Ustawodawca wprowadził szeroki katalog podmiotów definiowanych jako podatnicy, z tego powodu trudności w interpretacji prawa mają zarówno przedsiębiorcy oraz osoby prywatne. Często wykonują transakcje nie zdając sobie sprawy, iż w świetle polskiego prawa są VAT-owcami.
Definicja podatnika w ustawie o VAT
Zgodnie z art. 15 ustawy o podatku od towarów i usług, do grupy podatników VAT należą osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, które prowadzą samodzielnie działalność gospodarczą. Warto zapamiętać, iż dla polskiego prawa nie ma znaczenia cel, rezultat, charakter ani forma prawna prowadzonej działalności. Wobec tego podatnikiem może być zarówno spółka usługowa, jak i fundacja charytatywna. Klasyfikację należy uzależnić od 2 czynników: prowadzenia działalności gospodarczej oraz wykonywania jej w sposób samodzielny.
Czym jest działalność gospodarcza?
Do zaklasyfikowania podatnika istotne jest odniesienie się do pojęcia działalności gospodarczej, przez którą rozumie się wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług). W tym przypadku istotnym warunkiem jest zamiar wykonywania wskazanych czynności w sposób stały. Osoba, której działanie ma charakter incydentalny lub wykonała jednorazowo zdarzenie, nie podlega przepisom ww. ustawy. Jako przykład nieklasyfikujący do bycia podatnikiem można wskazać zakup aparatu fotograficznego, a następnie sprzedanie go po kilku latach. Natomiast, gdy osoba miała zamiar prowadzenia działalności w sposób ciągły, ale wykonała usługę tylko jednorazowo - podlega definicji podatnika. Dana interpretacja wynika z zamiaru prowadzenia działalności o charakterze ciągłym.
Działalność wykonywana samodzielnie
Kolejnym kryterium jest wykonywanie działalności w sposób samodzielny, które wyklucza osoby pracujące z tytułu umowy o pracę, pracę nakładczą, spółdzielczy stosunek pracy, stosunek służby oraz działalności wykonywanej osobiście (np. umowa zlecenie). Pojęcie samodzielności oznacza zdolność do prowadzenia działalności na własny rachunek oraz podejmowania ryzyka gospodarczego. Należy także zaznaczyć, iż nie wyklucza się działalności na rzecz osób trzecich.
Ponadto w charakterze podatnika VAT występują osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne:
- niebędące podatnikami, o których mowa w art. 15, dokonujące okazjonalnie wewnątrzwspólnotowej dostawy nowych środków transportu,
- dokonujące wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów,
- zobowiązane do uiszczenia cła (obowiązek dotyczy także importowanych przedmiotów zwolnionych z cła lub zastosowania preferencyjnych stawek),
- nabywające towary lub usługi spełniające warunki wskazane w art.17 ustawy o podatku od towarów i usług.
Zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe z VAT
Ustawa o VAT przewiduje także możliwość zwolnienia z obowiązku podatkowego. Na tym gruncie występują dwa rodzaje zwolnień: podmiotowe i przedmiotowe.
Prawo do zwolnienia podmiotowego przysługuje podatnikom, których sprzedaż w poprzednim roku nie przekroczyła łącznie 150.000 zł. Z udogodnienia tego mogą także skorzystać podmioty rozpoczynające działalność (wykonywanie czynności określonych w art. 5 ustawy). W tym przypadku ich prognozowana sprzedaż nie może przekroczyć proporcjonalnie do okresu prowadzonej działalności, kwoty 150.000 zł. Zwolnieni podatnicy nie mają obowiązku złożenia zgłoszenia rejestracyjnego. Jednak często decydują się na złożenie deklaracji VAT-R, gdyż dane rozwiązanie jest dla nich bardziej opłacalne i niesie ze sobą dodatkowe prawa (np. możliwość wystawiania faktur).
Art. 43 ustawy w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2014 r. wskazuje listę czynności bezwzględnie zwolnionych z podatku. Wśród nich należy wymienić m.in.:
- dostawę towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego,
- dostawę produktów rolnych pochodzących z własnej działalności wykonywanej przez rolnika ryczałtowego,
- powszechne usługi pocztowe, świadczone przez operatora obowiązanego do świadczenia takich usług, oraz dostawę towarów ściśle z tymi usługami związaną
- usługi w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń społecznych,
- usługi nauczania języków obcych.
Na potrzeby określenia statusu podatnika dla polskiego prawa nie jest wymagana rejestracja w odpowiednim urzędzie skarbowym. Nie ma także znaczenia status podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, gdyż może nim być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka prawna nieposiadająca osobowości prawnej. Z tego powodu niektóre podmioty nie zdają sobie sprawy, że w świetle ustawy o VAT są podatnikami. Kluczem do ustalenia statusu podatnika jest spełnienie warunków określonych w ustawie: prowadzenia działalności gospodarczej bez względu na cel i rezultat oraz wykonywania jej w sposób samodzielny. Warto jednak pamiętać, iż nawet, gdy podmiot spełnia powyższe przesłanki może być uprawniony do skorzystania ze zwolnień podmiotowych lub przedmiotowych.
