, ZUS przekazuje w ramach wypłaty transferowej na subkonto byłego współmałżonka (nie wypłaca się gotówki). Wysokość wypłaty zależy od zapisów zawartych w dokumentach sądowych dotyczących podziału majątku wspólnego byłych współmałżonków.
W przypadku śmierci osoby, dla której ZUS prowadzi subkonto, dochodzi do tzw. dziedziczenia środków. Jeśli w chwili śmierci osoba posiadająca subkonto pozostawała w związku małżeńskim, współmałżonek zmarłego otrzymuje w ramach wypłaty transferowej połowę środków znajdujących na subkoncie w ZUS-ie w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Pozostałe środki (albo wszystkie, jeśli osoba zmarła nie miała współmałżonka) ZUS przekazuje osobom wskazanym przez osobę zmarłą, a jeśli nie ma takich osób, środki te wchodzą w skład spadku.
Subkonto w ZUS-ie i rachunek (albo jego brak) w OFE
Jeśli osoba ubezpieczona ma subkonto w ZUS-ie i jednocześnie jest członkiem OFE, obowiązuje zasada, że podział i wypłatę środków rozpoczyna OFE. Dlatego w pierwszej kolejności należy złożyć wniosek we właściwym OFE. W ciągu 14 dni od podziału, który zrealizuje OFE, instytucja ta przesyła do ZUS-u zawiadomienie o osobach, na których rzecz OFE podzielił środki zgromadzone na rachunku, oraz o ich udziale w tych środkach. W ten sam sposób ZUS podzieli środki zapisane na subkoncie.
Omawiany proces przebiega inaczej, jeżeli osoba ubezpieczona nie jest już lub nigdy nie była członkiem OFE. Jeśli całość środków z OFE została przekazana na subkonto w ZUS-ie w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa, osoba została wykreślona z Centralnego Rejestru Członków OFE; zatem podział i wypłatę środków rozpoczyna ZUS. Jeśli osoba ubezpieczona nigdy nie była członkiem OFE, ale miała subkonto w ZUS-ie, podział i wypłatę środków rozpoczyna ZUS.
Subkonto w ZUS - jak wskazać osoby uprawnione do otrzymania wypłaty środków?
Osoby wchodzące na rynek pracy, które nie zawarły umowy z OFE, powinny złożyć w ZUS-ie pisemne oświadczenie ubezpieczonego o stosunkach majątkowych istniejących między ubezpieczonym a jego współmałżonkiem. Mogą również wskazać imiennie 1 lub więcej osób uprawnionych do otrzymania środków po ich śmierci (na wniosku UWU „Wskazanie/zmiana osób uprawnionych do otrzymania środków zgromadzonych na subkoncie ubezpieczonego”). Jeśli tego nie zrobią, w przypadku śmierci osoby, dla której ZUS prowadzi subkonto, środki z tego subkonta wejdą w skład spadku. Osoba ubezpieczona może wprowadzać zmiany w złożonym przez siebie wskazaniu. Zmiana może dotyczyć np. osób uprawnionych lub ich udziału w środkach. Osobą uprawnioną do otrzymania środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS-ie może być nie tylko członek rodziny osoby ubezpieczonej, ale także każda osoba fizyczna.
Jeśli osoba ubezpieczona złożyła w ZUS-ie informację o tym, kogo wskazuje do otrzymania środków zgromadzonych na swoim subkoncie, po jej śmierci ZUS zawiadamia osoby uprawnione o tym, że mogą złożyć wniosek o wypłatę środków. Ta sama zasada obowiązuje, gdy informację o osobach uprawnionych do dziedziczenia środków ZUS otrzyma z OFE po zakończeniu realizacji suwaka bezpieczeństwa (czyli po zwrocie wszystkich środków z OFE na subkonto w ZUS-ie), jeśli osoba ubezpieczona złożyła takie wskazanie w OFE.
Osoby, które są członkami OFE, powinny zgłosić tam wszelkie zmiany dotyczące osób uprawnionych, nawet jeśli zadecydowały, że nie będą już odprowadzać składek do OFE.
Subkonto w ZUS - wypłata gwarantowana po śmierci emeryta
Jeśli osoba ubezpieczona w momencie, w którym osiągnęła powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), rezygnuje z aktywności zawodowej i przechodzi na emeryturę, to środki zgromadzone na jej subkoncie w ZUS-ie, które uzyskała z tytułu tej aktywności, są uwzględniane w podstawie przyznanego jej świadczenia emerytalnego. Inaczej jest w przypadku osób ubezpieczonych, które korzystają z tzw. emerytur wcześniejszych. Środki zgromadzone na ich rachunku w OFE i zapisane na subkoncie w ZUS-ie przekazywane są na dochody budżetu państwa. Jest to warunek niezbędny do tego, aby mogły one uzyskać tego rodzaju świadczenia.
Wypłata gwarantowana to jednorazowe świadczenie pieniężne wypłacane osobom uposażonym po śmierci emeryta, który nabył prawo do emerytury docelowej po osiągnięciu wieku 65 lat i miał subkonto w ZUS-ie. Wskazana przez emeryta osoba uposażona nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta nastąpiła w ciągu 3 lat od miesiąca, w którym po raz pierwszy ZUS wypłacił mu emeryturę. Jeżeli emeryt nie wskaże żadnej osoby uposażonej, to oznacza, że osobą uposażoną jest jego współmałżonek pod warunkiem, że w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej. W pozostałych przypadkach wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku. Emeryt może w każdym czasie zmienić swoją poprzednią dyspozycję i wskazać inne osoby uposażone.
Jeśli emeryt chce wskazać inne osoby uposażone niż:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
- małżonek (wdowa i wdowiec);
- rodzice (za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające)
– może to zrobić tylko wtedy, jeśli uzyska pisemną zgodę swojego współmałżonka.
Podsumowując, chociaż środki gromadzone na subkoncie prowadzonym przez ZUS są co do zasady przeznaczone do wypłaty ubezpieczonemu w ramach emerytury, to w niektórych przypadkach, jak śmierć ubezpieczonego, prawo do otrzymania tych środków przysługuje innym uprawnionym osobom.
Podstawa prawna i źródło: art. 22 ust 3 pkt 1 i 2, art. 39 ust. 1 i 1a, art. 39a ust. 1, art. 40a ust. 1, art. 40e ust. 5i, 1, 11, 11a i 12, art. 111, art. 131, art. 132 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 126 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, www.zus.pl.
